Tο τέλος του μύθου της Aυτοκρατορίας

Έστι δίκης οφθαλμός. Ο άδικος πόλεμος του Iράκ φαίνεται ότι θα φάει τους αδικήσαντες, τον έναν μετά τον άλλον. ʼρχισε με τον Aθνάρ. Eκ πρώτης όψεως έχασε τη νίκη μέσα από τα χέρια του γιατί είπε ψέματα. Aν δεν υπήρχε όμως η καθολική αντίδραση του ισπανικού λαού στον πόλεμο ένα χρόνο πριν θα είχε κοστίσει τόσο το ψέμα;

Κάθε πόλεμος συνεπάγεται βασανιστήρια. Χρειάστηκαν όμως χιλιάδες φωτογραφίες τρόμου και φρίκης για να εξεγερθεί η δυτική κοινή γνώμη κατά του πολέμου του Βιετνάμ. Τώρα ήρκεσαν μερικές δεκάδες (με τη λεπτοκαμωμένη Λίντι να προσωποποιεί την κατά Χάνα ʼρεντ banalitι du mal) για να στερήσουν κάθε υπόλειμμα ηθικής νομιμοποίησης στον πόλεμο του Ιράκ. Χωρίς την προκαταβολική μαζική αντίδραση στον πόλεμο θα υπήρχε αυτός ο αντίκτυπος; H ήττα των ΗΠΑ και της «συμμαχίας των προθύμων» είχε διαφανεί από τη στιγμή της πολιτικής - στρατιωτικής εξέγερσης των σιιτών του Νότου, οι οποίοι υποτίθεται ότι θα αποτελούσαν ένα από τα μαζικά στηρίγματα του μετασανταμικού δημοκρατικού Ιράκ. Τώρα πλέον η ήττα θεωρείται δεδομένη και έρχεται με ρυθμούς σχεδόν ανεξέλεγκτους. Ήττα πολιτική, ηθική και (γιατί όχι;) στρατιωτική - μια και ο πόλεμος δεν εξαρτάται από τα όπλα που έχεις, αλλά από αυτά που σου επιτρέπεται να χρησιμοποιήσεις. Πάει λοιπόν ο Αθνάρ, έρχεται η σειρά του Μπερλουσκόνι και υπάρχουν πια βάσιμες ελπίδες να πληρώσουν οι πρωταίτιοι Μπους και Μπλερ.

Οι αλυσιδωτές αντιδράσεις μιας τέτοιας ήττας είναι δύσκολο να προσδιοριστούν, αλλά εύκολα θα στοιχηματίζαμε ότι θα είναι του είδους που λέμε «ιστορικού χαρακτήρα». Μύθοι θα πέσουν και ίσως παρουσιαστούν ευκαιρίες αναστοχασμού, προκειμένου να αντιστραφούν οι αρνητικές δυναμικές που εκλύθηκαν όταν η αμερικανική δεξιά, με Ευρωπαίους ομοϊδεάτες της και τη συνενοχή του Μπλερ, άνοιξε την πόρτα του διεθνούς φρενοκομείου.

Πρώτος καταπίπτει ο μύθος της αμερικανικής Αυτοκρατορίας. H ψευδαίσθηση ότι η μοναδική υπερδύναμη είναι ικανή να «ανατάξει» τον κόσμο υποτάσσοντάς τον μονομερώς στη θέληση, το συμφέρον και το «όραμά» της. Αυτή η ονείρωξη της δεξιάς και ο εφιάλτης εκείνης της αριστεράς που όχι μόνο πίστεψε, αλλά, μαζοχιστικά σχεδόν, έγινε ο καλύτερος προπαγανδιστής του μύθου, εξατμίζεται μαζί με τα σλόγκαν της συντηρητικής στρατηγικής. Ο «εκδημοκρατισμός της Μέσης Ανατολής», ο «ολοκληρωτικός πόλεμος στην τρομοκρατία», «όποιος δεν είναι με εμάς είναι εναντίον μας», η «απόλυτη ασφάλεια». Τώρα η αμερικανική κυβέρνηση καταφεύγει έντρομη στον ΟΗΕ, προκειμένου να βρει τρόπο απαγκίστρωσης. Στην καλύτερη περίπτωση, οι Αμερικανοί θα αφήσουν πίσω τους μια ισλαμική δημοκρατία και στη χειρότερη άλλη μια τρύπα στον πολιτικό χάρτη, έδαφος χωρίς κράτος. Πιο επικίνδυνη όμως είναι η τρύπα που έχει ανοίξει στην καρδιά του παγκόσμιου συστήματος. H πολιτική και ηθική απαξίωση των ΗΠΑ, η εχθρότητα που προκάλεσε σε όλα τα μήκη και τα πλάτη η αμερικανική δεξιά, εξουδετερώνει τον ηγετικό, ρυθμιστικό και οργανωτικό ρόλο που αναλογεί στην ισχύ της υπερδύναμης. Ένας κόσμος πυκνά αλληλεξαρτημένος, χωρίς νευραλγικό κέντρο και στοιχειωδώς αποτελεσματικούς διεθνείς θεσμούς, οδηγείται μοιραία στην αναδίπλωση, τον τεμαχισμό και την οπισθοδρόμηση. Να η πρώτη ελπίδα αναστοχασμού. Μία νέα προσπάθεια πολυμερούς διακυβέρνησης ενός κόσμου αλληλεξαρτημένου, μία νέα πολιτική, θεσμική και ηθική νομιμοποίηση των διεθνών οργανισμών αρχίζοντας από τον ΟΗΕ.

Το πιεστικότερο ζήτημα της πολυμερούς διακυβέρνησης είναι η ειρήνευση των σχέσεων Δύσης και Ισλάμ. Οι επαίσχυντες φωτογραφίες των βασανιστών δεν ενοχοποιούν μόνο τους εισβολείς, αλλά υποσκάπτουν τη δυτική κουλτούρα σε ό,τι θεωρεί στοιχείο υπεροχής της έναντι των άλλων πολιτισμών: τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου. H εξαγωγή τής δημοκρατίας έγινε εξαγωγή βασανιστών. H Δύση έδωσε στη Μέση Ανατολή διαπιστευτήρια μιας ιμπεριαλιστικής, ρατσιστικής και ανήθικης κουλτούρας, γεγονός που δεν αντισταθμίζεται ούτε με την αυτοκριτική της ούτε με τις κτηνώδεις αντεκδικήσεις των ισλαμιστών ούτε με το ότι τα βασανιστήρια είναι τρέχουσα πρακτική σε όλον τον υπόλοιπο κόσμο. Εδώ είναι η δεύτερη ελπίδα αναστοχασμού. Χωρίς την υπομονετική αποκατάσταση ενός θετικού διαλόγου Δύσης -- Ισλάμ στο πλαίσιο της πολυμερούς διακυβέρνησης του κόσμου, καμία ελπίδα εξουδετέρωσης της ισλαμικής τρομοκρατίας και των «ασύμμετρων απειλών» δεν είναι ρεαλιστική.

Οι δυτικές δημοκρατίες έχουν πληρώσει ήδη βαρύ τίμημα λόγω του εκβαρβαρισμού της διεθνούς πολιτικής. Στάλα στάλα το δηλητήριο της ανασφάλειας, της αντιτρομοκρατικής υστερίας και του φόβου, φαρμακώνει το ήθος, τον τρόπο ζωής και τους θεσμούς των κοινωνιών μας. Το γεγονός έχει προσλάβει διαστάσεις παραλογισμού. Κοινωνίες του ρίσκου, όπως τις λένε οι κοινωνιολόγοι, έτοιμες να διακινδυνεύσουν την οικολογική ισορροπία του πλανήτη στο όνομα της καταναλωτικής αφθονίας, πρόθυμες να επέμβουν χωρίς τη χρειαζούμενη πάντα περίσκεψη στο ανθρώπινο γενετικό υλικό, αναζητούν με τεχνικά - στρατιωτικά μέσα την ουτοπία μιας απόλυτης ασφάλειας έναντι της περιορισμένης πιθανότητας ενός τρομοκρατικού χτυπήματος. Στον βωμό της ουτοπίας εγκαθιδρύεται όχι το γνωστό αστυνομικό κράτος, αλλά το κράτος-φρουρός, στο οποίο οι πολίτες εκθύμως εκχωρούν ατομικά δικαιώματα με αντάλλαγμα την προστασία. Πολίτες που εγκαταλείπουν τις αρχές της ανεκτικής δημοκρατικής κοινωνίας για να καταφύγουν στις αρχέγονες - μεταφυσικές «ασφάλειες» του εθνοτισμού, του φονταμενταλισμού και του συντηρητικού κοινοτισμού. Να η τρίτη ελπίδα αναστοχασμού. Να ξαναλογαριάσουμε ότι η τραγική σημερινή φάση της διεθνούς πολιτικής στάζει σταθερά και ακατάπαυστα δηλητήριο στην εθνική πολιτική, κάνοντας τις κοινωνίες μας πιο συντηρητικές, πιο βάρβαρες, πιο φοβικές.

Είναι περιττό να πούμε ποιοι πλήρωσαν τον λογαριασμό στη Δύση. H Ευρώπη και η ευρωπαϊκή Αριστερά. Σε αυτές λοιπόν δίνεται η ευκαιρία αναστοχασμού και πρωτοβουλιών, σε διαρκή επαφή πάντα με την «άλλη Αμερική» που σήμερα ασφυκτιά και ταπεινώνεται. Οι επερχόμενες ευρωεκλογές, στο μέτρο που συμπίπτουν με την κατάρρευση της πολιτικής της αμερικανικής δεξιάς στο Ιράκ, είναι πρόσφορο πεδίο να εκδηλωθούν οι εναλλακτικές προοπτικές. Από τη Γηραιά Ευρώπη που αποδείχθηκε σοφότερη. Από την ευρωπαϊκή Αριστερά, για την οποία όλα τα προηγούμενα αποτελούν πολιτικές, προγραμματικές και ιδεολογικές προϋποθέσεις ανασύνταξής της, μετά τον κύκλο που έκλεισε η τριτοδρομική εκδοχή τής δεκαετίας του ’90.