Ο κ. Ερντογάν διατρέχει μια περίοδο έντονων αναταράξεων τόσο στο εσωτερικό, όσο και στις διεθνείς σχέσεις της Τουρκίας. Από τη μια η μεγάλη οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα (και της οποίας το γιατρικό δεν μοιάζει να είναι τα χαμηλά επιτόκια) και που για πρώτη φορά θέτει σε αμφισβήτηση την πρωτοκαθεδρία του μεγάλου ηγέτη, ο οποίος είχε για χρόνια κρατήσει αλώβητη την επικυριαρχία του στην τουρκική πολιτική σκηνή. Κι από την άλλη η σχετική απομόνωση της χώρας στα διεθνή πράγματα, με κύριο στοιχείο τη δυσχέρανση των αμερικανοτουρκικών σχέσεων, για τους γνωστούς λόγους. Πάντως οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι όλα τα πάθη που υφίσταται σήμερα η Τουρκία οφείλονται σε επιλογές του ίδιου του κυβερνήτη, που στην προσπάθειά του να αναστηλώσει τεχνητά την Οθωμανική Αυτοκρατορία έχει οδηγήσει τη χώρα στα τρέχοντα αδιέξοδα.

Μέσα σε αυτόν τον καταιγισμό θεμελιακών μεταβολών στην τουρκική διεθνή φυσιογνωμία, η χώρα μας έχει δεχτεί μια σειρά από εχθρικές ενέργειες, που ξεκινούν με τα επεισόδια στον Εβρο, συνεχίζονται με τις περσινές ενέργειες στην Ανατολική Μεσόγειο και κορυφώνονται με την «γαλάζια πατρίδα» και την ευθεία αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας στα ακραία νησιά του Αιγαίου Πελάγους.

Είναι αλήθεια ότι η Τουρκία είχε από τα πρώτα χρόνια της κρίσης αμφισβητήσει την κυριαρχία ορισμένων βραχονησίδων, που δεν αναφέρονταν ρητά στις συνθήκες παραχώρησής τους στην ελληνική επικράτεια. Αλλά ποτέ δεν είχε φτάσει στην ακρότητα να θεωρεί ότι το γεγονός της επαναστρατιωτικοποίησης των ακραίων ελληνικών νησιών δεν είναι απλώς μια παραβίαση των σχετικών συνθηκών, αλλά συνιστά και λόγο που οδηγεί στην αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας πάνω σε αυτά. Με άλλα λόγια η Τουρκία ισχυρίζεται ότι η αποστρατιωτικοποίηση που επιβλήθηκε στην Ελλάδα, με τη Σύμβαση της Λωζάννης (1923) για τα ανατολικά νησιά του Βόρειου και Κεντρικού Αιγαίου και τη Συνθήκη των Παρισίων (1947) για τα Δωδεκάνησα, αποτελεί όρο για την κυριαρχία στα νησιά και πως η παραβίασή του συνιστά παραβίαση που αίρει το δικαίωμα κυριαρχίας πάνω σε αυτά. Το φυσικό συμπέρασμα θα ήταν, λοιπόν, ότι η επαναστρατιωτικοποίηση των νησιών έχει ως αποτέλεσμα την άρση της κυριαρχίας τους και την... απόδοσή τους στους προηγούμενους κυρίαρχους, δηλαδή την Τουρκία και την Ιταλία!

Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά για να διαπιστώσουμε το πόσο ανεδαφικό και σουρεαλιστικό είναι αυτό το επιχείρημά της: Το καθεστώς των ανατολικών νησιών του Αιγαίου διέπεται από τρεις χωριστές συμβάσεις: όσον αφορά τη Λήμνο και τη Σαμοθράκη (ομού με τα τουρκικά νησιά Ιμβρο, Τένεδο και τις Λαγούσες νήσους), η αποστρατιωτικοποίηση καθορίζεται από τη Σύμβαση της Λωζάννης (1923) και αποσκοπεί στην προστασία των Στενών. Τα νοτιότερα νησιά (Λέσβος, Χίος, Σάμος, Ικαρία) διέπονται από τη Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης (1923). Ενώ, τέλος, για τα Δωδεκάνησα καθιερώνεται αποστρατιωτικοποίηση με τη Συνθήκη των Παρισίων (1947), που αποδίδει τα νησιά αυτά στην Ελλάδα.

Και όσον αφορά τη Σύμβαση της Λωζάννης, αυτή αντικαταστάθηκε πλήρως, και καταργήθηκε, από τη Συνθήκη του Montreux (1936). Βέβαια, και από λάθος της ελληνικής αντιπροσωπείας, δεν προβλέφθηκε κατά τις διαπραγματεύσεις, να περιληφθούν ονομαστικά τα ελληνικά νησιά, στις υπό κατάργηση διατάξεις (σε αντίθεση με τα τουρκικά). Αλλά δεδομένης της κατάργησης, ή μάλλον της αντικατάστασης της Σύμβασης από μια νεότερη, όπου ουδεμία μνεία γίνεται για την αποστρατιωτικοποίησή τους, συνάγεται ότι για τα νησιά αυτά, του συστήματος των Στενών, δεν ισχύει η ρήτρα της αποστρατιωτικοποίησης μιας καταργημένης Σύμβασης. Κάτι και που οι Τούρκοι αναγνώρισαν. Στις 6 Μαΐου 1936 ο τούρκος πρεσωευτής στην Αθήνα έγραφε προς τον έλληνα πρωθυπουργό: «Κατʼ εντολήν της κυβερνήσεώς μου... είμαστε εξ ολοκλήρου σύμφωνοι όσον αφορά στη στρατικοποίηση αυτών των δύο νησιών ταυτόχρονα με τον εξοπλισμό των Στενών». Οπως επίσης ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών Ρουστού Αράς δήλωσε, κατά τη διάρκεια της κύρωσης της Συνθήκης του Montreux, ενώπιον της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης: «Οι διατάξεις που αναφέρονται στα νησιά Λήμνος και Σαμοθράκη, τα οποία ανήκουν στη φίλη και γείτονα Ελλάδα και ήσαν αποστρατιωτικοποιημένα, βάσει των σχετικών διατάξεων της Σύμβασης της Λωζάννης, καταργούνται και αυτές από τη Σύμβαση του Montreux».

Σχετικά, τώρα, με τη Συνθήκη της Λωζάννης, θα λέγαμε ότι οι σχετικές διατάξεις αποστρατιωτικοποίησης είναι παρωχημένες. Οι διατάξεις αυτές, όπως και ανάλογες σε άλλες διεθνείς συμβάσεις, αποσκοπούν στη διατήρηση της ειρήνης, για μια σύντομη περίοδο, που ακολουθεί μια εμπόλεμη κατάσταση ανάμεσα σε δύο χώρες, και περιορίζει μια επανάληψη των εχθροπραξιών ανάμεσά τους. Οταν, με τον χρόνο, εξαλειφθεί αυτός ο κίνδυνος, τότε και η σημασία αυτών των ρητρών μειώνεται, και οι διατάξεις αυτές δεν ισχύουν. Η Ελλάδα και η Τουρκία, στο διάστημα των περίπου 100 χρόνων που μας χωρίζουν από την επικύρωση αυτής της Συνθήκης, έχουν αναπτύξει σχέσεις φιλίας και συνεργασίας (ιδιαίτερα τη δεκαετία του 1930) που δικαιολογούν την κατάργηση αυτών των διατάξεων.

Εξάλλου αν οι ρήτρες αποστρατιωτικοποίησης ήταν η αίρεση για την κυριαρχία των νησιών, αυτό θα έπρεπε να είχε τονιστεί ρητά από τη Συνθήκη, κάτι που δεν έγινε. Και για ένα τέτοιο σοβαρό ζήτημα, όπως είναι η κυριαρχία του κράτους πάνω σε εδάφη, δεν χωρούν υπονοούμενα που να υποκαθιστούν τη ρητή αναφορά.

Τέλος, με την περίπτωση των Δωδεκανήσων, η Συνθήκη των Παρισίων προβλέπει ότι «αι ανωτέρω νήσοι θα αποστατιωτικοποιηθώσι και θα παραμείνουν αποστρατιωτικοποιημέναι». Αυτή η αναφορά στο «θα παραμείνουν» μπορεί να δικαιολογεί μια διαρκή αποστρατικοποίηση, ανεξαρτήτως συνθηκών. Αλλά η Τουρκία δεν είναι εις θέση να την επικαλεστεί, δεδομένου ότι δεν αποτελεί μέρος της Συνθήκης των Παρισίων. Και δεδομένου ότι τα μέρη δεν την έχουν επικαλεστεί, παρά την επαναστρατιωτικοποίησή τους εκ μέρους της Ελλάδας. Εξάλλου, το γεγονός της επαναστρατιωτικοποίησης ουδόλως θίγει την κυριαρχία της Ελλάδας στα νησιά, για τους ίδιους λόγους που αναφέραμε παραπάνω.

Τέλος το εφεύρημα της «γαλάζιας πατρίδας» είναι ένα πυροτέχνημα, καθώς οι θαλάσσιες ζώνες που περιλαμβάνει δεν της ανήκουν, καθώς θα πρέπει προηγουμένως να οριοθετηθούν. Πράγματι, κατά το εθιμικό δίκαιο της θάλασσας, το παράκτιο κράτος αποκτά δικαιώματα, πέρα από την αιγιαλίτιδα ζώνη του, μόνο αφού έχει οριοθετήσει με τα αντικείμενα ή παρακείμενα κράτη τις θαλάσσιες ζώνες του (υφαλοκρηπίδα, αποκλειστική οικονομική ζώνη), Συνεπώς η «γαλάζια πατρίδα» φανερώνει τις διεκδικήσεις της Τουρκίας στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο, και τίποτα παραπάνω.

Πάντως, όλες αυτές οι μονομερείς ενέργειες της Τουρκίας φανερώνουν το πώς γιγαντώνονται και αξιοποιούνται απλές αιτιάσεις με την πάροδο του χρόνου, και πως θα πρέπει να επιχειρήσουμε να λύσουμε τα προβλήματα με την Τουρκία προτού περαιτέρω πάρουν ανεξέλεγκτες διαστάσεις.