Ας δούμε την επόμενη ημέρα…
Δημήτρης Φερέτος, Δημοσιευμένο: 2015-07-20
Με την έγκριση της Συμφωνίας από τη Βουλή, καταρρίφθηκε η “αντί-μνημονιακή” ρητορεία που δίχασε για πάρα πολλά χρόνια τον ελληνικό λαό και κατέστησε σαφές στο κυβερνών κόμμα ότι η διαπραγμάτευση δε συνίσταται σε μαξιμαλιστικά επιχειρήματα και αριστερές ιδεοληψίες -παραδοχή και του ίδιου του Αλέξη Τσίπρα κατά τη συνέντευξή του στην ΕΡΤ, «Οι εναλλακτικές ήταν ή Συμφωνία ή άτακτη Χρεοκοπία», «είτε είχαμε την τρόικα είτε δεν την είχαμε, με το ασφαλιστικό έχει πρόβλημα η χώρα» (sic)- αλλά ότι συνέχεται από αναγκαίους συμβιβασμούς και υποχωρήσεις, που μάλλον άργησε ν’ αντιληφθεί ο πρωθυπουργός με τη “δημιουργική ασάφεια” και την εμπιστοσύνη με την οποία περιέβαλε το Γιάνη Βαρουφάκη.
Η εναλλακτική ήταν η άτακτη χρεοκοπία κι η έξοδος από την ευρωζώνη και την Ε.Ε με ανυπολόγιστες συνέπειες τόσο για την Κοινωνία, όσο και την Οικονομία.
Βεβαιότητα, είναι ότι είχαμε ν’ αντιμετωπίσουμε το πιο σκληρό φιλελεύθερο πυρήνα της Ε.Ε. με επικεφαλής τον Βόλφανγκ Σόιμπλε και “δορυφόρους” τη Φινλανδία, τη Μάλτα, την Πολωνία κι ευρύτερα τις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, τις Βαλτικές χώρες κ.α.
Ωστόσο, το συγκεκριμένο Μνημόνιο που φέρει πάρα πολύ σκληρά μέτρα κι ανεβάζει με τα 86 δις το χρέος στο 200% του ΑΕΠ (συμπεριλαμβάνοντας στα στοιχεία ΚΑΙ τα νέα μέτρα, όχι μόνο ως αποτέλεσμα των πολιτικών που άσκησε η προηγούμενη κυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ όπως διατείνεται από τη Βουλή ο Αλέξης Τσίπρας), ήταν ο αναγκαίος συμβιβασμός για να επανακατακτήσει η χώρα την κανονικότητά της, παρότι καθιστά το Χρέος ακόμη περισσότερο μη-βιώσιμο.
Οι εμμονές κάποιων εταίρων από τη μια και η υστέρηση της κυβέρνησης στην τεχνική διαπραγμάτευση οδήγησε στο τέλμα των χειρότερων μέτρων, αντί ν’ αρχίσει η διαπραγμάτευση με την εκλογή της κυβέρνησης, δεχόμενη (σ.σ. η κυβέρνηση) επί της αρχής τη Συμφωνία που περιελάμβανε το “Πακέτο Γιούνκερ” και το “Πακέτο Ντράγκι” που ευννοούσαν τη διαπραγματευτική μας θέση, με παράλληλα ανοιχτή τη διεκδίκηση αντικατάστασης μέτρων όταν υπεραποδίδουν και τις βελτιωτικές προτάσεις σε μέτρα που δε φέρουν κανένα αποτέλεσμα, ενώ οι στόχοι κι η αξιολόγηση να γίνονται από κοινού με τους θεσμούς, αλλά η εφαρμογή των μέτρων κι οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις να ορίζονται από το κυβερνητικό επιτελείο.
Αντιθέτως, αντί να κτίζουμε συμμαχίες με κράτη (π.χ.Γαλλία, Ιταλία κ.α.) και πολιτικές Ομάδες εντός Ευρωκοινοβουλίου (Σοσιαλιστές, Πράσινοι κ.α.) που μεσομακροπρόθεσμα θα διευκόλυναν την αλλαγή πολιτικών στο ευρωπαικό οικοδόμημα, θεωρήθηκε σώφρων η αυταρέσκεια ότι θα έκανε πίσω η Ε.Ε. με την ανάδειξη της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, με αποτέλεσμα τη γνωστή Συμφωνία.
Λίγο καιρό έπειτα, η κυβέρνηση δια στόματος Πρωθυπουργού, πέφτει σε τραγικές αντιφάσεις , με τον ίδιο τον Αλέξη Τσίπρα να παρουσιάζει άλλοτε σχεδόν ως «θρίαμβο» ό,τι η κυβέρνηση κατάφερε κι από την άλλη να εκφράζει τη διαφωνία του ωσάν να μην είχε το «τιμόνι αυτού του τόπου» –στην οποία περίπτωση κρατάς τις επιφυλάξεις για τον εαυτό σου, προσπαθώντας να χορηγήσεις λίγο οξυγόνο αισιοδοξίας στους πολίτες παρά τις δύσκολες συγκυρίες-, πολώνοντας γι’ άλλη μια φορά το κλίμα με τους Ευρωπαίους εταίρους όταν καλά-καλά δεν έχουν ορισθεί όλες οι πτυχές της Συμφωνίας .
Μια άλλη πτυχή είναι ότι επιτείνει και τον εσωκομματικό διχασμό, με μπαράζ δηλώσεων στελεχών της Αριστερής Πλατφόρμας γεγονός που δίνει την εντύπωση ότι δεν επιθυμεί να κλείσει το κεφάλαιο της συγκεκριμένης αντιπαράθεσης προκαλώντας αφ’ ενός τη δυσπιστία στο τι μπορεί να επιτευχθεί, αφ’ ετέρου δεν σταθεροποιείται η πολιτική ζωή για να κάνει ορθοπεταλιά η κοινωνία κι η οικονομία, όπου η ύφεση κι η ανεργία παραμένουν χαίνουσα πληγή.
Εδώ τίθεται το ερώτημα αν όντως ήταν εξ αρχής στις προθέσεις του Πρωθυπουργού η παραμονή της χώρας στο «σκληρό πυρήνα της Ευρώπης» ή –όπως μαρτυρούν οι αποκαλύψεις Βαρουφάκη και ξέφυγε στον Αλέξη Τσίπρα στη συνέντευξη που παρείχε στη δημόσια Ραδιοτηλεόραση – το ενδεχόμενο εξόδου ήταν ανοιχτό διαψεύδοντας τη βεβαιότητα ότι το Δημοψήφισμα διασφάλιζε την παραμονή μας στην Ευρώπη, όπως ανέφερε σε διάγγελμά του, τη στιγμή μάλιστα που η απεύθυνση στη λαϊκή ετυμηγορία εκλαμβανόταν ως μονομερής ενέργεια με συνεπαγόμενη την έξοδο από το κοινό νόμισμα και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Εν τέλει, φτάσαμε σ’ ένα κείμενο που εκτός από τις περικοπές στους μισθούς και τις συντάξεις, την αύξηση του ΦΠΑ, την απελευθέρωση των απολύσεων, την αλλαγή των εργασιακών σχέσεων, κατάργηση του ΕΚΑΣ, αύξηση ασφαλιστικών εισφορών 6% κτλ , περιλαμβάνει και μέτρα που θα έπρεπε να είχαμε εφαρμόσει καιρό πριν , τα οποία δε θα μας επέστρεφαν στην επίπλαστη ευμάρεια πριν το 2009, αλλά θα μας επέτρεπε έναν καθόλα αξιοπρεπή βίο όπου ο καθένας θα είχε «ως εκεί που φτάνει το πάπλωμα» και παράλληλα θα εκλογίκευε τη λειτουργία του κράτους , των δημοκρατικών θεσμών και της παρασιτικής οικονομίας που λειτουργούσε εις βάρος των πιο αδύναμων στρωμάτων που δεν είχαν την πολιτική πρόσβαση στο κράτος, πριν ξηλωθεί το πολυτραγουδισμένο πάπλωμα.
Σήμερα, αν μη τι άλλο είναι πιο αναγκαία η οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας . Αναφέρω ενδεικτικά : Το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων, η κατάργηση των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων κι ευρύτερες μεταρρυθμίσεις στην Ασφαλιστικό με την ενοποίηση των Ταμείων, άρση των εμποδίων στην καινοτόμο επιχειρηματικότητα ειδικά όταν η νέα γενιά είναι εξαιρετικά καταρτισμένη αλλά αναγκάζεται να φύγει στο εξωτερικό, θεσμικές παρεμβάσεις για την κατασπατάληση και κατάχρηση δημοσίου χρήματος και τη διαπλοκή, προϋπολογισμός απόδοσης, εξοικονόμηση πόρων με περικοπές άσκοπων κι άστοχων δαπανών, καταπολέμηση φοροδιαφυγής/εισφοροδιαφυγής, επένδυση στον τουρισμό και τον Πολιτισμό, δίκαιο φορολογικό σύστημα κ.α. , αλλά παράλληλα και κοινωνικά μέτρα –όπως Ελάχιστα Εγγυημένο Εισόδημα, σταδιακή επαναφορά των συλλογικών διαπραγματεύσεων, της επεκτασιμότητας, του κατώτατου μισθού κτλ., όλα δηλαδή εκείνα τα μέτρα που θα προστατεύουν επί τα βελτίω τους ασθενέστερους- άμβλυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων.
Άλλωστε δε μπορεί να σταθεί η οικονομία χωρίς την ανάκαμψη της κοινωνίας κι αντίστροφα. Αυτό απαιτεί διαζύγιο (βελούδινο ή οριστική απομάκρυνση από την κομματική συζυγική εστία) με την ιδεοληπτική Αριστερά του κράτους-βιομήχανου και του «κακού Κεφαλαίου», που εν μέρει κατοικεί ακόμα στη Κουμουνδούρου και δεν αντικατοπτρίζεται μόνο στην Αριστερή Πλατφόρμα.
Όμως στις σημερινές συνθήκες και το αποκαλούμενο με παλαιό-αριστερούς όρους «κεφάλαιο» έχει μετασχηματισθεί κι ο κόσμος της εργασίας έχει αλλάξει, ώστε ν’ αναζητηθούν οι πραγματικά παραγωγικές δυνάμεις της δημιουργίας και της αειφόρου Ανάπτυξης , μακριά από λογικές παρασιτισμού στο κράτους ή σφετερισμού προνομίων από λίγους .
Περίπου, σαν μια επικαιροποιημένη «δίκαιη λιτότητα» , όπως την έθεσε πριν από μερικές δεκαετίες ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, όπου όντας Αριστερός υπερέβη τα ιδεολογικά παραπετάσματα της Αριστεράς, όπου η ιδιοποίηση προνομίων από λίγους θα μετατραπεί σε δίκαιο επιμερισμό των βαρών για τους πολλούς.
Όχι ως θαύμα, ούτε ως επαναφορά της φούσκας του καταναλωτικού μοντέλου και του ατομισμού, αλλά ως υπέρβαση σ’ ένα μοντέλο ισόρροπης ανάπτυξης με σεβασμό στο Περιβάλλον μέσω προοδευτικών μεταρρυθμίσεων, των οποίων η αναγκαιότητα θα συσπειρώσει ευρύτερες πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις. Ως ένα βαθμό ο Αλέξης Τσίπρας το κατάφερε (ή εξαναγκάσθηκε από τις πιέσεις για επίσπευση της έμπρακτης απόδειξης) με τη σχεδόν εν λευκώ αποδοχή των κομμάτων της αντιπολίτευσης, όπως διαφάνηκε στην υπερψήφιση του Ν/Σ.
Ο πρωθυπουργός προχώρησε σ’ ένα ανασχηματισμό ανακύκλωσης των υπουργών, αντικατάστασης των αποχωρησάντων και παραχώρησης θώκου εξουσίας στον κυβερνητικό εταίρο ως αντάλλαγμα για τη στήριξη που παρείχε κατά την ψηφοφορία στη Βουλή, εδραιώνοντας τώρα οι ΑΝ.ΕΛ. τη θέση τους. Ωστόσο πόσοι από τους νέο-διορισθέντες υπουργούς δύνανται ν’ ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των καιρών, όταν είναι γνωστή η διαμαρτυρία τους κατά το παρελθόν σε κάθε προσπάθεια εξορθολογισμού και εφαρμογής διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων ;
Μένει να το δούμε το επόμενο διάστημα στην πράξη κι όχι να απεκδυθεί των ευθυνών του, ως κυβερνητική παρένθεση, επειδή δε μπορούσε να πάρει την ιστορική ευθύνη επ’ ώμου καταφεύγοντας ξανά στη λαϊκή ετυμηγορία.
Αρκεί να μην προβεί σε κυβίστηση έχοντας ως μότο τη ρήση του Λένιν «ένα βήμα εμπρός, δύο βήματα πίσω».
Η εναλλακτική ήταν η άτακτη χρεοκοπία κι η έξοδος από την ευρωζώνη και την Ε.Ε με ανυπολόγιστες συνέπειες τόσο για την Κοινωνία, όσο και την Οικονομία.
Βεβαιότητα, είναι ότι είχαμε ν’ αντιμετωπίσουμε το πιο σκληρό φιλελεύθερο πυρήνα της Ε.Ε. με επικεφαλής τον Βόλφανγκ Σόιμπλε και “δορυφόρους” τη Φινλανδία, τη Μάλτα, την Πολωνία κι ευρύτερα τις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, τις Βαλτικές χώρες κ.α.
Ωστόσο, το συγκεκριμένο Μνημόνιο που φέρει πάρα πολύ σκληρά μέτρα κι ανεβάζει με τα 86 δις το χρέος στο 200% του ΑΕΠ (συμπεριλαμβάνοντας στα στοιχεία ΚΑΙ τα νέα μέτρα, όχι μόνο ως αποτέλεσμα των πολιτικών που άσκησε η προηγούμενη κυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ όπως διατείνεται από τη Βουλή ο Αλέξης Τσίπρας), ήταν ο αναγκαίος συμβιβασμός για να επανακατακτήσει η χώρα την κανονικότητά της, παρότι καθιστά το Χρέος ακόμη περισσότερο μη-βιώσιμο.
Οι εμμονές κάποιων εταίρων από τη μια και η υστέρηση της κυβέρνησης στην τεχνική διαπραγμάτευση οδήγησε στο τέλμα των χειρότερων μέτρων, αντί ν’ αρχίσει η διαπραγμάτευση με την εκλογή της κυβέρνησης, δεχόμενη (σ.σ. η κυβέρνηση) επί της αρχής τη Συμφωνία που περιελάμβανε το “Πακέτο Γιούνκερ” και το “Πακέτο Ντράγκι” που ευννοούσαν τη διαπραγματευτική μας θέση, με παράλληλα ανοιχτή τη διεκδίκηση αντικατάστασης μέτρων όταν υπεραποδίδουν και τις βελτιωτικές προτάσεις σε μέτρα που δε φέρουν κανένα αποτέλεσμα, ενώ οι στόχοι κι η αξιολόγηση να γίνονται από κοινού με τους θεσμούς, αλλά η εφαρμογή των μέτρων κι οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις να ορίζονται από το κυβερνητικό επιτελείο.
Αντιθέτως, αντί να κτίζουμε συμμαχίες με κράτη (π.χ.Γαλλία, Ιταλία κ.α.) και πολιτικές Ομάδες εντός Ευρωκοινοβουλίου (Σοσιαλιστές, Πράσινοι κ.α.) που μεσομακροπρόθεσμα θα διευκόλυναν την αλλαγή πολιτικών στο ευρωπαικό οικοδόμημα, θεωρήθηκε σώφρων η αυταρέσκεια ότι θα έκανε πίσω η Ε.Ε. με την ανάδειξη της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, με αποτέλεσμα τη γνωστή Συμφωνία.
Λίγο καιρό έπειτα, η κυβέρνηση δια στόματος Πρωθυπουργού, πέφτει σε τραγικές αντιφάσεις , με τον ίδιο τον Αλέξη Τσίπρα να παρουσιάζει άλλοτε σχεδόν ως «θρίαμβο» ό,τι η κυβέρνηση κατάφερε κι από την άλλη να εκφράζει τη διαφωνία του ωσάν να μην είχε το «τιμόνι αυτού του τόπου» –στην οποία περίπτωση κρατάς τις επιφυλάξεις για τον εαυτό σου, προσπαθώντας να χορηγήσεις λίγο οξυγόνο αισιοδοξίας στους πολίτες παρά τις δύσκολες συγκυρίες-, πολώνοντας γι’ άλλη μια φορά το κλίμα με τους Ευρωπαίους εταίρους όταν καλά-καλά δεν έχουν ορισθεί όλες οι πτυχές της Συμφωνίας .
Μια άλλη πτυχή είναι ότι επιτείνει και τον εσωκομματικό διχασμό, με μπαράζ δηλώσεων στελεχών της Αριστερής Πλατφόρμας γεγονός που δίνει την εντύπωση ότι δεν επιθυμεί να κλείσει το κεφάλαιο της συγκεκριμένης αντιπαράθεσης προκαλώντας αφ’ ενός τη δυσπιστία στο τι μπορεί να επιτευχθεί, αφ’ ετέρου δεν σταθεροποιείται η πολιτική ζωή για να κάνει ορθοπεταλιά η κοινωνία κι η οικονομία, όπου η ύφεση κι η ανεργία παραμένουν χαίνουσα πληγή.
Εδώ τίθεται το ερώτημα αν όντως ήταν εξ αρχής στις προθέσεις του Πρωθυπουργού η παραμονή της χώρας στο «σκληρό πυρήνα της Ευρώπης» ή –όπως μαρτυρούν οι αποκαλύψεις Βαρουφάκη και ξέφυγε στον Αλέξη Τσίπρα στη συνέντευξη που παρείχε στη δημόσια Ραδιοτηλεόραση – το ενδεχόμενο εξόδου ήταν ανοιχτό διαψεύδοντας τη βεβαιότητα ότι το Δημοψήφισμα διασφάλιζε την παραμονή μας στην Ευρώπη, όπως ανέφερε σε διάγγελμά του, τη στιγμή μάλιστα που η απεύθυνση στη λαϊκή ετυμηγορία εκλαμβανόταν ως μονομερής ενέργεια με συνεπαγόμενη την έξοδο από το κοινό νόμισμα και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Εν τέλει, φτάσαμε σ’ ένα κείμενο που εκτός από τις περικοπές στους μισθούς και τις συντάξεις, την αύξηση του ΦΠΑ, την απελευθέρωση των απολύσεων, την αλλαγή των εργασιακών σχέσεων, κατάργηση του ΕΚΑΣ, αύξηση ασφαλιστικών εισφορών 6% κτλ , περιλαμβάνει και μέτρα που θα έπρεπε να είχαμε εφαρμόσει καιρό πριν , τα οποία δε θα μας επέστρεφαν στην επίπλαστη ευμάρεια πριν το 2009, αλλά θα μας επέτρεπε έναν καθόλα αξιοπρεπή βίο όπου ο καθένας θα είχε «ως εκεί που φτάνει το πάπλωμα» και παράλληλα θα εκλογίκευε τη λειτουργία του κράτους , των δημοκρατικών θεσμών και της παρασιτικής οικονομίας που λειτουργούσε εις βάρος των πιο αδύναμων στρωμάτων που δεν είχαν την πολιτική πρόσβαση στο κράτος, πριν ξηλωθεί το πολυτραγουδισμένο πάπλωμα.
Σήμερα, αν μη τι άλλο είναι πιο αναγκαία η οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας . Αναφέρω ενδεικτικά : Το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων, η κατάργηση των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων κι ευρύτερες μεταρρυθμίσεις στην Ασφαλιστικό με την ενοποίηση των Ταμείων, άρση των εμποδίων στην καινοτόμο επιχειρηματικότητα ειδικά όταν η νέα γενιά είναι εξαιρετικά καταρτισμένη αλλά αναγκάζεται να φύγει στο εξωτερικό, θεσμικές παρεμβάσεις για την κατασπατάληση και κατάχρηση δημοσίου χρήματος και τη διαπλοκή, προϋπολογισμός απόδοσης, εξοικονόμηση πόρων με περικοπές άσκοπων κι άστοχων δαπανών, καταπολέμηση φοροδιαφυγής/εισφοροδιαφυγής, επένδυση στον τουρισμό και τον Πολιτισμό, δίκαιο φορολογικό σύστημα κ.α. , αλλά παράλληλα και κοινωνικά μέτρα –όπως Ελάχιστα Εγγυημένο Εισόδημα, σταδιακή επαναφορά των συλλογικών διαπραγματεύσεων, της επεκτασιμότητας, του κατώτατου μισθού κτλ., όλα δηλαδή εκείνα τα μέτρα που θα προστατεύουν επί τα βελτίω τους ασθενέστερους- άμβλυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων.
Άλλωστε δε μπορεί να σταθεί η οικονομία χωρίς την ανάκαμψη της κοινωνίας κι αντίστροφα. Αυτό απαιτεί διαζύγιο (βελούδινο ή οριστική απομάκρυνση από την κομματική συζυγική εστία) με την ιδεοληπτική Αριστερά του κράτους-βιομήχανου και του «κακού Κεφαλαίου», που εν μέρει κατοικεί ακόμα στη Κουμουνδούρου και δεν αντικατοπτρίζεται μόνο στην Αριστερή Πλατφόρμα.
Όμως στις σημερινές συνθήκες και το αποκαλούμενο με παλαιό-αριστερούς όρους «κεφάλαιο» έχει μετασχηματισθεί κι ο κόσμος της εργασίας έχει αλλάξει, ώστε ν’ αναζητηθούν οι πραγματικά παραγωγικές δυνάμεις της δημιουργίας και της αειφόρου Ανάπτυξης , μακριά από λογικές παρασιτισμού στο κράτους ή σφετερισμού προνομίων από λίγους .
Περίπου, σαν μια επικαιροποιημένη «δίκαιη λιτότητα» , όπως την έθεσε πριν από μερικές δεκαετίες ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, όπου όντας Αριστερός υπερέβη τα ιδεολογικά παραπετάσματα της Αριστεράς, όπου η ιδιοποίηση προνομίων από λίγους θα μετατραπεί σε δίκαιο επιμερισμό των βαρών για τους πολλούς.
Όχι ως θαύμα, ούτε ως επαναφορά της φούσκας του καταναλωτικού μοντέλου και του ατομισμού, αλλά ως υπέρβαση σ’ ένα μοντέλο ισόρροπης ανάπτυξης με σεβασμό στο Περιβάλλον μέσω προοδευτικών μεταρρυθμίσεων, των οποίων η αναγκαιότητα θα συσπειρώσει ευρύτερες πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις. Ως ένα βαθμό ο Αλέξης Τσίπρας το κατάφερε (ή εξαναγκάσθηκε από τις πιέσεις για επίσπευση της έμπρακτης απόδειξης) με τη σχεδόν εν λευκώ αποδοχή των κομμάτων της αντιπολίτευσης, όπως διαφάνηκε στην υπερψήφιση του Ν/Σ.
Ο πρωθυπουργός προχώρησε σ’ ένα ανασχηματισμό ανακύκλωσης των υπουργών, αντικατάστασης των αποχωρησάντων και παραχώρησης θώκου εξουσίας στον κυβερνητικό εταίρο ως αντάλλαγμα για τη στήριξη που παρείχε κατά την ψηφοφορία στη Βουλή, εδραιώνοντας τώρα οι ΑΝ.ΕΛ. τη θέση τους. Ωστόσο πόσοι από τους νέο-διορισθέντες υπουργούς δύνανται ν’ ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των καιρών, όταν είναι γνωστή η διαμαρτυρία τους κατά το παρελθόν σε κάθε προσπάθεια εξορθολογισμού και εφαρμογής διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων ;
Μένει να το δούμε το επόμενο διάστημα στην πράξη κι όχι να απεκδυθεί των ευθυνών του, ως κυβερνητική παρένθεση, επειδή δε μπορούσε να πάρει την ιστορική ευθύνη επ’ ώμου καταφεύγοντας ξανά στη λαϊκή ετυμηγορία.
Αρκεί να μην προβεί σε κυβίστηση έχοντας ως μότο τη ρήση του Λένιν «ένα βήμα εμπρός, δύο βήματα πίσω».
