Κι ό,τι θέλει ας γίνει
Παύλος Τσίμας, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2015-06-13
Στις 4 Φεβρουαρίου, δέκα ημέρες μετά τις εκλογές, μια δημοσκόπηση του Πανεπιστημίου Μακεδονίας είχε επιχειρήσει να μετρήσει την αντίδραση της κοινής γνώμης στο θεωρητικό ενδεχόμενο εξόδου της χώρας από το ευρώ. Ενα 35% περίπου των ερωτώμενων απάντησε ότι τους προκαλεί φόβο. Ενα 9%, οι «λαπαβιτσικοί», ότι προσβλέπει σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο με ελπίδα. Κι ένας στους τρεις, το 33%, απαντούσε αυθόρμητα ότι το ερώτημα δεν έχει κανένα νόημα, γιατί δεν υπάρχει καμία πιθανότητα εξόδου της Ελλάδας από τη ζώνη του ευρώ.
Το ερώτημα ετέθη ξανά σε μια νέα δημοσκόπηση του ίδιου φορέα στις αρχές της εβδομάδας. Και η αλλαγή είναι εντυπωσιακή. Υστερα από τέσσερις μήνες διαπραγμάτευσης, εκείνοι που δηλώνουν φόβο αυξήθηκαν από το 35 στο 51%. Εκείνοι που βλέπουν την έξοδο από το ευρώ ως λύτρωση, ως ελπίδα, αυξήθηκαν ακόμη περισσότερο, από το 9 στο 16%. Κι εκείνοι που απαντούν «μα δεν υπάρχει τέτοιο ενδεχόμενο» λιγόστεψαν πολύ. Από το υψηλό 33% έπεσαν στο 4%.
Θα μπορούσε να είναι μια ακόμη εκδήλωση του αδυσώπητου «νόμου των ακούσιων συνεπειών» στην πολιτική.
Η κυβέρνηση μπήκε στη διαδικασία της διαπραγμάτευσης με την ψευδαίσθηση ότι ο χρόνος δουλεύει υπέρ της. Οτι σπρώχνοντας τα πράγματα στην άκρη των προθεσμιών, με «δημιουργική» ασάφεια, θα υποχρέωνε τους έντρομους δανειστές σε μια καλύτερη πρόταση και ταυτόχρονα θα επέτρεπε μια καλύτερη διαχείριση των εσωτερικών κραδασμών, τις οποίες ήταν βέβαιο ότι θα προκαλούσε και ο καλύτερος δυνατός «συμβιβασμός». Είναι πια σαφές, και στους ίδιους νομίζω, ότι έκαναν λάθος. Ο χρόνος δούλευε εναντίον μας. Η ασάφεια, «δημιουργική» ή ασυνάρτητη, είναι όπλο στα χέρια των ισχυρότερων, όχι των αδύναμων. Και το ροκάνισμα του χρόνου, η εξάντληση των προθεσμιών, αποδείχθηκε ότι περιορίζει τις επιλογές της ελληνικής κυβέρνησης, τις κάνει λιγότερες, δυσκολότερες και πολιτικά πιο δύσπεπτες.
Μα αν αυτές ήταν προβλέψιμες συνέπειες, ένα ρίσκο που δεν «βγήκε», οι ακούσιες συνέπειες, εκείνες που δεν είχαν προβλεφθεί, είναι που μοιάζουν πιο σημαντικές. Καθώς η διαπραγμάτευση τρενάρει, παράγει αβεβαιότητα που αποστραγγίζει την οικονομική δραστηριότητα και οδηγεί σ’ έναν γνώριμο φαύλο κύκλο, όπου η ύφεση φέρνει νέα «μέτρα» για την κάλυψη της δημοσιονομικής υποτροπής, τα οποία θα φέρουν με τη σειρά τους νέα ύφεση. Καθώς ένας «φετιχισμός της διαπραγμάτευσης» απαλλοτριώνει ολοκληρωτικά τον πολιτικό λόγο της κυβέρνησης, το πολιτικό της κεφάλαιο ξοδεύεται αστόχαστα. Και καθώς ο διαρκής, καθημερινός μετεωρισμός ανάμεσα στην αισιοδοξία και τη μαύρη απελπισία προκαλεί πια ναυτία, η κούραση σέρνει το μεγάλο πλήθος έξω από το παιχνίδι - τη στιγμή ακριβώς που η κυβέρνηση ρητορικά επιζητεί την εμπλοκή του, την ενεργό συμπαράστασή του.
Κι είναι κακός σύμβουλος αυτή η κούραση, αυτό το μπούχτισμα. Παράγει πόλωση ανάμεσα σ’ εκείνους που «φοβούνται» και σ’ εκείνους που αρχίζουν να βλέπουν τον εφιάλτη ως ελπίδα - «ας τελειώνουμε». Σπρώχνει, διά της διολισθήσεως, στην αποδοχή του εφιάλτη της εξόδου ως φυσικής, αν όχι ανακουφιστικής, εξέλιξης. Σπρώχνει στην παραίτηση από τις αλλοτινές φιλοδοξίες. Στον συμβιβασμό με το μοιραίο - και με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει ως απώλεια ευημερίας αλλά και ως κίνδυνος έκπτωσης της δημοκρατίας, ως διεύρυνση ανισοτήτων, κυριαρχία των νέων «μαυραγοριτών», εκείνων που έχουν αρκετά και ασφαλή αποθέματα «σκληρού νομίσματος» σε μια οικονομία κατοχικού πληθωρισμού και τη συνακόλουθη «βουλγαροποίηση» της πολιτικής. Αν μακρύνει κι άλλο το μαρτύριο, δεν θ αργήσει η ώρα που το εξαντλημένο, αποκαμωμένο πλήθος θα φωνάξει «οίκαδε» - κι ό,τι θέλει ας γίνει.
Οι ιστορικοί παραλληλισμοί είναι πάντα παραπλανητικοί κι επικίνδυνοι. Αλλά ένα απόφθεγμα από το «Μαύρο κουτί» του Μίμη Ανδρουλάκη, που αντλεί από τη μικρασιατική εμπειρία, μου φαίνεται ότι ταιριάζει γάντι στην κατάσταση: «Μην αργοπορείς σε μια διαπραγμάτευση όταν ένα έντιμος διακανονισμός ωριμάζει. Διαφορετικά οι περιστάσεις θα συνωμοτούν για να αναβάλλεται, οι υποστηρικτές του θα πέφτουν σε λήθαργο, εσύ θα χάνεσαι με τις μακρόσυρτες διαδικασίες σ’ έναν λαβύρινθο δίχως έξοδο, ενώ ο χρόνος θα δουλεύει για τον τορπιλισμό του. Κλείσ’ τον "προ του λουτρού", πριν σε πετάξουν στη θάλασσα».
Το ερώτημα ετέθη ξανά σε μια νέα δημοσκόπηση του ίδιου φορέα στις αρχές της εβδομάδας. Και η αλλαγή είναι εντυπωσιακή. Υστερα από τέσσερις μήνες διαπραγμάτευσης, εκείνοι που δηλώνουν φόβο αυξήθηκαν από το 35 στο 51%. Εκείνοι που βλέπουν την έξοδο από το ευρώ ως λύτρωση, ως ελπίδα, αυξήθηκαν ακόμη περισσότερο, από το 9 στο 16%. Κι εκείνοι που απαντούν «μα δεν υπάρχει τέτοιο ενδεχόμενο» λιγόστεψαν πολύ. Από το υψηλό 33% έπεσαν στο 4%.
Θα μπορούσε να είναι μια ακόμη εκδήλωση του αδυσώπητου «νόμου των ακούσιων συνεπειών» στην πολιτική.
Η κυβέρνηση μπήκε στη διαδικασία της διαπραγμάτευσης με την ψευδαίσθηση ότι ο χρόνος δουλεύει υπέρ της. Οτι σπρώχνοντας τα πράγματα στην άκρη των προθεσμιών, με «δημιουργική» ασάφεια, θα υποχρέωνε τους έντρομους δανειστές σε μια καλύτερη πρόταση και ταυτόχρονα θα επέτρεπε μια καλύτερη διαχείριση των εσωτερικών κραδασμών, τις οποίες ήταν βέβαιο ότι θα προκαλούσε και ο καλύτερος δυνατός «συμβιβασμός». Είναι πια σαφές, και στους ίδιους νομίζω, ότι έκαναν λάθος. Ο χρόνος δούλευε εναντίον μας. Η ασάφεια, «δημιουργική» ή ασυνάρτητη, είναι όπλο στα χέρια των ισχυρότερων, όχι των αδύναμων. Και το ροκάνισμα του χρόνου, η εξάντληση των προθεσμιών, αποδείχθηκε ότι περιορίζει τις επιλογές της ελληνικής κυβέρνησης, τις κάνει λιγότερες, δυσκολότερες και πολιτικά πιο δύσπεπτες.
Μα αν αυτές ήταν προβλέψιμες συνέπειες, ένα ρίσκο που δεν «βγήκε», οι ακούσιες συνέπειες, εκείνες που δεν είχαν προβλεφθεί, είναι που μοιάζουν πιο σημαντικές. Καθώς η διαπραγμάτευση τρενάρει, παράγει αβεβαιότητα που αποστραγγίζει την οικονομική δραστηριότητα και οδηγεί σ’ έναν γνώριμο φαύλο κύκλο, όπου η ύφεση φέρνει νέα «μέτρα» για την κάλυψη της δημοσιονομικής υποτροπής, τα οποία θα φέρουν με τη σειρά τους νέα ύφεση. Καθώς ένας «φετιχισμός της διαπραγμάτευσης» απαλλοτριώνει ολοκληρωτικά τον πολιτικό λόγο της κυβέρνησης, το πολιτικό της κεφάλαιο ξοδεύεται αστόχαστα. Και καθώς ο διαρκής, καθημερινός μετεωρισμός ανάμεσα στην αισιοδοξία και τη μαύρη απελπισία προκαλεί πια ναυτία, η κούραση σέρνει το μεγάλο πλήθος έξω από το παιχνίδι - τη στιγμή ακριβώς που η κυβέρνηση ρητορικά επιζητεί την εμπλοκή του, την ενεργό συμπαράστασή του.
Κι είναι κακός σύμβουλος αυτή η κούραση, αυτό το μπούχτισμα. Παράγει πόλωση ανάμεσα σ’ εκείνους που «φοβούνται» και σ’ εκείνους που αρχίζουν να βλέπουν τον εφιάλτη ως ελπίδα - «ας τελειώνουμε». Σπρώχνει, διά της διολισθήσεως, στην αποδοχή του εφιάλτη της εξόδου ως φυσικής, αν όχι ανακουφιστικής, εξέλιξης. Σπρώχνει στην παραίτηση από τις αλλοτινές φιλοδοξίες. Στον συμβιβασμό με το μοιραίο - και με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει ως απώλεια ευημερίας αλλά και ως κίνδυνος έκπτωσης της δημοκρατίας, ως διεύρυνση ανισοτήτων, κυριαρχία των νέων «μαυραγοριτών», εκείνων που έχουν αρκετά και ασφαλή αποθέματα «σκληρού νομίσματος» σε μια οικονομία κατοχικού πληθωρισμού και τη συνακόλουθη «βουλγαροποίηση» της πολιτικής. Αν μακρύνει κι άλλο το μαρτύριο, δεν θ αργήσει η ώρα που το εξαντλημένο, αποκαμωμένο πλήθος θα φωνάξει «οίκαδε» - κι ό,τι θέλει ας γίνει.
Οι ιστορικοί παραλληλισμοί είναι πάντα παραπλανητικοί κι επικίνδυνοι. Αλλά ένα απόφθεγμα από το «Μαύρο κουτί» του Μίμη Ανδρουλάκη, που αντλεί από τη μικρασιατική εμπειρία, μου φαίνεται ότι ταιριάζει γάντι στην κατάσταση: «Μην αργοπορείς σε μια διαπραγμάτευση όταν ένα έντιμος διακανονισμός ωριμάζει. Διαφορετικά οι περιστάσεις θα συνωμοτούν για να αναβάλλεται, οι υποστηρικτές του θα πέφτουν σε λήθαργο, εσύ θα χάνεσαι με τις μακρόσυρτες διαδικασίες σ’ έναν λαβύρινθο δίχως έξοδο, ενώ ο χρόνος θα δουλεύει για τον τορπιλισμό του. Κλείσ’ τον "προ του λουτρού", πριν σε πετάξουν στη θάλασσα».
