Η σύγκρουση του Ταγίπ Ερντογάν με τον στρατό είναι σήμερα παραδεκτό γεγονός. Αυτή η κρίση έχει παρελθόν και χρονολογείται από την πρώτη μέρα της ανόδου του ΑΚΡ στην εξουσία, με αφορμή τη διαφοροποίηση του Ερντογάν στο Κυπριακό. Μόνο που τότε η κυρίαρχη άποψη ήταν πως επρόκειτο για επικοινωνιακό τέχνασμα σε συνεννόηση με τον στρατό.

Οταν το ΑΚΡ κέρδισε τις εκλογές, ο Ερντογάν εξήγγειλε την αφοσίωσή του στον εκσυγχρονισμό της χώρας με στόχο την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και υιοθέτησε μια πρωτόγνωρα ήπια προσέγγιση στα ελληνοτουρκικά και το Κυπριακό. Διακήρυξε το νέο δόγμα της τουρκικής πολιτικής ότι «η μη λύση δεν είναι λύση», για να του απαντήσει με χλευαστικά σχόλια ο απερχόμενος υπουργός Εξωτερικών Σουκρού Σινά Γκιουρέλ πως δεν ξέρει τι λέει.

Ο Ερντογάν, ύστερα από αρκετές εξισορροπητικές αμφιταλαντεύσεις, προσαρμόστηκε στο πνεύμα της Συμφωνίας του Ελσίνκι του 1999: λύση του Κυπριακού, ένταξη του συνόλου της Κύπρου στην Ε.Ε., έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων για την Τουρκία.

Η κρίση που διέρχεται σήμερα η Τουρκία με αφορμή την εκλογή προέδρου είναι εξ αναβολής. Η σύγκρουση του Ερντογάν με τον στρατό θα είχε εκδηλωθεί από το 2004, όταν η Τουρκία θα έπρεπε να διαλέξει μεταξύ της επίλυσης του Κυπριακού και της Ε.Ε. Ο στρατηγός Μπουγιούκανιτ, κατά την ομιλία του στις Ακαδημίες Πολέμου, στις 16 Μαρτίου 2007, διατύπωσε τη διαφωνία του στρατού στο σχέδιο Ανάν. Επίσης, το περιοδικό Nokta δημοσίευσε πρόσφατα σελίδες από το ημερολόγιο του ναύαρχου Οζντέν Ορνέκ, σύμφωνα με το οποίο κύκλοι του γενικού επιτελείου συζητούσαν, στις 5 Φεβρουάριο του 2004, πραξικόπημα κατά του Ερντογάν για τη στήριξή του στο σχέδιο Ανάν.

Ακριβώς την ίδια ημερομηνία που ο στρατός στην Τουρκία συζητούσε πραξικόπημα, στη Λευκωσία, ο πρόεδρος Παπαδόπουλος ανέφερε πως οι πρωτοβουλίες του Ερντογάν ήταν «κινήσεις εντυπωσιασμού». Εκτιμούσε πως αυτό που βρισκόταν σε εξέλιξη δεν ήταν μια σοβαρή προσπάθεια λύσης, αλλά μια διαδικασία που «μπορεί να οδηγήσει μόνο στον επιμερισμό ευθυνών». Με αυτή τη λανθασμένη ανάλυση κατά νου, ο Τ. Παπαδόπουλος προκάλεσε την πρωτοβουλία του 2004. Θεωρώντας δεδομένο ότι ο στρατός και ο Ντενκτάς είναι που καθορίζουν την τουρκική πολιτική στο Κυπριακό και ότι η μεταστροφή του Ερντογάν ήταν «ένα τέχνασμα δημοσίων σχέσεων» (28/1/04), θέλησε να εκθέσει την τουρκική κυβέρνηση, εκλιπαρώντας το γενικό γραμματέα να συγκαλέσει συνομιλίες για να ενταχθεί ολόκληρη η Κύπρος στην Ε.Ε. την 1η Μαΐου. «Αξίζουμε ακόμα μια προσπάθεια», έγραφε εναγωνίως στον Κόφι Ανάν στις 17 Δεκεμβρίου 2003 και τον διαβεβαίωνε κατηγορηματικά ότι θα αποδεχόταν το σχέδιό του.

Η στρατηγική του Τ. Παπαδόπουλου να αποδεχτεί το σχέδιο μόνο και μόνο για να επιρρίψει τις ευθύνες στην Τουρκία κατέρρευσε στη Νέα Υόρκη, στις 12 Φεβρουαρίου 2004, όταν ο Ερντογάν επέβαλε την πολιτική του στον Ντενκτάς. Η ώρα του ξεκαθαρίσματος των λογαριασμών μεταξύ του στρατού και του Ερντογάν ήταν ο Απρίλιος του 2004, όταν η Τουρκία θα έμπαινε πια ενώπιον του διλήμματος: προσαρμογή στη διαδικασία του Ελσίνκι ή διαζύγιο με την Ευρώπη.

Η Τουρκία δεν βρέθηκε, τελικά, ενώπιον τέτοιων διλημμάτων. Την απάλλαξε με τους χειρισμούς του ο Τ. Παπαδόπουλος όχι τόσο για την απόρριψη του σχεδίου όσο για τον τρόπο που το έκανε. Ο πρόεδρος της Κύπρου έχασε στο πολιτικό πόκερ την αξιοπιστία του. Το τίμημα το πλήρωσε η Κύπρος, στις 6 Ιουνίου 2004, όταν ο Τ. Παπαδόπουλος έβαλε την υπογραφή της στα συμπεράσματα του Συμβουλίου της Ε.Ε., απαλλάσσοντας την Τουρκία από κάθε ευθύνη για τη μη λύση. Η Κύπρος σήκωσε ένα τεράστιο βάρος από τους ώμους της Τουρκίας και το επωμίστηκε η ίδια. Η ανακούφιση που ένιωσε ο στρατός από την τροπή των εξελίξεων αποδίδεται κάλλιστα μέσα από την πρόσφατη συνέντευξη του Ρ. Ντενκτάς: «Ευχαριστώ τον Παπαδόπουλο (...) μας έσωσε».

Οι εξελίξεις του 2004 ήταν βολικές και για τον στρατό και για τον Ερντογάν. Με την εγκατάλειψη του Ελσίνκι και από την Αθήνα, ο στρατός διέσωσε την πολιτική του στα ελληνοτουρκικά και στο Κυπριακό. Ο Ερντογάν πήρε παράταση χρόνου στο ξεκαθάρισμα των λογαριασμών του με το στρατό και σήμερα δίνει τη μάχη από πλεονεκτικότερη θέση.

Σε ό,τι αφορά τη Λευκωσία, απέτυχε στην πολιτική της να ελέγξει την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, διότι, μετά την εγκατάλειψη του Ελσίνκι, εκτός από την αξιοπιστία της απώλεσε και το πλαίσιο των συμμαχιών. Σήμερα παρακολουθεί τις εξελίξεις αμήχανα. Οταν ρωτήθηκε σχετικά ο Τ. Παπαδόπουλος, απάντησε: «Εμάς μας ενδιαφέρει να αλλάξει η πολιτική της Τουρκίας όσον αφορά το Κυπριακό. Τίποτε άλλο».

Να αλλάξει πολιτική η Τουρκία, αλλά πώς; Η θεωρία στην οποία ήταν δομημένη η κυπριακή πολιτική ανάλυση, ότι όλες οι εξελίξεις στην Τουρκία ρυθμίζονται μηχανικά από έναν κεντρικό πίνακα που τον ελέγχει ο στρατός, έχει διαψευστεί. Ηταν ο σχεδιασμός του Ελσίνκι που έδωσε στην Κύπρο ρόλο και λόγο για το δρόμο που θα ακολουθούσε η Τουρκία. Το 2004 ο ρόλος αυτός απολέστηκε και η συγκυρία χάθηκε ανεπιστρεπτί. Τώρα, το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να παρακολουθεί από μακριά τις εξελίξεις. «Τίποτε άλλο».