Πολύπλοκη δημοκρατία

Η απόρριψη της Συνθήκης της Λισαβώνας από την πλειοψηφία των Ιρλανδών συνέπεσε την περασμένη εβδομάδα με την υιοθέτηση μιας πρότασης οδηγίας που επιτρέπει την παράταση του εργάσιμου χρόνου μέχρι και τις 65 ώρες την εβδομάδα από το Συμβούλιο υπουργών Απασχόλησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μια πρώτη ανάγνωση των δύο ταυτόχρονων σχεδόν γεγονότων εύκολα οδηγεί πολλούς να αναφωνήσουν: «Μπράβο στους Ιρλανδούς! Μια τέτοια Ευρώπη δεν τη θέλουμε!». Πώς πάμε όμως παρακάτω; Το ερώτημα που τίθεται σε κόμματα, συνδικάτα, βεβαίως και στους πολίτες, είναι: Με ποιες πολιτικές, μέσα από ποιες διαδικασίες, μπορούμε να προχωρήσουμε προς την Ευρώπη που θα θέλαμε;

Ένα επιχείρημα κατά της διεξαγωγής δημοψηφισμάτων για ζητήματα σύνθετα, σαν τον πολλαπλό συμβιβασμό για τη Συνθήκη που διαμόρφωσαν οι 27 εθνικές κυβερνήσεις, ήταν το εξής: Διαφωνώντας κανείς ή δυσπιστώντας σε κάποια σημεία, οδηγείται ίσως να απορρίψει το σύνολο, μαζί και πολλά με τα οποία θα συμφωνούσε. Το ιρλανδικό δημοψήφισμα φάνηκε να το επιβεβαιώνει. Σύμφωνα με όλες τις ανταποκρίσεις, στο «όχι» αθροίστηκαν ανόμοιες, συχνά αντιφατικές μεταξύ τους αντιρρήσεις (για παράδειγμα, και η απόκρουση της Συνθήκης ως νεοφιλελεύθερης, και, από άλλη πλευρά, μια ανησυχία μήπως θιγεί η χαμηλή φορολογία των επιχειρήσεων), μαζί και διάφοροι φόβοι άσχετοι με τη Συνθήκη. Θα άλλαζε άραγε η έκβαση αν οι Ιρλανδοί δεν είχαν κληθεί να ψηφίσουν «ναι» ή «όχι» στη Συνθήκη της Λισαβώνας, αλλά να επιλέξουν ποιαν προτιμούν, τη νέα Συνθήκη ή αυτήν (οπωσδήποτε λιγότερο δημοκρατική) της Νίκαιας, που το «όχι» τους διατηρεί σε ισχύ; Δεν θα το μάθουμε πλέον.

Σε κάθε περίπτωση πάντως, η δυσκολία των δημοψηφισμάτων δεν μπορεί να προβάλλεται για να παγιώνει ένα ολοένα βαθύτερο χάσμα ανάμεσα στις πολιτικές, επιχειρηματικές, γραφειοκρατικές, σε κάποιο βαθμό ακόμα και τις συνδικαλιστικές ηγεσίες, όλους εκείνους «που ξέρουν», και τους πληθυσμούς της Ευρώπης. Αναδεικνύει, αντίθετα, την ανάγκη πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις που προσβλέπουν στην ευρωπαϊκή ενοποίηση να προσπαθούν αφενός να παρουσιάζουν κατανοητά και χειροπιαστά τα κοινά ευρωπαϊκά συμφέροντα, αφετέρου να χτίζουν διαρκώς μια κοινή γνώμη σε ευρωπαϊκό επίπεδο όπου θα αντιπαρατίθενται επιχειρήματα, όπου επιμέρους συμφέροντα και επιδιώξεις θα γίνονται διακριτά πίσω από τα επιχειρήματα: Ιρλανδών, Πορτογάλων και Ελλήνων αγροτών π.χ. εν όψει της αναθεώρησης της ΚΑΠ, της γερμανικής αυτοκινητοβιομηχανίας και των Γερμανών, Τσέχων ή Ρουμάνων εργατών της, της ΔΕΗ και της σουηδικής ηλεκτρικής εταιρείας που επιτυγχάνει την απεξάρτηση από τον άνθρακα καθώς και των καταναλωτών τους, βρετανικών, ισπανικών, ή φινλανδικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και των δικών μας, Γάλλων εργαζομένων και Πολωνών υδραυλικών. Oι τελευταίες αποφάσεις του Συμβουλίου υπουργών Απασχόλησης προσφέρουν ένα καλό παράδειγμα. Κατά τη συνήθη πρακτική επρόκειτο για συμβιβασμό. Ύστερα από μαραθώνιες διαπραγματεύσεις οι υπουργοί ενέκριναν δύο οδηγίες: Η πρώτη, αναμφισβήτητα θετική, προβλέπει την εξίσωση των δικαιωμάτων των προσωρινών, «ενοικιαζόμενων» εργαζομένων σε μια επιχείρηση με τους μόνιμα απασχολουμένους με συμβάσεις αορίστου χρόνου. Οι ανισότητες στις αμοιβές, στους όρους εργασίας, στις άδειες κ.λπ., συχνά πολύ μεγάλες, μπορεί τώρα να καταστούν παράνομες. Ήταν η παραχώρηση της Βρετανίας για να περάσει η δεύτερη, η οποία θέτει υπό αίρεση την κατακτημένη κοντά έναν αιώνα τώρα 48ωρη εβδομαδιαία εργασία και ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων από τα συνδικάτα, τους περισσότερους σοσιαλιστές, και τα κόμματα της Αριστεράς. Πέντε χώρες διαφώνησαν (Ελλάδα, Κύπρος, Ισπανία, Βέλγιο, Ουγγαρία) αλλά δεν διέθεταν αρκετές ψήφους για να αποτρέψουν την απόφαση (παλαιότερα την εμπόδιζαν μαζί με την Ιταλία και τη Γαλλία, που τώρα άλλαξαν πλευρά). Η οδηγία δεν καταργεί τον κανόνα του 48ώρου, επιτρέπει όμως εξαιρέσεις μέχρι τις 60 ώρες, εφόσον συμφωνηθούν μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων, είτε με συλλογική σύμβαση είτε και ατομικά. Στα νοσοκομεία μάλιστα φθάνει και τις 65 ώρες, καθώς αλλάζει τον ορισμό της εφημερίας. Θέλοντας να καθησυχάσει τους συμπατριώτες του, ο Γερμανός (σοσιαλδημοκράτης) υπουργός Όλαφ Σολτς διαβεβαίωνε ότι γι΄ αυτούς δεν θα αλλάξει τίποτα, παρόμοια και ο Γάλλος ομόλογός του. Αλλά συνδικαλιστές και βουλευτές τονίζουν τον κίνδυνο να διχαστεί η Ευρώπη ανάμεσα στις χώρες με ισχυρά συνδικάτα και κυβερνήσεις που δεν θα αλλάξουν τη νομοθεσία, και άλλες που θα εφαρμόσουν πλήρως το νέο επιτρεπόμενο εργασιακό καθεστώς. Αντί για την κοινωνική σύγκλιση δηλαδή, να παγιώνονται οι ανισότητες.

Για να τεθεί σε ισχύ όμως η οδηγία, ακόμα και με την παρωχημένη Συνθήκη της Νίκαιας, απαιτείται να ψηφισθεί στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Εκεί τα συνδικάτα οικοδομούν τις συμμαχίες τους. Έτσι άλλωστε είχαν κατορθώσει να τροποποιηθεί ριζικά η αρχικά εξίσου απαράδεκτη οδηγία για την ελεύθερη αγορά των υπηρεσιών, η διαβόητη Μπόλκεσταϊν.