Μετά τη ρωσική εισβολή οι ευρωπαϊκές πλατείες γέμισαν διαδηλωτές που υποστήριζαν την Ουκρανία. Η μοναδική πρωτεύουσα στην οποία διαδήλωσαν υπέρ του Πούτιν ήταν το Βελιγράδι. Στο Παρίσι, το Λονδίνο, το Βερολίνο, τη Ζυρίχη ακούστηκαν πολλές φωνές που ζητούσαν να σταματήσει ο πόλεμος και να επικρατήσει η ειρήνη. Μόνο στη Ρώμη η διαμαρτυρία στράφηκε ρητά και εναντίον του ΝΑΤΟ και των Ηνωμένων Πολιτειών. Σε ορισμένους τομείς της Αριστεράς ο πόλεμος ενεργοποίησε το παλιό εξαρτημένο ανακλαστικό εναντίον της Αμερικής και της Δύσης, που θεωρούνται υπεύθυνες -«σε τελική ανάλυση»- για κάθε ένοπλη σύγκρουση παντού στον κόσμο.

Από ορισμένες απόψεις ο πόλεμος στην Ουκρανία θυμίζει εκείνον στο Ιράκ το 2003. Και σε εκείνη την περίπτωση η στρατιωτική επέμβαση απέβλεπε στην αλλαγή του καθεστώτος: τότε ο Σαντάμ όπως σήμερα ο Ζελένσκι. Της εισβολής προηγήθηκε μια βαθμιαία ανάπτυξη στρατιωτικών δυνάμεων κάτω από τα βλέμματα απροστάτευτων αμάχων, που σύντομα θα γίνονταν τα εξιλαστήρια θύματα. Ορισμένοι σχολιαστές παρατήρησαν ότι επρόκειτο για ένα προμελετημένο μακελειό. Ακριβώς όπως εκείνο των τελευταίων ημερών στην Ουκρανία, που έγινε μετά από μήνες προετοιμασίας.

Ο πόλεμος στο Ιράκ προκάλεσε έναν σημαντικό συγκλονισμό στην Ευρώπη. Μετά από επιβλητικές μαζικές διαδηλώσεις, δυο μεγάλοι Ευρωπαίοι διανοούμενοι, ο Γιούργκεν Χάμπερμας και ο Ζακ Ντεριντά, αναρωτήθηκαν τι είναι αυτό που συνδέει τους Ευρωπαίους σε σχέση με τη διεθνή τάξη. Η απάντησή τους ήταν: μια πολιτική νοοτροπία διαφορετική από την αμερικανική και βασιζόμενη σε ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Πρώτα απ’ όλα η αποστροφή για τη χρήση βίας και επομένως η επιμονή στον νόμο και ο σεβασμός της διεθνούς νομιμότητας. Η υποστήριξη σε ένα παγκόσμιο σύστημα βασιζόμενο σε «φιλελεύθερους» θεσμούς πολυμερούς συνεργασίας και στα ανθρώπινα δικαιώματα. Καρπός ενός παρελθόντος εμπνεόμενου από αντίθετες αρχές και χαρακτηριζόμενου από αιώνες αιματηρών σφαγών, αυτή η νοοτροπία έπρεπε να ωθεί την Ευρώπη να θεμελιώνει μια εξωτερική πολιτική και μια πολιτική ασφάλειας συνδεδεμένη με την Ευρωπαϊκή Ενωση.

Το γραπτό των Χάμπερμας και Ντεριντά είχε μεγάλη απήχηση, ιδίως στην Αριστερά. Πολλοί αριστεροί πολιτικοί και διανοούμενοι το θεώρησαν ωστόσο ως νομιμοποίηση του δικού τους από θέση αρχής αντιαμερικανισμού, ενώ οι δύο φιλόσοφοι περιορίζονταν στο να ασκούν κριτική στις διαποτισμένες από realpolitik ηγεμονικές τάσεις της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής εκείνης της εποχής. Τι απέμεινε σήμερα από την ευρωπαϊκή νοοτροπία; Η αυτεπίγνωση έχει σίγουρα ωριμάσει, η Ευρωπαϊκή Ενωση έγινε πιο ισχυρή και συνεκτική, όπως καταδεικνύουν οι πρωτοβουλίες των τελευταίων εβδομάδων. Ωστόσο σε ορισμένους τομείς της κοινής γνώμης -ιδιαίτερα της ιταλικής- το αντιαμερικανικό εξαρτημένο ανακλαστικό είναι ακόμα παρόν.

Το 2003 οι προκαταλήψεις ήταν λιγότερο ορατές. Σε τελική ανάλυση οι ΗΠΑ ήταν εκείνες που άρχισαν την επίθεση, έστω και αν επιτέθηκαν εναντίον ενός τυράννου. Σήμερα ωστόσο ο επιτιθέμενος είναι ο Πούτιν, ένας αυταρχικός ηγέτης, ενώ ο Ζελένσκι είναι επικεφαλής ενός δημοκρατικού κράτους. Οποιος πιστεύει στη διεθνή νομιμότητα και στα ανθρώπινα δικαιώματα δεν μπορεί με κανένα τρόπο να δικαιολογήσει τη Ρωσία. Ούτε και να επιδεικνύει αμφισημία απέναντι στην ουκρανική αντίσταση. Το 2003 κανείς δεν υπερασπιζόταν έναν αιμοδιψή τύραννο όπως ο Σαντάμ. Διαμαρτυρόμασταν εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών, επειδή ο στόχος της εκθρόνισης του Σαντάμ δεν δικαιολογούσε την προσφυγή στη βία. Η αγανάκτηση θα έπρεπε σήμερα να είναι μεγαλύτερη και η καταδίκη του Πούτιν πιο αυστηρή, δεδομένου ότι ο πόλεμός του αποσκοπεί στην κατάλυση της δημοκρατίας. Ας δεχτούμε ότι ο Ρώσος πρόεδρος αισθάνεται απειλούμενος από την επέκταση του ΝΑΤΟ. Γιατί αυτό θα έπρεπε να του δίνει το δικαίωμα να διαπράττει ένα προμελετημένο μακελειό;

Η βραβευμένη με Νόμπελ Λογοτεχνίας, Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, εικονογράφησε έναν πολύ καθαρό πίνακα των «αυτοκρατορικών» παρορμήσεων όχι μόνο του Πούτιν, αλλά και ενός μεγάλου τμήματος του ρωσικού πληθυσμού: η μακρά σκιά τού homo sovieticus και ακόμα πιο πριν της τσαρικής παράδοσης. Οπως είπε πρόσφατα ο Σλοβένος φιλόσοφος Σλάβοϊ Ζίζεκ, ο Πούτιν αισθάνεται ότι είναι ο πατριάρχης μιας «οργανικής» κοινότητας στην οποία το να είναι κανείς ελεύθερος σημαίνει να στέκεται στη θέση του. Ο Αλεξάντρ Ντούγκιν, ο φιλόσοφος της αυλής του Ρώσου προέδρου, τον έπεισε ότι η αλήθεια έγκειται σε αυτό που πιστεύει. Αν οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν πιστεύουν στη ρωσική αλήθεια, πρέπει να τις κάνουμε να την αποδεχτούν με τον πόλεμο. Τι να πούμε όμως στον ουκρανικό λαό, αναρωτιέται εύλογα ο Ζίζεκ. Δεν έχει άραγε δικαίωμα σε μια δική του αλήθεια; Ή μήπως η Ουκρανία είναι απλώς ένα πεδίο μάχης για αποκλειστική χρήση εκείνου που θέλει να κυβερνήσει τον κόσμο;

Η διαίρεση σε σφαίρες επιρροής είναι ακόμα ένα δεδομένο του σύγχρονου διεθνούς συστήματος, με το οποίο οφείλουμε να αναμετριόμαστε. Η Ευρώπη ακολουθεί τη δική της κλήση και δρα μέσω της διπλωματίας και της μεσολάβησης. Ωστόσο όταν ο πόλεμος είναι ένα εξακριβωμένο γεγονός στα σύνορά μας, η στρατηγική των ίσων αποστάσεων και του «ούτε ούτε» είναι αυτοκαταστροφική στο πεδίο της διαπραγμάτευσης και προδίδει το πρώτο γνώρισμα της ευρωπαϊκής νοοτροπίας: την ιδιαίτερη ευαισθησία απέναντι στη φυσική βία. Ενα γνώρισμα που επιβάλλει να τασσόμαστε πάντοτε με το μέρος εκείνου που υφίσταται τη βία και να καταπολεμάμε σταθερά όποιον τη χρησιμοποιεί, ιδίως αν το κάνει με τρόπο προμελετημένο και συστηματικό.