Ελευθερίες και ασφάλεια μπροστά στις νέες προκλήσεις
Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, Ελευθεροτυπία, Δημοσιευμένο: 2004-07-12
1. Περισσότερο και από το κεντρικό διακύβευμά της -δηλαδή τον έλεγχο των πετρελαίων- είμαι βέβαιος ότι η αμερικανική επέμβαση στο Ιράκ θα σημαδέψει τη σύγχρονη ιστορία τουλάχιστον για μία από τις απώτερες, τις «παράπλευρες» συνέπειές της. Με το διφορούμενο αυτό όρο υπαινίσσομαι -και ο αναγνώστης ας μου συγχωρέσει την επαγγελματική διαστροφή- το βάναυσο πλήγμα που η στάση των ΗΠΑ κατέφερε στο διεθνές δίκαιο και, πιο συγκεκριμένα, στην ιδεολογία και την πράξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Γιατί εκεί που, μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, είχε κανείς την εντύπωση ότι το δίκαιο άρχισε επιτέλους να κερδίζει έδαφος και σε ένα πεδίο απ’ όπου είχε ανέκαθεν εκβληθεί, δηλαδή τις διεθνείς σχέσεις, ήρθε η βαρβαρότητα στο Ιράκ για να υπενθυμίσει ότι η λογική της ισχύος καλά κρατεί. Και τούτο, προς δόξαν του Καρλ Σμιτ και των αδιόρθωτων οπαδών του, οι οποίοι με απίθανο κυνισμό επιχαίρουν τόσο στο ένα όσο και στο άλλο άκρο του πολιτικού φάσματος.
2. Μία από τις σπουδαιότερες συνέπειες της αμερικανικής αλαζονείας των τελευταίων ετών είναι ότι τα αντανακλαστικά μας απέναντι στους άλλους φονταμενταλισμούς της εποχής μας -θρησκευτικούς, ιδεολογικούς και όχι μόνον- αμβλύνονται. «Αφού η βία είναι η μόνη γλώσσα που η υπερδύναμη καταλαβαίνει», σου λένε, «δεν βαριέσαι, ας σκοτωθούν και μερικοί αθώοι».
Ετσι, αν επαναλαμβανόταν σήμερα η 11η Σεπτεμβρίου, είμαι βέβαιος ότι στη χώρα μας η απάθεια, η ανοχή, ακόμη και η υποστήριξη που μια τέτοια μαζική δολοφονία αθώων θα απολάμβανε θα ήταν ακόμη μεγαλύτερη απ’ ό,τι το 2001. Υπό τον όρο, βεβαίως, ότι δεν θα βρίσκονταν κάποιοι «παράφρονες» να χτυπήσουν την Αθήνα τον ερχόμενο Αύγουστο, διότι τότε θα άλλαζαν τα πράγματα: το καλό και το κακό θα μπερδεύονταν στο μυαλό όσων συμμερίζονται την απλοϊκή αυτή αντίληψη της Ιστορίας, ο αριθμός των οποίων στη χώρα μας αυξάνεται τελευταία δυσανάλογα πολύ.
3. Αρνούμαι να ενδώσω σε αυτή την αντίληψη, γιατί πιστεύω ότι οδηγεί νομοτελειακά στη λογική της ζούγκλας.
Στην παράνομη βία, απ’ όπου κι αν αυτή προέρχεται, θέλω να αντιτάξω τη λογική του δικαίου. Γιατί, όπως πιστεύω, αν αρχίσεις τους συμψηφισμούς στο πεδίο των δικαιωμάτων, η απόσταση από τη βαρβαρότητα εκμηδενίζεται.
4. Με αφετηρία αυτές τις σκέψεις, νομίζω ότι θα ήταν αφελές να υποστηρίξει κανείς ότι με το παρωχημένο νομικό οπλοστάσιο άλλων εποχών μπορεί να αντιμετωπιστεί η πρόκληση της σύγχρονης τρομοκρατίας.
Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι το οπλοστάσιο αυτό αγνοούσε όχι μόνο το DNA, αλλά ακόμη και το θεσμό της προστασίας των μαρτύρων. Το ζήτημα, ως εκ τούτου, δεν είναι αν χρειάζονται ή όχι νέες ρυθμίσεις -ιδίως δικονομικές- αλλά αν οι ρυθμίσεις αυτές προσκρούουν ή όχι σε θεμελιώδεις αρχές του συνταγματικού μας πολιτισμού.
5. Σε ό,τι με αφορά, παρά τις επιφυλάξεις μου για κάποια επιμέρους, πιστεύω ότι -τουλάχιστον προς το παρόν- αυτό δεν συνέβη ούτε σε εθνικό ούτε σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Αρκεί να υπενθυμίσει κανείς το πιο κραυγαλέο παράδειγμα: όσοι διαδήλωναν προ ετών κατά της συμφωνίας του Σένγκεν είναι ακριβώς εκείνοι που σήμερα ζητούν να μην αναστέλλεται η εφαρμογή της σε καμιά περίπτωση, ώστε να διακινούνται ελεύθερα στην Ευρώπη, ιδίως όταν διεξάγονται διασκέψεις κορυφής.
Κοντολογίς, σε αντίθεση με τις ΗΠΑ του Γκουαντανάμο και του Patriot Act, η Ευρώπη δεν πρόδωσε τις φιλελεύθερες παραδόσεις της. Για να μην τις εγκαταλείψει ούτε στο μέλλον χρειάζεται η εγρήγορσή μας.
2. Μία από τις σπουδαιότερες συνέπειες της αμερικανικής αλαζονείας των τελευταίων ετών είναι ότι τα αντανακλαστικά μας απέναντι στους άλλους φονταμενταλισμούς της εποχής μας -θρησκευτικούς, ιδεολογικούς και όχι μόνον- αμβλύνονται. «Αφού η βία είναι η μόνη γλώσσα που η υπερδύναμη καταλαβαίνει», σου λένε, «δεν βαριέσαι, ας σκοτωθούν και μερικοί αθώοι».
Ετσι, αν επαναλαμβανόταν σήμερα η 11η Σεπτεμβρίου, είμαι βέβαιος ότι στη χώρα μας η απάθεια, η ανοχή, ακόμη και η υποστήριξη που μια τέτοια μαζική δολοφονία αθώων θα απολάμβανε θα ήταν ακόμη μεγαλύτερη απ’ ό,τι το 2001. Υπό τον όρο, βεβαίως, ότι δεν θα βρίσκονταν κάποιοι «παράφρονες» να χτυπήσουν την Αθήνα τον ερχόμενο Αύγουστο, διότι τότε θα άλλαζαν τα πράγματα: το καλό και το κακό θα μπερδεύονταν στο μυαλό όσων συμμερίζονται την απλοϊκή αυτή αντίληψη της Ιστορίας, ο αριθμός των οποίων στη χώρα μας αυξάνεται τελευταία δυσανάλογα πολύ.
3. Αρνούμαι να ενδώσω σε αυτή την αντίληψη, γιατί πιστεύω ότι οδηγεί νομοτελειακά στη λογική της ζούγκλας.
Στην παράνομη βία, απ’ όπου κι αν αυτή προέρχεται, θέλω να αντιτάξω τη λογική του δικαίου. Γιατί, όπως πιστεύω, αν αρχίσεις τους συμψηφισμούς στο πεδίο των δικαιωμάτων, η απόσταση από τη βαρβαρότητα εκμηδενίζεται.
4. Με αφετηρία αυτές τις σκέψεις, νομίζω ότι θα ήταν αφελές να υποστηρίξει κανείς ότι με το παρωχημένο νομικό οπλοστάσιο άλλων εποχών μπορεί να αντιμετωπιστεί η πρόκληση της σύγχρονης τρομοκρατίας.
Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι το οπλοστάσιο αυτό αγνοούσε όχι μόνο το DNA, αλλά ακόμη και το θεσμό της προστασίας των μαρτύρων. Το ζήτημα, ως εκ τούτου, δεν είναι αν χρειάζονται ή όχι νέες ρυθμίσεις -ιδίως δικονομικές- αλλά αν οι ρυθμίσεις αυτές προσκρούουν ή όχι σε θεμελιώδεις αρχές του συνταγματικού μας πολιτισμού.
5. Σε ό,τι με αφορά, παρά τις επιφυλάξεις μου για κάποια επιμέρους, πιστεύω ότι -τουλάχιστον προς το παρόν- αυτό δεν συνέβη ούτε σε εθνικό ούτε σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Αρκεί να υπενθυμίσει κανείς το πιο κραυγαλέο παράδειγμα: όσοι διαδήλωναν προ ετών κατά της συμφωνίας του Σένγκεν είναι ακριβώς εκείνοι που σήμερα ζητούν να μην αναστέλλεται η εφαρμογή της σε καμιά περίπτωση, ώστε να διακινούνται ελεύθερα στην Ευρώπη, ιδίως όταν διεξάγονται διασκέψεις κορυφής.
Κοντολογίς, σε αντίθεση με τις ΗΠΑ του Γκουαντανάμο και του Patriot Act, η Ευρώπη δεν πρόδωσε τις φιλελεύθερες παραδόσεις της. Για να μην τις εγκαταλείψει ούτε στο μέλλον χρειάζεται η εγρήγορσή μας.
