Οι αγροτικές φυλακές στην Ελλάδα αποτελούν ένα καινοτόμο για τα διεθνή δεδομένα μοντέλο ανοιχτής διαβίωσης και έκτισης της ποινής. Λειτουργούν στη χώρα μας ήδη από το 1925. Σήμερα, αγροτικές φυλακές υπάρχουν στην Αγιά Χανίων, στην Κασσάνδρα Χαλκιδικής, στην Τίρυνθα, στην Κασσαβέτεια Βόλου αλλά και στον Κορυδαλλό, στην Κεντρική Αποθήκη Υλικού Φυλακών, όπου λειτουργούν φούρνοι που παράγουν ψωμί. Το 2017 άρχισε να λειτουργεί το πρώτο Αγροτικό Τμήμα φυλακής γυναικών στον Ελεώνα Θηβών.

Οι αγροτικές φυλακές αποτελούν ένα επόμενο στάδιο μετά την κλειστή φυλακή, ένα είδος επιβράβευσης για τον κρατούμενο που έχει επιδείξει καλή διαγωγή στην κλειστή φυλακή. Ταυτόχρονα, η αγροτική φυλακή αποτελεί και ένα χρονικό στάδιο προετοιμασίας πριν από την ελεύθερη ζωή, κυρίως για όσους εκτίουν μεγάλες ποινές. Η διαβίωση σε αυτές τις φυλακές, με περιορισμένα μέτρα ασφαλείας, στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στην αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατουμένων και της Πολιτείας. Για τον λόγο αυτόν άλλωστε τους κρατούμενους στις φυλακές αυτές τους αποκαλούσαν «λογοτιμήτες».

Οι κρατούμενοι στις αγροτικές φυλακές απασχολούνται σε καλλιέργειες, βοσκοτόπια, βουστάσια, τυροκομεία, πτηνοτροφεία, χοιροτροφεία, συνεργεία, σιδηρουργεία, φούρνους κ.λπ. Οι φυλακές αυτές έχουν μικρότερο κόστος λειτουργίας από τις κλειστές φυλακές καθώς και έσοδα από τα προϊόντα που παράγουν, τα οποία μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες όλων των κρατουμένων της χώρας αλλά και άλλων δημοσίων φορέων όπως, π.χ., νοσοκομεία και άλλα κρατικά ιδρύματα.

Για να είναι βιώσιμες και παραγωγικές, οι αγροτικές φυλακές χρειάζονται κρατούμενους με ικανό υπόλοιπο ποινής. Την περίοδο 2015-2019 ξεκίνησε μια νομοθετική προσπάθεια ενίσχυσης του μοντέλου των αγροτικών φυλακών με τη διεύρυνση των προϋποθέσεων μεταγωγής σε αυτές, ενώ τον Μάρτιο του 2019 δημοσιεύτηκε ο πρώτος Εσωτερικός Κανονισμός Λειτουργίας των Αγροτικών Φυλακών.

Με τον νόμο 4760/2020, όμως, τροποποιήθηκαν επί το αυστηρότερον οι προϋποθέσεις μεταγωγής και πολλοί κρατούμενοι αναγκάστηκαν να γυρίσουν πίσω στις κλειστές φυλακές. Με την τροποποίηση αυτή, οι περισσότερες θέσεις στις αγροτικές φυλακές παραμένουν κενές: Την 1η Νοεμβρίου 2021, η αγροτική φυλακή Αγιάς Χανίων είχε πληρότητα 35,39%, η αντίστοιχη φυλακή στην Κασσάνδρα Χαλκιδικής είχε πληρότητα 34,42%, η Τίρυνθα 15,56% και η Κασσαβέτεια, αγροτική φυλακή όπου κρατούνται νέοι, 32,85%. Αντίθετα, στις κλειστές φυλακές επικρατεί υπερσυνωστισμός κρατουμένων.

Η φυλακή Νέων στον Βόλο έχει πληρότητα 180% περίπου, ο Κορυδαλλός έχει 640 κρατούμενους παραπάνω από τη χωρητικότητά του, η Λάρισα περίπου 200 παραπάνω κρατούμενους, οι φυλακές της Κω και των Ιωαννίνων έχουν πληρότητα 190%, η φυλακή της Τρίπολης πάνω από 186% πληρότητα, οι φυλακές της Κέρκυρας, της Αμφισσας, του Ναυπλίου και της Χαλκίδας κυμαίνονται σε ποσοστά υπερπλήρωσης 150%-165%. Επιπλέον, 11 κλειστές φυλακές έχουν ποσοστό πλήρωσης πάνω από το 100% και μέχρι 140%. Εν ολίγοις, οι μόνες κλειστές φυλακές που δεν έχουν υπερπλήρωση είναι η Κεντρική Αποθήκη Υλικού Φυλακών στον Κορυδαλλό, η φυλακή Γρεβενών, που αγγίζει ωστόσο το 100% της πληρότητας, η φυλακή Γυναικών στον Ελεώνα Θηβών και τα 3 θεραπευτικά καταστήματα κράτησης.

Αυτή η ανεστραμμένη εικόνα μεταξύ του πληθυσμού των κλειστών φυλακών και του αντίστοιχου των αγροτικών δεν μπορεί παρά να έχει μια εξήγηση: τη σκόπιμη απαξίωση του θεσμού της αγροτικής φυλακής, με απώτερο σκοπό την κατάργησή του.

Πρόκειται για σαφή οπισθοδρόμηση στη σωφρονιστική πολιτική καθώς αντιβαίνει στον βασικό στόχο της αντεγκληματικής πολιτικής κάθε σύγχρονου ευρωπαϊκού κράτους δικαίου, που είναι η ομαλή κοινωνική επανένταξη των κρατουμένων. Αυτό ωστόσο δεν μας εκπλήσσει. Οποιος παρακολουθεί την αντεγκληματική πολιτική της κυβέρνησης Μητσοτάκη, διαπιστώνει με την πρώτη ματιά ότι επικρατεί η πολιτική του όπισθεν ολοταχώς. Πρώτο τους μέλημα μόλις ανέλαβαν την εξουσία ήταν να καταργήσουν τον θεσμό της κοινωφελούς εργασίας, σχεδόν 30 χρόνια μετά την εφαρμογή αυτού του εναλλακτικού τρόπου έκτισης της ποινής. Την ίδια στιγμή ο θεσμός της ηλεκτρονικής επιτήρησης απαξιώνεται στην πράξη και δεν εφαρμόζεται, ενώ ο θεσμός της ημιελεύθερης διαβίωσης δεν προχώρησε παρά το γεγονός ότι υπάρχουν έτοιμες υποδομές σε τμήμα του Κορυδαλλού.

Δυστυχώς για τη συντριπτική πλειονότητα των κρατουμένων που διαβιούν στις υπερπλήρεις κλειστές φυλακές, η κυβέρνηση Μητσοτάκη διαφοροποιείται από την υπόλοιπη Ευρώπη. Ταυτόχρονα, διαρρέουν στον Τύπο πληροφορίες για μεταγωγές καταδικασθέντων μελών της Χρυσής Αυγής στις άδειες αγροτικές φυλακές. Η χωρίς σχεδιασμό σωφρονιστική διοίκηση και η προκλητική υποκρισία βάζουν την ταφόπλακα σε μια σύγχρονη και αποτελεσματική αντεγκληματική πολιτική και ανοίγουν τον δρόμο για τον εκ νέου διασυρμό της χώρας στο Συμβούλιο της Ευρώπης.