Καλύτερα πλούσιος κι Ευρωπαίος, παρά φτωχός και Αφρικανός...

Σε πρώτη φάση η κρίση έφερε κοινωνική ισότητα. Αυτό είναι ένα κοινό συμπέρασμα μη αμφισβητούμενο. Φτωχοί και πλούσιοι, όσο η κρίση έτρεχε και οι τράπεζες κατέρρεαν η μια πίσω από την άλλη, οι άνθρωποι βρέθηκαν με τρύπιες τσέπες. Σε δεύτερη φάση όμως, η κρίση θα κάνει τους φτωχούς φτωχότερους και τους πλούσιους πλουσιότερους. Ήδη, η αγορά ακινήτων βρίσκεται σε καθοδική τροχιά, ενώ σε πτώση βρίσκεται επίσης η αγορά των αυτοκινήτων, των επίπλων και των ηλεκτρικών συσκευών. Τα συμπτώματα αυτά συνοδεύονται από ανεργία, η οποία θα χτυπήσει αλύπητα όσους έχουν συναρτήσει την επιβίωσή τους από τη δουλειά τους - 20 εκ. θέσεις εργασίας θα χάσουν ως τα τέλη του 2009 υπολόγισε ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας. Ταυτόχρονα, τα δάνεια θα γίνουν ακριβά, η ανάπτυξη θα είναι περιορισμένη αν όχι μηδενική και το κράτος θα γίνει πιο τσιγκούνικο στις κοινωνικές παροχές του. ΄Οσοι αντίθετα σε τούτη τη συγκυρία βρέθηκαν με τέτοια οικονομική επιφάνεια που τους επιτρέπεται να επενδύσουν, θα κερδοσκοπήσουν ασύστολα και θα σωρεύσουν πλούτη σαν τους παλιούς μαυραγορίτες, σε αντιδιαστολή με τα χαμηλά αλλά και τα μεσαία κοινωνικά στρώματα που θα δοκιμαστούν σκληρά από την παρατεταμένη κρίση - που ήρθε για να μείνει.

Αυτά είναι τα δεδομένα - ποια είναι η πολιτική θεώρηση αυτής της κατάστασης; Η αριστερά, με την ευρύτερή της έννοια, από τούτη την κρίση βγήκε δικαιωμένη. Η άναρχη λειτουργία της αγοράς, η πίστη στις ικανότητες αυτο-ρύθμισης της αγοράς και η απαγόρευση θέσπισης οποιασδήποτε κρατικής παρέμβασης, ήταν αρχές που σαρώθηκαν από την καταιγίδα της κρίσης. Στο τέλος της μέρας ήταν το δίχτυ της κρατικής προστασίας αυτό που έσωσε την οικονομία, που επέτρεψε στις τράπεζες να λειτουργούν, να δανείζουν και να δανείζονται, να ρίχνουν (περιορισμένα, σταγόνα-σταγόνα, αλλά πάντως σε ροή) το χρήμα που απαιτείται για να κινούνται τα γρανάζια της οικονομίας. Η ειρωνεία της ιστορίας μάλιστα είναι τέτοια, ώστε (όπως παρατήρησε σχετικά ο Γ. Βούλγαρης, "Νέα" 11/10) «το κράτος της αμερικανικής Νέας Δεξιάς βρήκε σε μια μέρα 700 δισ. δολάρια για να σώσει την οικονομία από τους κερδοσκόπους, ενώ θεωρούσε «κομμουνιστικό» το κοινωνικό πρόγραμμα υγείας που κόστιζε 50 δισ. δολάρια!».

Ο πολιτικός λόγος της αριστεράς επομένως, που συνέστηνε μια μείξη του ιδιωτικού με το δημόσιο, δικαιώθηκε πανηγυρικά - ποιο είναι όμως το αποτύπωμα αυτής της δικαίωσης; Οι πρώτες ενδείξεις δίνουν ένα θολό στίγμα - το εκκρεμές δεν έχει φύγει ακόμη από τη δεξιά θέση που έχει λάβει τα τελευταία χρόνια, ίσως γιατί τα μηνύματα δεν έχουν ακόμη αφομοιωθεί. Το βέβαιο είναι ότι σε χαλεπούς καιρούς αυξάνεται ο ρατσισμός και οξύνονται τα δημόσια αισθήματα κατά των μεταναστών - η περίπτωση της Αυστρίας ήταν χαρακτηριστική. Η δεξιά ιδεολογία επομένως αναμένεται να ανθίσει σε τούτη τη δύσκολη φάση και αντίθετα θα δοκιμαστεί η έννοια της αλληλεγγύης.

Πιο καθαρή εμφανίζεται η εικόνα που αναφέρεται στα ευρωπαϊκά μηνύματα που άφησε πίσω της η εκδήλωση της κρίσης. Το πρώτο είναι, ότι η Ιρλανδία δεν είχε την τύχη της Ισλανδίας όχι επειδή διαφέρουν σε ένα γράμμα, αλλά επειδή η πρώτη είναι στην Ε.Ε. και η δεύτερη δεν είναι. Το δεύτερο συμπέρασμα είναι, ότι αν δεν υπήρχε το ευρώ, σήμερα οι χώρες μας θα δοκιμάζονταν από μια επιπλέον κρίση - τη νομισματική. Όπως αναφέρεται σχετικά, οι Κεντρικές Τράπεζες θα έπρεπε (για να υποστηρίξουν το νόμισμά τους) να ανεβάσουν τα επιτόκια και να ξοδέψουν τα αποθεματικά τους σε ξένα νομίσματα. Όσες χώρες θα άφηναν να εξελιχθεί η υποτίμηση του νομίσματός τους για να ευνοήσουν τις εξαγωγές τους, θα δημιουργούσαν ένα ρεύμα ανάλογων υποτιμήσεων από άλλες χώρες και έναν υψηλό πληθωρισμό, που θα διεύρυνε την αστάθεια και την κερδοσκοπία στην ευρωπαϊκή επικράτεια. Η εξέλιξη αυτή θα γονάτιζε τις οικονομίες μικρών χωρών - ενδεικτικά αναφέρεται σήμερα, ότι για να διατηρηθεί η ισοτιμία της Δανικής κορώνας ανέβηκαν πολύ ψηλά τα επιτόκια, ενώ η Ισλανδία που δεν μπόρεσε να ακολουθήσει την ίδια πορεία, είδε την κορώνα της να βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση. Το τρίτο συμπέρασμα είναι πως το Σύμφωνο Σταθερότητας μπορεί να μην απέδωσε μια καλή δημοσιονομική κατάσταση στην Ε.Ε., ωστόσο στο δείκτη του ελλείμματος η Ε.Ε. είχε καλύτερη επίδοση από τις ΗΠΑ. Το τέταρτο συμπέρασμα είναι τέλος, ότι η κρίση μπορεί να ερμηνευθεί διττά: κατά τους μεν, οι εθνικές κυβερνήσεις κράτησαν το παιχνίδι πάνω τους και όταν έσφιξαν τα πράγματα έδειξαν ότι μπορούν να συνεργαστούν για να περισώσουν τα συμφέροντά τους. Με άλλα λόγια έδωσαν μια παράσταση λειτουργίας της Διακυβερνητικής συνεργασίας. Επί της ουσίας όμως, ήταν η ευρωζώνη αυτή που καθάρισε το τραπέζι των 27, αυτή που έθεσε τους όρους και χάραξε τη στρατηγική. Το δείγμα της ενοποιημένης ευρωπαϊκής λειτουργίας ήταν επομένως αυτό που επιστρατεύθηκε για να δώσει τη λύση και το οποίο θα παρέμενε ανενεργό (με όλες τις αναμενόμενες παρενέργειες) αν στην προεδρία της Ε.Ε. ήταν λ.χ. η Τσεχία - που δεν ανήκει στην ευρωζώνη και έχει μιαν ηγεσία εξόχως ευρωσκεπτικιστική. Και το δίδαγμα είναι λιτό και αυστηρό: η ΕΕ είναι ευάλωτη στον παράγοντα του "τυχαίου", όσο είναι θεσμικά ανάπηρη.