«Στην καρδιά της πράσινης μετάβασης είναι η έννοια της ενεργειακής δημοκρατίας»
Κλιματική κρίση και πράσινη μετάβαση, κοινωνικές ανισότητες, κρίση δημοκρατίας και δικαιωμάτων, βιώσιμη ανάπτυξη και ανάκαμψη. Αυτές είναι οι τέσσερις κρίσιμες προκλήσεις για την ελληνική κοινωνία, στις οποίες επιχειρεί να δώσει προοδευτικές απαντήσεις το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ - Π.Σ. που θα εγκριθεί από την προγραμματική συνδιάσκεψη του κόμματος τον ερχόμενο Απρίλιο.
Ο Γιώργος Σταθάκης, που ανέλαβε τον συντονισμό της Επιτροπής Προγράμματος με τη συμμετοχή κορυφαίων στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ - Π.Σ., αναλύει στην ΑΥΓΗ της Κυριακής τους βασικούς άξονες της πρότασης του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Όπως σημειώνει, οι προσεγγίσεις του προγράμματος εκπορεύονται από ένα φάσμα ιδεών που εκφράζονται στον ευρωπαϊκό χώρο από τις πολιτικές δυνάμεις της Αριστεράς, της Οικολογίας και της Αριστερής Σοσιαλδημοκρατίας. Μιλάει για τον ρόλο του δημόσιου πανεπιστημίου στο σχέδιο του ΣΥΡΙΖΑ - Π.Σ. ενώ, όπως τονίζει, επανέρχεται στο επίκεντρο η εργασία και αναδεικνύεται η μικρομεσαία επιχειρηματικότητα "ως κατεξοχήν δημιουργικός πόλος στην πράσινη μετάβαση, την καινοτομία, την ενίσχυση της γεωργίας και της μεταποίησης".
Ποια είναι η κεντρική λογική που διαπνέει το σχέδιο προγραμματικών θέσεων του ΣΥΡΙΖΑ - Π.Σ. που δόθηκε στη δημοσιότητα; Είναι κείμενο οραματικό ή στρατηγικής; Ποιος είναι ο ιδεολογικός του προσανατολισμός;
Το κείμενο είναι ένα προγραμματικό στρατηγικό κείμενο μεσοπρόθεσμου χαρακτήρα. Δεν είναι προεκλογικό πρόγραμμα και δεν είναι ένα οραματικό πρόγραμμα αρχών και διακηρύξεων. Όπως γνωρίζετε, υπάρχει ήδη ψηφισμένο ένα κείμενο διακήρυξης αρχών στον ΣΥΡΙΖΑ - Π.Σ., καθώς και ένα κείμενο για τον απολογισμό της διακυβέρνησης.
Ως στρατηγικό λοιπόν κείμενο επιδιώκει να διαμορφώσει μια σαφή στρατηγική απέναντι στις τέσσερεις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ελληνική κοινωνία. Πρώτον, την κλιματική κρίση και την πράσινη μετάβαση. Δεύτερον, τις κοινωνικές ανισότητες που εντάθηκαν στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης. Τρίτον, τα θέματα της δημοκρατίας, των δικαιωμάτων και των αλλαγών που χρειάζονται για μια πιο δημοκρατική και δικαιωματική κοινωνία. Και, τέλος, την ίδια την ανάκαμψη και τη βιώσιμη ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, την επαύριο της οικονομικής κρίσης της πανδημίας.
Οι προσεγγίσεις του προγράμματος εκπορεύονται από ένα φάσμα ιδεών που εκφράζονται στον ευρωπαϊκό χώρο από τις πολιτικές δυνάμεις της Αριστεράς, της Οικολογίας και της Αριστερής Σοσιαλδημοκρατίας.
Φαίνεται πως κυρίαρχο ρόλο παίζει η λογική της πράσινης μετάβασης σε συνδυασμό με την παραγωγική ανασυγκρότηση. Βέβαια, και νεοφιλελεύθερες δυνάμεις, ακόμα και η Ν.Δ., μιλούν για πράσινη ενέργεια και πολιτικές που πρέπει να λαμβάνουν υπόψη την κλιματική αλλαγή. Τι διαφοροποιεί την αντίληψη και την πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ;
Η πράσινη μετάβαση είναι το κατεξοχήν πεδίο αντιπαράθεσης Δεξιάς και Αριστεράς. Πρόκειται για δύο διαφορετικά σχέδια μετάβασης, της Δεξιάς και της Αριστεράς, στους στόχους που είναι δεδομένοι και κοινοί. Όλες οι χώρες που υπέγραψαν τη Συμφωνία του Παρισιού και, φυσικά, η Ευρώπη (και οι ΗΠΑ, μετά την εκλογή Μπάιντεν) καλούνται το 2030 να καταναλώνουν 50% λιγότερη ενέργεια από ό,τι σήμερα και το 2050 να έχουν μηδενίσει την κατανάλωση πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Το αν η μετάβαση αυτή, που θα μετασχηματίσει τη γεωργία, τη βιομηχανία, τις μεταφορές και την κατοικία, θα γίνει αποκλειστικά μέσα από τις δυνάμεις της αγοράς ή με την κοινωνία παρούσα είναι το επίμαχο θέμα. Πρώτον, η πράσινη μετάβαση μπορεί να αποτελέσει το κατʼ εξοχήν νέο πεδίο κοινωνικού αποκλεισμού. Τα φτωχότερα στρώματα κινδυνεύουν να μείνουν εκτός, ενώ θα απειλούνται και οι θέσεις εργασίας που θα χάνονται κατά τη μετάβαση. Δεύτερον, η μετάβαση στην παραγωγή από ΑΠΕ είναι διαφορετικό αν θα γίνει από 3-4 εταιρείες και διαφορετικό εάν η κοινωνία θα είναι παρούσα, μέσα από ενεργειακές κοινότητες, από ενθάρρυνση των νοικοκυριών να παράγουν την ενέργειά τους, από την ανάπτυξη νέων πεδίων μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας. Τρίτον, η πράσινη μετάβαση μπορεί να είναι ένας παθητικός αποδέκτης διεθνών τεχνολογιών και εισαγωγών, μπορεί όμως να αποτελέσει ένα προνομιακό πεδίο για εγχώρια προστιθέμενη αξία, όπως είναι ήδη φανερό στην εξοικονόμηση ενέργειας στις κατοικίες μας.
Με αυτά τα κριτήρια, το Πρόγραμμα προτείνει το 50% των νέων αδειών ΑΠΕ να κατανέμεται σε ενεργειακές κοινότητες, νοικοκυριά και μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Με μία λέξη, στην καρδιά της πράσινης μετάβασης που προτείνεται από το πρόγραμμα είναι η έννοια της “ενεργειακής δημοκρατίας”, της συμμετοχής της κοινωνίας, της αποφυγής των αποκλεισμών και της σύνδεσης με την παραγωγική ανασυγκρότηση της ελληνικής οικονομίας.
Η κρίση της πανδημίας έχει αυξήσει το χάσμα των ανισοτήτων, ενώ, παράλληλα, τα δικαιώματα και η δημοκρατία εν γένει μοιάζουν να συρρικνώνονται. Ποια είναι η πρόταση της Αριστεράς του 21ου αιώνα ώστε να ανακοπεί αυτή η δυστοπική τάση;
Για την αντιμετώπιση των ανισοτήτων υπάρχουν τρεις ενότητες παρεμβάσεων μεγάλης κλίμακας. Πρώτον, η εργασία. Διεθνώς η αποδυνάμωση των μισθών αποτέλεσε ενδημικό φαινόμενο για τα 30 χρόνια των νεοφιλελεύθερων κανόνων, που οδήγησε σε “παγωμένους” μισθούς την περίοδο της ανάπτυξης, με τα οφέλη να απορροφώνται από το περίφημο 1 με 5% των πλουσιότερων στρωμάτων, και δραματική επιδείνωση μετά την κρίση του 2008. Άρα το Πρόγραμμα επαναφέρει την εργασία στο επίκεντρο και προκρίνει συλλογικές διαπραγματεύσεις, μείωση ελαστικών μορφών εργασίας, αύξηση κατώτατου μισθού, πιλοτική εφαρμογή του 35ωρου και έμφαση στη γυναικεία και νεανική απασχόληση.
Δεύτερον, το κοινωνικό κράτος. Με την κρίση της πανδημίας έγινε κοινός τόπος ότι το δημόσιο σύστημα Υγείας αποτελεί καταλύτη και είναι αναντικατάστατο για την αντιμετώπιση των κρίσεων και όχι μόνο. Άρα προκρίνεται η ενίσχυσή του, όπως επίσης και η συνολική ενίσχυση του κοινωνικού κράτους ως μηχανισμού μείωσης των ανισοτήτων. Αναβάθμιση του δημόσιου συστήματος εκπαίδευσης όλων των βαθμίδων με σημαντικές αλλαγές, ενίσχυση των αναδιανεμητικών πολιτικών σε πρόνοια και κοινωνικές παροχές, καθολικό δημόσιο σύστημα ασφάλισης και συντάξεων με αναδιανεμητικές μέριμνες.
Τρίτον, το φορολογικό σύστημα και η δίκαιη κατανομή των φορολογικών βαρών, η προοπτική δηλαδή ενός προοδευτικού φορολογικού συστήματος που θα κατοχυρώνει την αρχή ότι κάθε νοικοκυριό και επιχείρηση θα πληρώνει φόρους με βάση τα πραγματικά εισοδήματα και τα πραγματικά κέρδη, αποδυναμώνοντας την πρακτικές της φοροδιαφυγής, των φορολογικών παραδείσων και του μαύρου χρήματος.
Με ποιον τρόπο προτείνει ο ΣΥΡΙΖΑ - Π.Σ. να αξιοποιηθεί το ταμείο ανάκαμψης;
Υπάρχει ήδη ένα χωριστό κείμενο που επεξεργάζεται τις κεντρικές μας ιδέες για το ταμείο ανάκαμψης. Ως γνωστόν, το 40% των πόρων θα πάει στην πράσινη μετάβαση, το 40% στον ψηφιακό μετασχηματισμό και το 20% στην ανθεκτικότητα, δηλαδή στο κοινωνικό κράτος.
Στο σχέδιο του ΣΥΡΙΖΑ - Π.Σ. προκρίνονται προγράμματα ενίσχυσης των ΑΠΕ, εξοικονόμησης ενέργειας σε κατοικία, μεταφορές, τουρισμό και γεωργία, που διατηρούν τις μέριμνες που αναφέραμε παραπάνω. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη σύνδεση της πράσινης μετάβασης με την παραγωγική ανασυγκρότηση. Ταυτόχρονα, στην ψηφιακή μετάβαση συνδέονται με τις βαθιές μεταρρυθμίσεις στις οποίες προχώρησε ο ΣΥΡΙΖΑ ως κυβέρνηση σε δασικούς χάρτες, χωροταξία, κτηματολόγιο, κυκλική οικονομία και τις οποίες η σημερινή κυβέρνηση, εν μέσω της επιθετικής αντιμεταρρυθμιστικής πολιτικής της, πρακτικά ακύρωσε. Το ίδιο ισχύει και για τα θέματα της δίκαιης ψηφιακής μετάβασης, όπου προκρίνονται προγράμματα που αποτρέπουν τον ψηφιακό αποκλεισμό. Τέλος, προκρίνονται συγκεκριμένα προγράμματα ενίσχυσης του συστήματος Υγείας, της εκπαίδευσης και της πρόνοιας. Ιδιαίτερη σημασία αποδίδεται στην ενίσχυση της περιφερειακής συνοχής και την αναζωογόνηση των πόλεων και της υπαίθρου. Με μία λέξη, το ταμείο αποτελεί ένα πεδίο όπου εξειδικεύονται οι ιδέες του προγράμματος και η χρήση αυτών των πόρων μπορεί να αποτελέσει ισχυρό έναυσμα της στρατηγικής της δίκαιης και βιώσιμης ανάπτυξης.
Το δημόσιο Πανεπιστήμιο τι ρόλο έχει σε αυτή τη διαδικασία; Μπορεί, επιτέλους, να αναστραφεί το brain drain;
Το δημόσιο Πανεπιστήμιο επί 30 χρόνια δέχεται συνεχείς επιθέσεις από διαδοχικές κυβερνήσεις, με αιχμή του δόρατος την προσπάθεια κολεγιοποίησής του και αποδυνάμωσης των αξιοκρατικών θεσμών πρόσβασης σε αυτό. Εντούτοις τα ελληνικά πανεπιστήμια αναπτύσσονται και παραμένουν κορυφαία στον κόσμο, όπως καταδεικνύουν οι διεθνείς αξιολογήσεις. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η έρευνα και το εκπαιδευτικό έργο των ελληνικών πανεπιστημίων είναι πολύ υψηλού επιπέδου και αυτό αποτελεί και το διαβατήριο των Ελλήνων επιστημόνων που φεύγουν στο εξωτερικό. Το Πανεπιστήμιο είναι στην καρδιά της ανάπτυξης της καινοτομίας, της τεχνολογίας, της νέας οικονομίας, καθώς και του πράσινου, τεχνολογικού και ψηφιακού μετασχηματισμού της οικονομίας. Αυτό απαιτεί μια συνδυασμένη στρατηγική για το Πανεπιστήμιο, τα κέντρα καινοτομίας, τα ερευνητικά κέντρα, την επιχειρηματικότητα σε καινοτομία και τεχνολογικές εφαρμογές. Επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ έγιναν σημαντικά βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση, όχι μόνο με το διπλασιασμό των πόρων αλλά και με πληθώρα προγραμμάτων που επεδίωκαν τη συγκράτηση των επιστημόνων και την ανάπτυξη αυτών των κλάδων και δραστηριοτήτων. Η Ελλάδα έχει μόνο πλεονεκτήματα στον τομέα αυτό και στο πρόγραμμα υπογραμμίζεται η στρατηγική σημασία αυτού του τομέα στην αλλαγή ρότας της ελληνικής οικονομίας. Το πλαίσιο προκρίνει υποδομές, κίνητρα, απλοποίηση διαδικασιών, ενίσχυση νεανικής επιχειρηματικότητας και πληθώρα άλλων.
Σε συνθήκη διάλυσης της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας και συμπίεσης μισθών και εργασιακών δικαιωμάτων που προσιδιάζει σε εκκαθάριση την επόμενη μέρα της πανδημίας, πώς απαντά ο ΣΥΡΙΖΑ;
Είναι παράδοξο η μικρομεσαία επιχειρηματικότητα, που επιβίωσε της δεκαετούς κρίσης, κάνοντας προφανώς μια τεράστια προσπάθεια, να μπαίνει τώρα στο στόχαστρο από την επιτροπή Πισσαρίδη και την κυβέρνηση της Ν.Δ., ότι αποτελεί το κατεξοχήν πρόβλημα της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας. Το ίδιο ισχύει και για την εργασία, που σήμερα στην Ελλάδα είναι πανευρωπαϊκά η πιο διαλυμένη αγορά εργασίας. Ας σοβαρευτούμε. Το πρόγραμμά μας, όπως είπα, επαναφέρει στο επίκεντρο την εργασία και αναδεικνύει τη μικρομεσαία επιχειρηματικότητα ως κατεξοχήν δημιουργικό πόλο στην πράσινη μετάβαση, την καινοτομία, την ενίσχυση της γεωργίας και της μεταποίησης. Πρόκειται για δύο αντιδιαμετρικά αντίθετα σχέδια εξόδου από την κρίση, της Ν.Δ. και του ΣΥΡΙΖΑ - Π.Σ.
Κράτος, δημόσια διοίκηση, Αυτοδιοίκηση, θεσμοί. Πολλές κριτικές για την περίοδο της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ αφορούν το ότι δεν μεταρρύθμισε αυτούς τους κρίσιμους τομείς, που αποτελούν κύρια πεδία αναπαραγωγής των σχέσεων εξουσίας -και άρα διαπλοκής και διαφθοράς- των πολιτικών σας αντιπάλων. Σε ποια κατεύθυνση κινείται το πρόγραμμα ως προς αυτό;
Η κριτική είναι εν πολλοίς δικαιολογημένη, καθώς έγιναν βήματα αλλά όχι αρκετά. Εντούτοις, το στρατηγικό θέμα παραμένει. Χρειαζόμαστε βαθιές τομές για να κινηθούμε προς την κωδικοποίηση και την απλοποίηση νομοθεσίας, την αποκομματικοποίηση της δημόσιας διοίκησης, την επιτάχυνση και τη βελτίωση της Δικαιοσύνης, τον διαχωρισμό κράτους και Εκκλησίας, την αποφασιστική ενίσχυση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με μεταφορά αρμοδιοτήτων και πόρων, προς αλλαγές στη νομοθεσία των μέσων μαζικής επικοινωνίας που να αποτρέπουν την υπερσυγκέντρωση και να τηρούν κανόνες δεοντολογίας, οι γνωστές τομές στη δημόσια τηλεόραση. Εν πολλοίς αποτελούν ώριμα αιτήματα της πλειοψηφίας των πολιτών. Το κυριότερο είναι ότι σε κάθε τομέα είναι πλέον ευδιάκριτα και συγκεκριμένα τα μέσα και οι αλλαγές που χρειάζονται. Αυτά παρουσιάζονται αρκετά συγκεκριμένα στο σχέδιο προγράμματος. Τα πεδία αυτά είναι προνομιακά πεδία αντιπαράθεσης με τη Δεξιά και ταυτόχρονα προαναγγέλλουν μια προοδευτική κυβέρνηση τομών και αποφασιστικών ρήξεων.
