Μπαμ ηκούσθη στον αέρα!

1. Μπλόφες και τελεσίγραφα

Καθώς οι δημοσκοπήσεις διαδέχονταν η μία την άλλη, επιβεβαιώνοντας την κατρακύλα του ΠΑΣΟΚ, το πρόσφατο συνέδριο του κόμματος που κυβέρνησε την Ελλάδα για μια εικοσαετία έμοιαζε να είναι η τελευταία ευκαιρία για την αντιστροφή του κλίματος. Ωστόσο, ο Γιώργος Παπανδρέου φρόντισε για άλλη μια φορά να διαψεύσει τις προσδοκίες που είχαν δημιουργηθεί, όχι για την ανάκαμψη του ΠΑΣΟΚ, αλλά, τουλάχιστον, για την επιστροφή του στα στοιχειώδη καθήκοντα της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Με την ομιλία του, χαρακτηριστικό δείγμα μεταπολιτικής ηθικολογίας και ασυνάρτητου ιδεαλισμού, όρισε τη νέα στρατηγική του κόμματος~ μια στρατηγική βασισμένη σε έναν αόριστο ηθικό καταγγελτισμό, που απορρέει από εξίσου αφηρημένες αξίες. Η διαρκής επίκληση του προέδρου του ΠΑΣΟΚ σε μια πολιτική που θα έχει ως κέντρο τον "άνθρωπο" και την "ποιότητα παντού", (!) η καταγγελία της "μηντιοκρατίας", η μονότονη αναφορά στη "νέα ενότητα", στη "νέα εντολή", και στη "νέα αλλαγή" λειτούργησαν, και πάλι, ως στερεότυπα μιας κενής ρητορείας, που θύμιζε περισσότερο "έκθεση ιδεών" παρά πολιτική ομιλία σε περίοδο κρίσης. Η διακήρυξη, μάλιστα, της "νέας εθνικής στρατηγικής για |μια Ελλάδα των αξιών|" (!) συμπληρώθηκε, αυτήν τη φορά, με το προσκοπικό καθήκον της αυτοβελτίωσης των μελών του κόμματος, και με τη μοναστική ποινή της αυτομαστίγωσης για το διεφθαρμένο εξουσιαστικό παρελθόν: "Πρέπει να δεσμευτούμε όλοι", τόνισε ο Γ.Α.Π. |"για μια εσωτερική επανάσταση"|. Φαίνεται πως μετά τον "Τρίτο Δρόμο" του Τόνυ Μπλερ, στη Χαριλάου Τρικούπη διαβάζουν Παπανούτσο.

Δεν ήταν, βέβαια, η πρώτη φορά που ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ χρησιμοποίησε αυτή τη γλώσσα. Το "νέο", το "καινούργιο", το "άλλο" το "διαφορετικό", "οι αξίες" και η "ηθική δύναμη" της "αλλαγής", η σκόπιμη, δηλαδή, ασάφεια, η διαρκής μελλοντολογία και η ηθικολογία είναι συνηθισμένοι τόποι στο λόγο του Γ.Α.Π., ήδη από την πρώτη του ηγετική εμφάνιση πριν τέσσερα χρόνια. Αυτό, όμως, που ήταν πραγματικά καινούργιο, τούτη τη φορά, ήταν πως, ακριβώς μέσα σε αυτό το νεφελώδες στρατηγικό σχεδιασμό του "νέου ΠΑΣΟΚ", ο Γ.Α.Π. αποφάσισε να απευθύνει επίσημη πρόσκληση στην "άλλη αριστερά" για μια κυβέρνηση συνεργασίας. Με άλλα λόγια, "μπαμ ηκούσθη στον αέρα", και μας προέκυψε, αίφνης, ένα καινούργιο σενάριο για την πολύπαθη "Κεντροαριστερά". Η συγκεκριμένη πρόταση θα διατηρούσε το θεωρητικό, έστω, ενδιαφέρον της, αν δεν ήτανε εξαρχής ναρκοθετημένη από αυτή την ίδια τη "μεταπολιτική συνθήκη", εντός της οποίας διαμορφώνονται και αναπτύσσονται πλέον οι πολιτικές (προ)θέσεις του ΠΑΣΟΚ~ μια συνθήκη που μετατρέπει ένα καίριο ζήτημα στρατηγικής σε πολιτικάντικη "μπλόφα".

Ας συνοψίσουμε τα βασικά σημεία της πρότασης συνεργασίας, έτσι όπως περίπου διατυπώθηκε στην εναρκτήρια ομιλία και στη δευτερολογία της προηγούμενης Πέμπτης (13.3.08), από τον πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ. Έχουμε και λέμε, λοιπόν. Το ΠΑΣΟΚ θέλει αυτοδυναμία στις επόμενες εκλογές. Αν την έχει, θα καλέσει, λέει, με δική του πρωτοβουλία, την "άλλη Αριστερά" για να έχει κι αυτή μερίδιο συμμετοχής ή, έστω, μετεκλογικής στήριξης στη νέα κυβέρνηση. Αν δεν την έχει, λέει, θα κληθεί υποχρεωτικά η "άλλη Αριστερά", να βάλει κι αυτή ένα χεράκι για να πέσει η επάρατος. Η συνεργασία είναι, σε κάθε περίπτωση --όπως άφησε να εννοηθεί ο Γ.Α.Π.-- δεδομένη, ανεξαρτήτως εκλογικού νόμου~ μόνο που συνοδεύεται και από ένα μικρό απειλητικό "τελεσίγραφο" : "Όποιος αποκλείει τους άλλους, στο τέλος αποκλείεται ο ίδιος"! Για να γίνουν όλα αυτά, μάλιστα, ο Γ.Α.Π. προτείνει και πέντε έξι επιτροπές των δύο κομμάτων που θα "διαβουλεύονται" και θα ζυμώνονται διαρκώς μεταξύ τους για να φέρουν το σοσιαλιστικό μέλλον της πατρίδας πιο κοντά στις ανάγκες του κατακαημένου τόπου. "Και τα λοιπά, και τα λοιπά. Λαμπρά ταιριάζουν όλα". Με μια διαφορά, όμως: πώς είναι δυνατόν ένα κόμμα, την ίδια στιγμή, να διεκδικεί αυτοδυναμία και συνεργασία, να προτείνει διάλογο και να στέλνει τελεσίγραφα, να μιλάει για προοδευτική πλειοψηφία και να εννοεί απλώς επιστροφή των δανεικών ψηφοφόρων;

2. Ηγεμονία και στρατηγική

Αν δεν κάνω λάθος, το πρόβλημα της συμμαχίας και της συνεργασίας της Αριστεράς με τη σοσιαλδημοκρατία είναι μια υπόθεση πολύ παλιά~ κλείνει σχεδόν έναν αιώνα, από τότε που οι κομμουνιστές και οι σοσιαλδημοκράτες άρχισαν να συζητάνε για το πώς "θα τα βρουν", έστω κι αν δεν τα βρήκαν (θα ήταν περίπου το 1921). Το πρόβλημα επιστρέφει δριμύτερο στη σημερινή εποχή της μετακομμουνιστικής αριστεράς και της κρίσης της σοσιαλδημοκρατίας, με διάφορα πετυχημένα ή αποτυχημένα πειράματα,. Καμία, ωστόσο, συνεργασία ή συμμαχία μεταξύ των δύο αυτών σχηματισμών δεν μπορεί να ταυτίζεται με μια αθροιστική συγκόλληση κομμάτων στη διαχείριση της εξουσίας ούτε με μια γραφειοκρατική διεκπεραίωση επεξεργασίας θέσεων, από κάποιες επιτροπές. Η συμμαχία --κάθε σοβαρή συμμαχία-- έχει ιδεολογικό πρόσημο, αγκύρωση στην κοινωνική συγκυρία και ηγεμονικό προσανατολισμό. Το θέμα επομένως, για τη δική μας Αριστερά, δεν είναι αν χωράει στην ίδια κυβερνητική φωτογραφία με τον Πολυζωγόπουλο, τον Τζουμάκα και τη Γεννηματά (στιγμιότυπο βγαλμένο, μάλλον, από ιταλική φαρσοκωμωδία) αλλά αν μπορεί να διαμορφώσει τους όρους και τις προϋποθέσεις με τις οποίες πραγματώνεται |μια προγραμματική σύγκλιση στη βάση των κοινωνικών διεκδικήσεων ενός νέου πολιτικού υποκειμένου, με καθοδηγητική δύναμη και κυβερνητική προοπτική|. Το ερώτημα που προκύπτει είναι εύλογο: Μπορεί, άραγε, το ΠΑΣΟΚ του Γ.Α.Π. να αποτελέσει σήμερα κομμάτι της συν-διαμόρφωσης αυτού του νέου πολιτικού υποκειμένου; Η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι "όχι".

Το "όχι" δεν υπαγορεύεται από κάποια πάγια ιδεολογική αγκύλωση ή από κάποια πρόσκαιρη ψηφοθηρική τακτική απέναντι στο ΠΑΣΟΚ. Προκύπτει, κυρίως, από την ίδια την "εθελούσια έξοδο" που κάνει πλέον ο "χώρος του ΠΑΣΟΚ" κινούμενος προς τα αριστερά, όχι μόνο εξαιτίας της ανεπάρκειας της ηγεσίας του, αλλά κυρίως εξαιτίας του στρατηγικού προσανατολισμού του ΠΑΣΟΚ και της ελλειμματικής τοποθέτησης του στο πρόβλημα της εξουσίας. Με άλλα λόγια, σε οποιαδήποτε συζήτηση για συμμαχίες και συνεργασίες, από εδώ και πέρα, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας πως, ενδεχομένως, η ευρεία συγκατάθεση των προοδευτικών κοινωνικών μαζών στο ΠΑΣΟΚ --μια συγκατάθεση που σφράγισε την ιστορία της μεταπολίτευσης-- έχει πια αρθεί, οριστικά και αμετάκλητα, ακριβώς γιατί εξέλιπαν οι όροι και οι προσδοκίες αυτής της ηγεμονίας. Η παρουσία του Γ.Α.Π., ο λόγος του και οι πρακτικές του σηματοδοτούν αυτό το "τέλος εποχής". Γι’ αυτό και κάνουνε λάθος, νομίζω, όσοι λένε πως η "άνοιξη" του ΣΥΝ είναι συγκυριακή και δημοσκοπική. Δεν χρειάζονται προφητείες και προβλέψεις, για να διαπιστώσει κανείς το αυτονόητο: αν η παλιά Ελλάδα του πράσινου λαϊκισμού, εκείνη η "Ελλάδα που ανήκε στους Έλληνες" είχε ένα αντίκρισμα στο κοινωνικό φαντασιακό, η σύγχρονη μεταπολιτική "Ελλάδα των αξιών" δεν έχει απολύτως κανένα αντίκρισμα. Το τελευταίο, επομένως, που θα σκεφτόταν κανείς, στην παρούσα συγκυρία, θα ήταν να συνδράμει τον Γ.Α.Π., στην προσπάθειά του να επινοήσει τη δική του σανίδα σωτηρίας, ως αρχιτέκτονας της Κεντροαριστεράς. Η προοδευτική ηγεμονία είναι μια πολύ σοβαρή υπόθεση για να την εμπιστευθεί κανείς στο ΠΑΣΟΚ της "νέας εποχής".

3. Η τούρτα και το κερασάκι

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η ρητορική χειρονομία του Γ.Α.Π. προς τον Συνασπισμό ήταν μια χοντροκομμένη μπλόφα χωρίς κανένα απολύτως ιδεολογικό περιεχόμενο. Το μόνο ενδιαφέρον της πρότασης ήταν στο επίπεδο της συμβολικής αναγνώρισης του κεντρικού ρόλου που παίζει πλέον ο ΣΥΝ στην πολιτική ζωή του τόπου. Όσο κι αν φαίνεται περίεργο, η έγκαιρη απάντηση του Αλέξη Τσίπρα και του Αλέκου Αλαβάνου μπορεί να αποβεί, μεσοπρόθεσμα έστω, αποτελεσματική για το θετικό ισοζύγιο του ΣΥΝ, στο επίπεδο της κοινωνικής συμπόρευσης με τις δυνάμεις του σοσιαλιστικού χώρου. Όσο πιο δυνατά κλείσεις την πόρτα στο ΠΑΣΟΚ του Γ.Α.Π., τόσο πιο δυνατά θα σου χτυπήσει την πόρτα ο "χώρος του ΠΑΣΟΚ". Με όλα τα προβλήματα και με όλες τις αντιφάσεις του, ο ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ, αποτελεί σήμερα τον προνομιακό φορέα της ανάδυσης ενός νέου πολιτικού υποκειμένου, εν πολλοίς απροσδιόριστου και αδιαμόρφωτου, που μπορεί δυνάμει να απαντήσει στο πρόβλημα της ηγεμονίας και της στρατηγικής, στο δρόμο του δημοκρατικού σοσιαλισμού και των δομικών μεταρρυθμίσεων. Είναι προφανές, βέβαια, πως ο ΣΥΝ δεν μπορεί να απαντήσει μόνος του σε αυτή την πρόκληση~ και είναι εξίσου προφανές πως δεν θα μπορεί, για πολύ καιρό ακόμη, να οχυρώνεται με άνεση πίσω από γραφικά σχήματα ανάλυσης των κοινωνικών συσχετισμών (π.χ. οι συστημικοί "από πάνω" και οι αντισυστημικοί "από κάτω"). Αργά ή γρήγορα, ο ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ θα πρέπει να ορίσει ο ίδιος την πολιτική των συμμαχιών του, μετασχηματίζοντας την κινηματική διαμαρτυρία σε ηγεμονική βούληση, με απεύθυνση σε ευρύ κοινωνικό ακροατήριο. Προς το παρόν, είναι εύκολο να δηλώνει κανείς πως "δεν θα γίνει το κερασάκι στην τούρτα της κεντροαριστεράς"~ πόσο μάλλον όταν κανένας δεν θέλει να δοκιμάσει τα γλυκά της. Το θέμα, ωστόσο είναι να περάσει ο ΣΥΝ από το "ευχαριστούμε, δεν θα πάρουμε" στο "καθίστε, να σας τρατάρουμε".