Μια άλλη Ευρώπη
Βοσνία: πού είναι το μέλλον;
Τέτα Παπαδοπούλου, Ελευθεροτυπία, Δημοσιευμένο: 2007-11-30
Υπάρχουν κάποιες χώρες, στην Αφρική και στην Ασία, που απλώς η αναφορά σε αυτές, η αναφορά και μόνον του ονόματός τους, παραπέμπει σε εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Σε χιλιάδες θύματα. Σε αποτρόπαιες σφαγές αμάχων. Σε γενοκτονία. Ομως και μέσα στην Ευρώπη, που είναι πλέον πράγματι ήπειρος ειρήνης, υπάρχει μία τέτοια χώρα, η οποία πρόσφατα και επί τριάμισι ολόκληρα χρόνια (Απρίλιος 1992-Νοέμβριος 1995) έγινε πεδίο εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας: η Βοσνία-Ερζεγοβίνη.
21 Νοεμβρίου 1995. Συμπληρώθηκαν δώδεκα χρόνια από τότε που υπεγράφη η Συνθήκη Ειρήνης του Ντέιτον. Είναι σημαντική διότι επέβαλε την ειρήνευση στην πρώην Γιουγκοσλαβία και σταμάτησε τη σφαγή -τη γενοκτονία και την εθνοκάθαρση- στη Βοσνία, όπως τη λέμε συνοπτικά. Και ευτυχώς τηρήθηκε.
Βέβαια, η Συνθήκη του Ντέιτον επετεύχθη αφού ήδη η Βοσνία είχε γεμίσει με ομαδικούς τάφους. Ωστόσο χωρίς αυτήν, η συνέχιση της εξόντωσης των Βοσνίων Μουσουλμάνων (από την επίθεση του καθεστώτος Μιλόσεβιτς και των Σερβοβόσνιων συνεργατών του) ήταν και ορατή και βεβαία. Η Συνθήκη του Ντέιτον, λοιπόν, διασφάλισε το μείζον: τις υπόλοιπες απειλούμενες ζωές.
1995-2007. Δώδεκα χρόνια μετά την εφαρμογή της Συνθήκης του Ντέιτον, πώς εξελίσσεται η κατάσταση στη Βοσνία; Σημειώστε ότι το Ντέιτον καθορίζει απολύτως το συνταγματικό πλαίσιο και το σύστημα αυτής της χώρας. Περίπλοκο σύστημα (πιο πολύ δεν γίνεται). Αντιφατικό. Ανεδαφικό. Ανεφάρμοστο.
Με δυο λόγια; Το Ντέιτον έφερε την ειρήνη, πλην όμως δεν επιτρέπει στη χώρα να λειτουργήσει σαν μια χώρα κανονική.
Η Βοσνία είναι βραχυκλωμένη και αιχμάλωτη αυτού του απίστευτα περίπλοκου συστήματος. Μια μικρή αναφορά, απλώς για να πάρετε μιαν ιδέα. Η μετά Ντέιτον Βοσνία απαρτίζεται από δύο ενότητες (την Κροατο-Μουσουλμανική Ομοσπονδία και τη Σερβική Οντότητα). Από εκεί και πέρα, σε αυτές τις δύο ενότητες υπάρχουν διάφορα καντόνια, υπάρχουν υπο-καντόνια μέσα στα καντόνια, περιφέρειες, κυβερνήσεις των καντονίων, κυβερνήσεις των δύο ενοτήτων, άπειρος αριθμός υπουργών· υπολογίζονται συνολικά σε κάποιες εκατοντάδες. Χαώδης κατάσταση.
Το χειρότερο; Η κεντρική εξουσία της χώρας είναι εξαιρετικά αδύναμη. Και το ακόμη χειρότερο; Ολα αντιμετωπίζονται με εθνοτικά κριτήρια.
Το Σύνταγμα της χώρας, το οποίο απορρέει από τη Συνθήκη του Ντέιτον, αναγνωρίζει μόνο μέλη εθνοτήτων. Υπάρχουν Μουσουλμάνοι, Κροάτες και Σέρβοι. Δεν υπάρχουν όμως πολίτες. Ε, αυτό δεν είναι Σύνταγμα μιας σύγχρονης δημοκρατικής χώρας.
Κάτι ακόμη. Δεν υπάρχει Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Υπάρχει τριμελής Προεδρία. Και συγκροτείται υποχρεωτικά -έτσι ορίζει το Σύνταγμα- από έναν Μουσουλμάνο, έναν Κροάτη και έναν Σέρβο.
Βέβαια, η Συνθήκη του Ντέιτον δεν έπεσε από τον ουρανό. Ηταν η μόνη δυνατή συμφωνία προκειμένου να σταματήσει η σφαγή. Για τους Βόσνιους Μουσουλμάνους αποτελούσε κυριολεκτικά θέμα ζωής και θανάτου. Να θυμίσω ότι το Σεράγεβο βρισκόταν επί σαράντα δύο μήνες(!) υπό πολιορκία; Να θυμίσω ότι τέσσερις μήνες πριν από τη σύναψη της Συνθήκης του Ντέιτον, τον Ιούλιο του 1995, είχε συντελεστεί στη Σρεμπρένιτσα η γενοκτονία των 8.200 αμάχων Μουσουλμάνων; (Οι ηγέτες των Σερβοβοσνίων που τη διέπραξαν, οι διαβόητοι Κάρατζιτς και Μλάντις, παραμένουν έως τώρα ασύλληπτοι.)
Δεν χωρεί αμφιβολία. Η Βοσνία, ως έχει, δεν μπορεί να λειτουργήσει ως χώρα και (ακόμη λιγότερο) να προχωρήσει ο εκδημοκρατισμός της. Το «σύστημα Ντέιτον», σήμερα, αποτελεί εγγύηση για να μην αλλάξει τίποτε.
Η Βοσνία χρειάζεται επειγόντως και απαραιτήτως μεταρρυθμίσεις. Πολύ βαθιές μεταρρυθμίσεις. Χρειάζεται να αποκτήσει ένα νέο Σύνταγμα όπωσδήποτε. Στο κάτω κάτω, το Ντέιτον δεν είναι ούτε Ευαγγέλιο ούτε Κοράνι.
Μεταρρυθμίσεις και νέο Σύνταγμα; Δεν είναι τόσο απλό. Απαιτείται συναίνεση όλων των πλευρών και των πολιτικών δυνάμεων στη Βοσνία. Πράγμα διόλου αυτονόητο. Ειδικότερα, η Σερβική Οντότητα κάνει μονίμως πρωταθλητισμό στην άρνηση, στο μπλοκάρισμα, στο βέτο. Κάθε προσπάθεια στοιχειώδους μεταρρύθμισης συναντά το «όχι» της Σερβικής Οντότητας.
Ενα παράδειγμα από τα πολλά: η ηγεσία της Σερβικής Οντότητας μπλοκάρει τη δημιουργία μιας ενιαίας Αστυνομίας για όλη τη χώρα! Οι Σερβοβόσνιοι θέλουν να διατηρήσουν τις εκτεταμένες εξουσίες της δικής τους ξεχωριστής Αστυνομίας (αντιλαμβάνεστε για ποιον λόγο).
Ποια είναι όμως ακριβώς η Σερβική Οντότητα της Βοσνίας, η οποία μάλιστα καταλαμβάνει το 49%(!) του εδάφους της χώρας; Πότε και πώς δημιουργήθηκε;
Τα πράγματα με το όνομά τους. Η Σερβική Οντότητα είναι ουσιαστικά το άμεσο αποτέλεσμα της εθνοκάθαρσης και της γενοκτονίας, την οποία υπέστησαν οι Βόσνιοι Μουσουλμάνοι. Τα γεγονότα είναι γεγονότα. Η Σερβική Οντότητα δημιουργήθηκε και υπάρχει, επειδή έγινε εθνοκάθαρση και γενοκτονία. Σκεφτείτε μόνο το εξής: η Σρεμπρένιτσα βρίσκεται στη Σερβική Οντότητα...
Δώδεκα χρόνια μετά τη Συνθήκη του Ντέιτον, μετά το τέλος της φρίκης. Το παρελθόν δεν ξεχνιέται. Ομως και το μέλλον δεν πρέπει να... ξεχαστεί.
Πού είναι το μέλλον της Βοσνίας; Προϋπόθεση για να υπάρξει μέλλον, είναι να γίνουν επειγόντως δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις· ουσιαστικές, όχι διακοσμητικές. Προϋπόθεση για μια Βοσνία με μέλλον, είναι να θεσμιστεί ένα νέο και σύγχρονο Σύνταγμα μπροστά στο οποίο όλοι θα είναι πολίτες και όχι μέλη εθνοτήτων.
ΥΓ. Στα κανάλια κάθε βράδυ, στις 8. Βγαίνει ο ένας, ο άλλος και μετά κάποιοι άλλοι. Ολοι μαζί περίπου μία ώρα κουβεντιάζουν (στην καλύτερη περίπτωση) όπως οι παρέες στα καφενεία. Αυτό το τηλεοπτικό καφενείο έχει επικρατήσει να ονομάζεται ...δελτίο ειδήσεων. Ελληνική πατέντα.
-------------------------------------------------------------------
ΜΙΚΡΟ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΟ
Π και Φ, όπως Περιοδικό στον ...Φούρνο
Η σκηνή σε έναν φούρνο στο Παρίσι, προ ημερών, την ώρα που όλοι πάνε να αγοράσουν ζεστή μπαγκέτα και κρουασάν. Μπαίνουν και μαζί με την μπαγκέτα παίρνουν από τον φούρνο το καινούργιο free press περιοδικό «Neoplanete». Ενα περιοδικό για το περιβάλλον και τη βιώσιμη ανάπτυξη -εξάλλου, αυτό φαίνεται από το όνομά του- που το πρώτο τεύχος κυκλοφόρησε στις 8 Νοεμβρίου. Εννοείται ότι το «Neoplanete» δεν το βρίσκει κανείς μόνο στους ...φούρνους. Διανέμεται και σε πιο προβλέψιμους χώρους. Στα πανεπιστήμια. Στους σταθμούς του Μετρό. Στα εμπορικά κέντρα. Στις Fnac. Σε δισκοπωλεία. Τυπώνεται σε ανακυκλωμένο χαρτί και σε πρώτη φάση θα κυκλοφορεί κάθε δύο μήνες. Οι εκδότες του όμως φιλοδοξούν να το κάνουν μηνιαίο από το ερχόμενο καλοκαίρι. Φίλοι στο Παρίσι που το πήραν και το διάβασαν, μεταφέρουν θετικά σχόλια. «Ενα free press οικολογικό περιοδικό, το οποίο δεν είναι μόνο ελκυστικό, αλλά έχει και ουσία», μου λένε. Το «Neoplanete» διαθέτει αρκετό χιούμορ, σαρκασμό, είναι ηθελημένα προκλητικό. Ολα αυτά για τον «καλό σκοπό». Ενα ακόμη χαρακτηριστικό στοιχείο του; Δεν πρόκειται για γκρινιάρικο περιοδικό. Δεν αναλώνεται σε κριτική μιζέριας. Η κριτική και το καυστικό πνεύμα είναι δεδομένα, αλλά η προσέγγιση είναι θετική. Και κάτι ακόμη: το «Neoplanete» απευθύνεται σε ένα από κάθε άποψη ευρύ κοινό, τόσο ευρύ όσο και οι πελάτες των φούρνων. Στην Ελλάδα, θα έπιανε ένα free press οικολογικό περιοδικό; Εκείνο που ξέρω είναι ότι στην Ελλάδα έχουμε αρκετά οικολογικά περιοδικά, τα οποία όμως είτε είναι βαρετά είτε πολύ εξειδικευμένα. Επιστροφή στο «Neoplanete». Η διανομή του περιοδικού σε φούρνους μάλλον αποκαλύπτει τη βαθύτερη φιλοδοξία των εκδοτών του: θέλουν να γίνει θεσμός, όπως η μπαγκέτα.
--------------------------------------------------------------------------------
Στη Μεσόγειο με τον Μορίς ελ Μεντιονί
***Υπάρχουν μουσικοί μύθοι χωρίς εισαγωγικά. Δεν έχουν σχέση με εταιρείες και κατασκευαστές. Αυθεντικοί. Σπάνιοι, έτσι κι αλλιώς. Ενας τέτοιος ήταν στην Αθήνα την προηγούμενη εβδομάδα: ο Μορίς ελ Μεντιονί.
***Συναρπαστικός πιανίστας. Πατέρας του piano oriental. Υπέροχος συνθέτης και ερμηνευτής. Διάσημος, επιπλέον, αλλά αυτό είναι δευτερεύον. Δημιουργός μαγείας, αυτό είναι το κύριο. Ενώνει όλη τη Μεσόγειο. Και τις δύο «όχθες» της δικής μας θάλασσας· της mare nostrum.
***Μορίς ελ Μεντιονί. Γεννήθηκε το 1930, στο Οράν της Αλγερίας· στο «derb», την εβραϊκή συνοικία της πόλης. Εβραίος της Αλγερίας, από όπου αναγκάστηκε να φύγει (όπως και οι περισσότεροι Αλγερινοί Εβραίοι) χωρίς να το θέλει, το 1962, μετά την Ανεξαρτησία. Ομως το Οράν παραμένει πάντα η «πόλη της ψυχής και της καρδιάς» του.
***Το 1937, σε ηλικία επτά ετών, ο αδελφός του έφερε στο σπίτι ένα παλιό πιάνο που βρήκε στην υπαίθρια αγορά. Ο μικρός Μορίς, μέσα σε μία εβδομάδα, χωρίς να του δείξει κανείς, έμαθε μόνος του να παίζει στο πιάνο δημοφιλή γαλλικά τραγούδια της εποχής. Αυτό ήταν. Η ζωή του έκτοτε θα είναι αδιαχώριστη από το πιάνο και τη μουσική.
***Ο Μορίς ελ Μεντιονί μάθαινε γρήγορα και ρουφούσε τις μουσικές, όπως ανέπνεε· τις ανδαλουσιανές και τις αραβικές μελωδίες, την κουβανέζικη ρούμπα, την τζαζ και το boogie-woogie, τα σεφαραδίτικα ακούσματα και το γαλλικό chanson. Ολα αυτά τα αφομοίωσε με τρόπο δημιουργικό. Και έτσι έφτιαξε το δικό του μοναδικό μουσικό ύφος, με κέντρο το «παιδί» του το piano oriental.
***Ακατάτακτος μουσικός, ο Μορίς ελ Μεντιονί. Στην Αλγερία άφησε εποχή στα περίφημα καμπαρέ της πόλης του, ιδίως στο ιστορικό «Cafe Oran». Μετά το 1962 κατέκτησε και τη Γαλλία και, ακολούθως, απέκτησε διεθνή αναγνώριση. Ζει στη Μασσαλία, μια πόλη που -όπως το γενέθλιο Οράν- έχει μπροστά της τη Μεσόγειο.
Η βίαιη αποκοπή του από την Αλγερία μοιάζει με πληγή που δεν επουλώθηκε ποτέ. Τον άκουσα, σε αφιέρωμα της TV5 για τη ζωή και τη μουσική του, να λέει: «είναι πολύ σκληρό να σε διώχνουν από τη χώρα σου, όταν δεν το θέλεις να φύγεις... δεν είσαι μετανάστης που αναζητά μια καλύτερη ζωή».
Ο Μορίς ελ Μεντιονί δεν είναι κλαψιάρης. Το ακριβώς αντίθετο. Αρκεί και μόνο να ακούσετε το πρόσφατο τραγούδι του «Οράν, Οράν». Είναι μια χαρούμενη(!) ερωτική εξομολόγηση στην πόλη του που την έχει χάσει προ πολλού και για πάντα.
21 Νοεμβρίου 1995. Συμπληρώθηκαν δώδεκα χρόνια από τότε που υπεγράφη η Συνθήκη Ειρήνης του Ντέιτον. Είναι σημαντική διότι επέβαλε την ειρήνευση στην πρώην Γιουγκοσλαβία και σταμάτησε τη σφαγή -τη γενοκτονία και την εθνοκάθαρση- στη Βοσνία, όπως τη λέμε συνοπτικά. Και ευτυχώς τηρήθηκε.
Βέβαια, η Συνθήκη του Ντέιτον επετεύχθη αφού ήδη η Βοσνία είχε γεμίσει με ομαδικούς τάφους. Ωστόσο χωρίς αυτήν, η συνέχιση της εξόντωσης των Βοσνίων Μουσουλμάνων (από την επίθεση του καθεστώτος Μιλόσεβιτς και των Σερβοβόσνιων συνεργατών του) ήταν και ορατή και βεβαία. Η Συνθήκη του Ντέιτον, λοιπόν, διασφάλισε το μείζον: τις υπόλοιπες απειλούμενες ζωές.
1995-2007. Δώδεκα χρόνια μετά την εφαρμογή της Συνθήκης του Ντέιτον, πώς εξελίσσεται η κατάσταση στη Βοσνία; Σημειώστε ότι το Ντέιτον καθορίζει απολύτως το συνταγματικό πλαίσιο και το σύστημα αυτής της χώρας. Περίπλοκο σύστημα (πιο πολύ δεν γίνεται). Αντιφατικό. Ανεδαφικό. Ανεφάρμοστο.
Με δυο λόγια; Το Ντέιτον έφερε την ειρήνη, πλην όμως δεν επιτρέπει στη χώρα να λειτουργήσει σαν μια χώρα κανονική.
Η Βοσνία είναι βραχυκλωμένη και αιχμάλωτη αυτού του απίστευτα περίπλοκου συστήματος. Μια μικρή αναφορά, απλώς για να πάρετε μιαν ιδέα. Η μετά Ντέιτον Βοσνία απαρτίζεται από δύο ενότητες (την Κροατο-Μουσουλμανική Ομοσπονδία και τη Σερβική Οντότητα). Από εκεί και πέρα, σε αυτές τις δύο ενότητες υπάρχουν διάφορα καντόνια, υπάρχουν υπο-καντόνια μέσα στα καντόνια, περιφέρειες, κυβερνήσεις των καντονίων, κυβερνήσεις των δύο ενοτήτων, άπειρος αριθμός υπουργών· υπολογίζονται συνολικά σε κάποιες εκατοντάδες. Χαώδης κατάσταση.
Το χειρότερο; Η κεντρική εξουσία της χώρας είναι εξαιρετικά αδύναμη. Και το ακόμη χειρότερο; Ολα αντιμετωπίζονται με εθνοτικά κριτήρια.
Το Σύνταγμα της χώρας, το οποίο απορρέει από τη Συνθήκη του Ντέιτον, αναγνωρίζει μόνο μέλη εθνοτήτων. Υπάρχουν Μουσουλμάνοι, Κροάτες και Σέρβοι. Δεν υπάρχουν όμως πολίτες. Ε, αυτό δεν είναι Σύνταγμα μιας σύγχρονης δημοκρατικής χώρας.
Κάτι ακόμη. Δεν υπάρχει Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης. Υπάρχει τριμελής Προεδρία. Και συγκροτείται υποχρεωτικά -έτσι ορίζει το Σύνταγμα- από έναν Μουσουλμάνο, έναν Κροάτη και έναν Σέρβο.
Βέβαια, η Συνθήκη του Ντέιτον δεν έπεσε από τον ουρανό. Ηταν η μόνη δυνατή συμφωνία προκειμένου να σταματήσει η σφαγή. Για τους Βόσνιους Μουσουλμάνους αποτελούσε κυριολεκτικά θέμα ζωής και θανάτου. Να θυμίσω ότι το Σεράγεβο βρισκόταν επί σαράντα δύο μήνες(!) υπό πολιορκία; Να θυμίσω ότι τέσσερις μήνες πριν από τη σύναψη της Συνθήκης του Ντέιτον, τον Ιούλιο του 1995, είχε συντελεστεί στη Σρεμπρένιτσα η γενοκτονία των 8.200 αμάχων Μουσουλμάνων; (Οι ηγέτες των Σερβοβοσνίων που τη διέπραξαν, οι διαβόητοι Κάρατζιτς και Μλάντις, παραμένουν έως τώρα ασύλληπτοι.)
Δεν χωρεί αμφιβολία. Η Βοσνία, ως έχει, δεν μπορεί να λειτουργήσει ως χώρα και (ακόμη λιγότερο) να προχωρήσει ο εκδημοκρατισμός της. Το «σύστημα Ντέιτον», σήμερα, αποτελεί εγγύηση για να μην αλλάξει τίποτε.
Η Βοσνία χρειάζεται επειγόντως και απαραιτήτως μεταρρυθμίσεις. Πολύ βαθιές μεταρρυθμίσεις. Χρειάζεται να αποκτήσει ένα νέο Σύνταγμα όπωσδήποτε. Στο κάτω κάτω, το Ντέιτον δεν είναι ούτε Ευαγγέλιο ούτε Κοράνι.
Μεταρρυθμίσεις και νέο Σύνταγμα; Δεν είναι τόσο απλό. Απαιτείται συναίνεση όλων των πλευρών και των πολιτικών δυνάμεων στη Βοσνία. Πράγμα διόλου αυτονόητο. Ειδικότερα, η Σερβική Οντότητα κάνει μονίμως πρωταθλητισμό στην άρνηση, στο μπλοκάρισμα, στο βέτο. Κάθε προσπάθεια στοιχειώδους μεταρρύθμισης συναντά το «όχι» της Σερβικής Οντότητας.
Ενα παράδειγμα από τα πολλά: η ηγεσία της Σερβικής Οντότητας μπλοκάρει τη δημιουργία μιας ενιαίας Αστυνομίας για όλη τη χώρα! Οι Σερβοβόσνιοι θέλουν να διατηρήσουν τις εκτεταμένες εξουσίες της δικής τους ξεχωριστής Αστυνομίας (αντιλαμβάνεστε για ποιον λόγο).
Ποια είναι όμως ακριβώς η Σερβική Οντότητα της Βοσνίας, η οποία μάλιστα καταλαμβάνει το 49%(!) του εδάφους της χώρας; Πότε και πώς δημιουργήθηκε;
Τα πράγματα με το όνομά τους. Η Σερβική Οντότητα είναι ουσιαστικά το άμεσο αποτέλεσμα της εθνοκάθαρσης και της γενοκτονίας, την οποία υπέστησαν οι Βόσνιοι Μουσουλμάνοι. Τα γεγονότα είναι γεγονότα. Η Σερβική Οντότητα δημιουργήθηκε και υπάρχει, επειδή έγινε εθνοκάθαρση και γενοκτονία. Σκεφτείτε μόνο το εξής: η Σρεμπρένιτσα βρίσκεται στη Σερβική Οντότητα...
Δώδεκα χρόνια μετά τη Συνθήκη του Ντέιτον, μετά το τέλος της φρίκης. Το παρελθόν δεν ξεχνιέται. Ομως και το μέλλον δεν πρέπει να... ξεχαστεί.
Πού είναι το μέλλον της Βοσνίας; Προϋπόθεση για να υπάρξει μέλλον, είναι να γίνουν επειγόντως δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις· ουσιαστικές, όχι διακοσμητικές. Προϋπόθεση για μια Βοσνία με μέλλον, είναι να θεσμιστεί ένα νέο και σύγχρονο Σύνταγμα μπροστά στο οποίο όλοι θα είναι πολίτες και όχι μέλη εθνοτήτων.
ΥΓ. Στα κανάλια κάθε βράδυ, στις 8. Βγαίνει ο ένας, ο άλλος και μετά κάποιοι άλλοι. Ολοι μαζί περίπου μία ώρα κουβεντιάζουν (στην καλύτερη περίπτωση) όπως οι παρέες στα καφενεία. Αυτό το τηλεοπτικό καφενείο έχει επικρατήσει να ονομάζεται ...δελτίο ειδήσεων. Ελληνική πατέντα.
-------------------------------------------------------------------
ΜΙΚΡΟ ΑΛΦΑΒΗΤΑΡΙΟ
Π και Φ, όπως Περιοδικό στον ...Φούρνο
Η σκηνή σε έναν φούρνο στο Παρίσι, προ ημερών, την ώρα που όλοι πάνε να αγοράσουν ζεστή μπαγκέτα και κρουασάν. Μπαίνουν και μαζί με την μπαγκέτα παίρνουν από τον φούρνο το καινούργιο free press περιοδικό «Neoplanete». Ενα περιοδικό για το περιβάλλον και τη βιώσιμη ανάπτυξη -εξάλλου, αυτό φαίνεται από το όνομά του- που το πρώτο τεύχος κυκλοφόρησε στις 8 Νοεμβρίου. Εννοείται ότι το «Neoplanete» δεν το βρίσκει κανείς μόνο στους ...φούρνους. Διανέμεται και σε πιο προβλέψιμους χώρους. Στα πανεπιστήμια. Στους σταθμούς του Μετρό. Στα εμπορικά κέντρα. Στις Fnac. Σε δισκοπωλεία. Τυπώνεται σε ανακυκλωμένο χαρτί και σε πρώτη φάση θα κυκλοφορεί κάθε δύο μήνες. Οι εκδότες του όμως φιλοδοξούν να το κάνουν μηνιαίο από το ερχόμενο καλοκαίρι. Φίλοι στο Παρίσι που το πήραν και το διάβασαν, μεταφέρουν θετικά σχόλια. «Ενα free press οικολογικό περιοδικό, το οποίο δεν είναι μόνο ελκυστικό, αλλά έχει και ουσία», μου λένε. Το «Neoplanete» διαθέτει αρκετό χιούμορ, σαρκασμό, είναι ηθελημένα προκλητικό. Ολα αυτά για τον «καλό σκοπό». Ενα ακόμη χαρακτηριστικό στοιχείο του; Δεν πρόκειται για γκρινιάρικο περιοδικό. Δεν αναλώνεται σε κριτική μιζέριας. Η κριτική και το καυστικό πνεύμα είναι δεδομένα, αλλά η προσέγγιση είναι θετική. Και κάτι ακόμη: το «Neoplanete» απευθύνεται σε ένα από κάθε άποψη ευρύ κοινό, τόσο ευρύ όσο και οι πελάτες των φούρνων. Στην Ελλάδα, θα έπιανε ένα free press οικολογικό περιοδικό; Εκείνο που ξέρω είναι ότι στην Ελλάδα έχουμε αρκετά οικολογικά περιοδικά, τα οποία όμως είτε είναι βαρετά είτε πολύ εξειδικευμένα. Επιστροφή στο «Neoplanete». Η διανομή του περιοδικού σε φούρνους μάλλον αποκαλύπτει τη βαθύτερη φιλοδοξία των εκδοτών του: θέλουν να γίνει θεσμός, όπως η μπαγκέτα.
--------------------------------------------------------------------------------
Στη Μεσόγειο με τον Μορίς ελ Μεντιονί
***Υπάρχουν μουσικοί μύθοι χωρίς εισαγωγικά. Δεν έχουν σχέση με εταιρείες και κατασκευαστές. Αυθεντικοί. Σπάνιοι, έτσι κι αλλιώς. Ενας τέτοιος ήταν στην Αθήνα την προηγούμενη εβδομάδα: ο Μορίς ελ Μεντιονί.
***Συναρπαστικός πιανίστας. Πατέρας του piano oriental. Υπέροχος συνθέτης και ερμηνευτής. Διάσημος, επιπλέον, αλλά αυτό είναι δευτερεύον. Δημιουργός μαγείας, αυτό είναι το κύριο. Ενώνει όλη τη Μεσόγειο. Και τις δύο «όχθες» της δικής μας θάλασσας· της mare nostrum.
***Μορίς ελ Μεντιονί. Γεννήθηκε το 1930, στο Οράν της Αλγερίας· στο «derb», την εβραϊκή συνοικία της πόλης. Εβραίος της Αλγερίας, από όπου αναγκάστηκε να φύγει (όπως και οι περισσότεροι Αλγερινοί Εβραίοι) χωρίς να το θέλει, το 1962, μετά την Ανεξαρτησία. Ομως το Οράν παραμένει πάντα η «πόλη της ψυχής και της καρδιάς» του.
***Το 1937, σε ηλικία επτά ετών, ο αδελφός του έφερε στο σπίτι ένα παλιό πιάνο που βρήκε στην υπαίθρια αγορά. Ο μικρός Μορίς, μέσα σε μία εβδομάδα, χωρίς να του δείξει κανείς, έμαθε μόνος του να παίζει στο πιάνο δημοφιλή γαλλικά τραγούδια της εποχής. Αυτό ήταν. Η ζωή του έκτοτε θα είναι αδιαχώριστη από το πιάνο και τη μουσική.
***Ο Μορίς ελ Μεντιονί μάθαινε γρήγορα και ρουφούσε τις μουσικές, όπως ανέπνεε· τις ανδαλουσιανές και τις αραβικές μελωδίες, την κουβανέζικη ρούμπα, την τζαζ και το boogie-woogie, τα σεφαραδίτικα ακούσματα και το γαλλικό chanson. Ολα αυτά τα αφομοίωσε με τρόπο δημιουργικό. Και έτσι έφτιαξε το δικό του μοναδικό μουσικό ύφος, με κέντρο το «παιδί» του το piano oriental.
***Ακατάτακτος μουσικός, ο Μορίς ελ Μεντιονί. Στην Αλγερία άφησε εποχή στα περίφημα καμπαρέ της πόλης του, ιδίως στο ιστορικό «Cafe Oran». Μετά το 1962 κατέκτησε και τη Γαλλία και, ακολούθως, απέκτησε διεθνή αναγνώριση. Ζει στη Μασσαλία, μια πόλη που -όπως το γενέθλιο Οράν- έχει μπροστά της τη Μεσόγειο.
Η βίαιη αποκοπή του από την Αλγερία μοιάζει με πληγή που δεν επουλώθηκε ποτέ. Τον άκουσα, σε αφιέρωμα της TV5 για τη ζωή και τη μουσική του, να λέει: «είναι πολύ σκληρό να σε διώχνουν από τη χώρα σου, όταν δεν το θέλεις να φύγεις... δεν είσαι μετανάστης που αναζητά μια καλύτερη ζωή».
Ο Μορίς ελ Μεντιονί δεν είναι κλαψιάρης. Το ακριβώς αντίθετο. Αρκεί και μόνο να ακούσετε το πρόσφατο τραγούδι του «Οράν, Οράν». Είναι μια χαρούμενη(!) ερωτική εξομολόγηση στην πόλη του που την έχει χάσει προ πολλού και για πάντα.
