Kύπρος, Eλλάδα, οπισθοδρόμηση

Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις που έχουν δημοσιευθεί την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, οι Eλληνοκύπριοι ετοιμάζονται να ψηφίσουν όχι στον εαυτό τους, στην τριαντάχρονη εθνική στρατηγική που είχαν χαράξει, στις θυσίες και τους κόπους που αυτή απαίτησε, στην τελευταία ορατή ευκαιρία επανένωσης του νησιού, την οποία υποτίθεται ότι επεδίωκαν και είχαν δεσμεύσει και την Eλλάδα. Γιατί αυτή είναι η ουσία του «όχι».

H δύναμη του «όχι» προέκυψε από τη σύνθεση δύο συνιστωσών. H πρώτη είναι η πολιτικοψυχολογική προδιάθεση ενός μέρους των πολιτών να μείνουν στο status quo. Σαν κάποιοι Ελληνοκύπριοι, έπειτα από τριάντα χρόνια δίψας, να έφθασαν στην πηγή, να κοίταξαν τον εαυτόν τους στον καθρέφτη του νερού και να του εξομολογήθηκαν την αλήθεια. Ότι δεν θέλουν αυτά που έλεγαν ότι θέλουν. Ότι δεν θέλουν τη συμβίωση με τους Τουρκοκυπρίους, ότι δεν θέλουν την ομόσπονδη δικοινοτική διζωνική λύση, ότι αρκούνται στο κομμάτι του νησιού το οποίο ήδη έχουν και στον τρόπο ζωής που έχτισαν. Μπορεί μάλιστα η στιγμή της αλήθειας να συνδυάζεται με την προσδοκία ότι κάπου, κάποτε θα βρεθεί τρόπος να επιστρέψουν στην προ του 1974 κατάσταση ενός ελληνικού εθνικού κράτους με τουρκική μειονότητα. Αλλά πρόκειται περισσότερο για φαντασιακή αναπλήρωση του βολέματος στο υπάρχον. Πάνω σε αυτό το υπόστρωμα ήρθε και κάθισε η δεύτερη συνιστώσα, η συνειδητή επιθετική απορριπτική επιλογή που επένδυσε την άρνηση με τις αδυναμίες του σχεδίου Ανάν και την κυνική εκμετάλλευση των αισθημάτων και των εθνολαϊκιστικών χορδών του λαού. Αυτό έκανε ο Παπαδόπουλος, πουλώντας παράλληλα ελπίδες για μια καλύτερη λύση που θα έρθει σε αδιευκρίνιστες συνθήκες. Όμως οι πολιτικές ηγεσίες της Κύπρου, κωλοπετσωμένες χρόνια τώρα στις διαπραγματεύσεις, ξέρανε πού πήγαιναν, όπως ξέρουν ότι ακόμα και αν υπάρξει νέο σχέδιο, κάπως έτσι θα είναι. Γιατί το σχέδιο Ανάν, με τα θετικά του και τα αρνητικά του, ενταγμένο στην ευρωπαϊκή προοπτική, αποτελούσε μια ικανοποιητική κατάληξη της εθνικής στρατηγικής για δικοινοτική ομοσπονδία.

Γι’ αυτό τον λόγο, η όλη εξέλιξη του Κυπριακού αφήνει εκτεθειμένες τις ηγεσίες και τα κόμματα του νησιού. Προκειμένου να δεχόντουσαν οι Ελληνοκύπριοι να φύγουν από τη σιγουριά του γνωστού και του υπάρχοντος για να ξανοιχτούν στις ασφαλώς περίπλοκες διαδικασίες της λύσης Ανάν, είχαν ανάγκη μια αποφασιστική και αποφασισμένη εθνική ηγεσία, που θα τους ενέπνεε εμπιστοσύνη λέγοντας «ναι, φεύγουμε από αυτό το λιμάνι και θα φθάσουμε σε καλύτερο, γιατί εγώ ξέρω τον δρόμο». Έτσι, δεν γίνονται οι μεγάλες στροφές στην πορεία ενός έθνους; Υπήρξε έλλειμμα ηγεσίας και επειδή οι απόψεις του Παπαδόπουλου ήταν στο κάτω κάτω γνωστές, το έλλειμμα βαρύνει πρωτίστως το ΑΚΕΛ και τον Χριστόφια, ο οποίος εξελίχθηκε στον μοιραίο άνθρωπο. Αλλά δεν έφθανε αυτό. Εθνική ατυχία έφερε να χειριστεί την κρισιμότερη φάση του Κυπριακού από τη μεριά της Ελλάδας μια άπειρη κυβέρνηση, χωρίς άποψη, ο Πρωθυπουργός της οποίας αρνήθηκε να αναλάβει το κόστος μιας δύσκολης επιλογής, ενώ τα στελέχη του κόμματός του δεν συμφωνούν αν ο ίδιος έχει πει ναι, όχι, ίσως στο σχέδιο Ανάν.

Αυτή η εξέλιξη του Κυπριακού φέρνει την Ελλάδα χρόνια πίσω, στην εποχή της κλειστής, φοβικής και μοιραίως εθνικιστικής σχέσης με τον έξω κόσμο. Ήδη ζούμε τα συμπτώματα, ενώ δεν διακρίνονται, έστω κρυμμένες, προϋποθέσεις μιας νέας δυναμικής, ανοιχτής εξωτερικής πολιτικής αντίστοιχης της περιόδου Σημίτη - Παπανδρέου και της συμβολής του Πάγκαλου επί του οποίου δόθηκε η αρχική ώθηση για την ένταξη της Κύπρου στην E.E. Ένα από τα συμπτώματα της οπισθοδρόμησης είναι η επανεμφάνιση της διάστασης μεταξύ του πώς βλέπουμε εμείς τον εαυτό μας και τους ξένους και πώς βλέπουν οι ξένοι εμάς. H «ιδεολογία του ανάδελφου» κινδυνεύει να μας κάνει να χάσουμε και πάλι τον κώδικα επικοινωνίας με την ευρωπαϊκή και διεθνή πολιτική. Προέχων στόχος και περιεχόμενο της αντίθεσης συντήρησης - προόδου θα είναι η αντίκρουση αυτής της οπισθοδρόμησης στην Ελλάδα.

Προσοχή στις τρικλοποδιές
Την επαύριον ενός «όχι» αλλάζουν οι συντεταγμένες του Κυπριακού και των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Για τη διεθνή κοινότητα, το Κυπριακό παύει να είναι ζήτημα εισβολής και κατοχής (όσο ήταν) και γίνεται πρωτίστως ζήτημα απόρριψης της συμβίωσης με ευθύνη της ελληνοκυπριακής πλευράς. H διχοτόμηση θα παγιωθεί και θα αρχίσει να κερδίζει de jure μορφές, τόσο στο ευρωπαϊκό όσο και στο διεθνές πλαίσιο. Στο επίπεδο της μαζικής ψυχολογίας θα προστεθεί ένα ακόμα τραύμα στη σχέση Ελλήνων και Τούρκων, το οποίο θα προσφέρεται για εύκολη εθνικιστική εκμετάλλευση σε όποιον τουρκικό παράγοντα θελήσει να το ξύσει. Οι ελληνοτουρκικές και οι τουρκοκυπριακές σχέσεις θα είναι πολύ πιο εκτεθειμένες στο απρόβλεπτο ακόμα στοίχημα της ευρωπαϊκής πορείας της γειτονικής χώρας, πίσω από το οποίο παίζεται, ας μην το ξεχνάμε, ένα ακόμα πιο περίπλοκο στοίχημα Ευρώπης - Αμερικής. Εξάλλου, η Ελλάδα και η Κύπρος καλούνται να αντιμετωπίσουν την επαύριον, με μειωμένη διεθνή αξιοπιστία. H Ελλάδα διασπαθίζει ένα πολύτιμο εθνικό κεφάλαιο που συσσώρευσε με κόπο τα τελευταία δέκα χρόνια, η Κύπρος χρεώθηκε ήδη την εξαπάτηση των Ευρωπαίων εταίρων, ενώ ο K. Καραμανλής αναλαμβάνει και αυτός μέρος του χρέους λόγω των χειρισμών του.

Οι παράγοντες αυτοί θα διαμορφώσουν ένα ευρύτερο αρνητικό ή ασταθές πλαίσιο, μέσα στο οποίο θα υποχρεωθούν να κινηθούν Ελλάδα και Κύπρος. Θα ήταν τραγικό αν η ελληνική κυβέρνηση παρασυρθεί σε μια διελκυστίνδα συνεχών τριβών με τον διεθνή περίγυρο, υποχωρώντας και αποδεχόμενη ενδεχόμενες νέες κακές επιλογές της κυπριακής ηγεσίας. Αν και αύριο συνεχίζει «ο Παπαδόπουλος να αποφασίζει και ο Καραμανλής να συμπαραστέκεται» θα μπούμε σε μεγάλες περιπέτειες. Από αύριο, και με την οριστική ένταξη της Κύπρου στην E.E. την 1η Μαΐου, έχουμε ένα έθνος και δύο κράτη, που θα σημάνει διατήρηση μεν της αλληλεγγύης, αλλά και αμοιβαία πλέον αυτονομία. Το «δόγμα» η Λευκωσία αποφασίζει και η Αθήνα συμπαρίσταται ξεπερνιέται και δεν θα προσφέρεται ούτε για φύλλο συκής. H Ελλάδα έχει την ευθύνη να χαράξει τη γραμμή της στο σκληρό ευρωπαϊκό και ευρωαμερικανικό πόκερ που θα παιχτεί με την Τουρκία. Άλλωστε, μετά το σημερινό δημοψήφισμα, η αιχμή των ελληνοτουρκικών προβλημάτων φεύγει από τον κυπριακό και μεταφέρεται στον ελληνικό χώρο. Μέριμνα της γραμμής θα πρέπει να είναι και η αποθάρρυνση οποιωνδήποτε κυπριακών δυνάμεων θελήσουν να παρασύρουν τον Ελληνισμό σε νέα αδιέξοδα.