Τέλος μύθου για την "τέλεια αγορά"

Τον καιρό που σύχναζα στο Πανεπιστήμιο, από τη μεριά των διδασκομένων, με είχε εντυπωσιάσει η μαθηματικής λογικής απόδειξη στην οποία είχε επικεντρώσει το μάθημα του ένας από του καθηγητές μας στο Παρίσι, σύμφωνα με την οποία το «μοντέλο» της απόλυτα ελεύθερης, «τέλειας», αγοράς και το μοντέλο του απόλυτα κεντρικού σχεδιασμού της οικονομίας κατέληγαν να «παράγουν» για την κοινωνία το ίδιο αποτέλεσμα από την άποψη της κατανομής των παραγωγικών πόρων, υλικών και ανθρώπινων, και επομένως όλων των συμπαρομαρτούντων ως προς τη διανομή του εισοδήματος και την ισορροπία του συνόλου, για να μην πω την «ικανοποίηση» του, που θα έβαζε και άλλους παράγοντες στην ανάλυση. Η απόδειξη ήταν ιδιαίτερα πειστική, αλλά παράλληλα έδινε και την αφορμή για πολλή συζήτηση.



Γιατί βέβαια η «τέλεια» αγορά προϋποθέτει άπειρο αριθμό παραγωγών που προσφέρουν εμπορεύματα και υπηρεσίες και άπειρο αριθμό ελεύθερων πολιτών που τις ζητούν και οι οποίοι έχουν πλήρη πληροφόρηση για τις συνθήκες και τους όρους της προσφοράς, δυνατότητα σύγκρισης και πρόσβασης, και στιγμιαίας προσαρμογής της ζήτησης τους . Και ο απόλυτος κεντρικός σχεδιασμός προϋποθέτει επίσης δυνατότητα πλήρους γνώσης των αναγκών της τωρινής και μελλοντικής ζήτησης ( όχι με όρους «τεχνικής ανάλυσης» αλλά μέσα από την δημοκρατική διαμόρφωση και έκφραση τους από τους ίδιους τους πολίτες ;), προσαρμογής χωρίς χρονοτριβή του παραγωγικού δυναμικού, υποδομών και γενικών υπηρεσιών κλπ . Στην πρώτη περίπτωση ο καθένας κάνει ό,τι θέλει, αλλά το τελικό αποτέλεσμα προκύπτει από την πίεση όλων προς όλους μέσω του ανταγωνισμού, ένα «αόρατο χέρι» επιβάλλει τελικά σε όλους ένα κοινά αποδεκτό ( βέλτιστο;) αποτέλεσμα. Στη δεύτερη περίπτωση οι πολίτες συναποφασίζουν εκ των προτέρων τι και πώς θέλουν να προκύψει ως αποτέλεσμα, συνδιοργανώνουν τα διαθέσιμα μέσα και την παραγωγή, συναποφασίζουν για τη διανομή των εισοδημάτων, τις επενδύσεις για το μέλλον κλπ.



Ο νεοφιλελευθερισμός εναντίον του οποίου τάσσεται η αριστερά είναι στα λόγια (και σε πολλά βιβλία και πολιτικούς λόγους…) μια νέα απόπειρα να προωθηθεί το πρώτο μοντέλο, απορρίπτοντας ως οικονομικά αναποτελεσματικό, κοινωνικά δαπανηρό και πολιτικά καταπιεστικό το δεύτερο. Έχει στο οπλοστάσιο του μια σειρά από ισχυρά επιχειρήματα που του προμήθευσε η σοβιετική εμπειρία. Γιατί βέβαια δεν κατέρρευσε το σοσιαλιστικό «μπλοκ» (τι λέξη κι αυτή…) από την αδυναμία ή την «προδοσία» κάποιου ή κάποιων προσώπων (φοβερή μαρξιστική ανάλυση…), αλλά ακριβώς από αυτά τα χαρακτηριστικά που με άνεση του προσάπτουν νεοφιλελεύθεροι και μη αναλυτές. Έχει όμως και σοβαρότατες αδυναμίες και αντιφάσεις που τον καθιστούν και τον ίδιο, ως θεωρία και ως πρακτική, ουτοπικό και άκρως επικίνδυνο. Σε αυτές επικεντρώνεται (όχι πάντα…) η κριτική της αριστεράς και από εκεί ξεκινώντας θα έπρεπε να οικοδομεί τις νέες προτάσεις της και τα κοινωνικά και πολιτικά μέτωπα. Δεν το κάνει πάντα, το κάνει καμιά φορά πολύ συγκεχυμένα, ενίοτε δε τα μπλέκει και εμφανίζεται με σούπερ-προτάσεις που τείνουν να τον δικαιώσουν !



«Τέλεια» αγορά δεν υπάρχει, είναι δε αμφίβολο αν ποτέ υπήρξε. Η έννοια της αγοράς δεν μπορεί να συμπεριλάβει σημαντικούς τομείς της κοινωνικής συμβίωσης και δράσης και να υποσχεθεί ή ακόμη λιγότερο να επιτύχει επιθυμητά ή ανεκτά αποτελέσματα : ως προς τη σχέση της κοινωνίας με το φυσικό περιβάλλον, η αγορά δεν μπορεί παρά να θεωρεί τη φύση ως αντικείμενο αξιοποίησης χωρίς όρια. Η χωροταξία, η αστική ανάπτυξη, οι κοινόχρηστοι πόροι και χώροι, οι χώροι και πόροι χωρίς κύριο όπως οι θάλασσες, οι ωκεανοί, το διάστημα δεν μπορούν να ενταχθούν στο σχήμα προσφορά-ζήτηση. Όπως επίσης και τα περισσότερα κοινωνικά φαινόμενα αποκλεισμού και περιθωριοποίησης, διαφορετικότητας ή αιρετικότητας, απέναντι στα οποία η διαμόρφωση αντιλήψεων ανεκτικότητας ή αντιθέτως διωγμού, παρέμβασης ή αντιθέτως παραίτησης, δεν εξαρτάται από τους μηχανισμούς της αγοράς. Αλλά και εκεί που φαίνεται να μπορούν να μεταφερθούν οι μηχανισμοί αυτοί, και εκεί ο νεοφιλελευθερισμός δεν πείθει παρά μόνο πεπεισμένους , για άλλους λόγους ! Τέτοια είναι η ανεργία, οι σχέσεις με τον Τρίτο Κόσμο…



Η αντίθεση στις συνταγές, παλιές ή νεότερες, του νεοφιλελευθερισμού, δεν μπορεί όμως να διατυπώνεται αξιόπιστα με τη συρρίκνωση της πολιτικής εξαγγελίας και της καθημερινής παρέμβασης σε κάποια γενικόλογα συνθήματα ή ακόμα χειρότερα με την παραπομπή των όποιων αντιμέτρων και «άλλων» πολιτικών με αναπαραγωγή της σοβιετικού εκδοχής κεντρικού (ίσον κρατικού) συγκεντρωτισμού (τι άλλο είναι η «λαϊκή οικονομία» που προβάλλεται ως η λύση του μέλλοντος, αυτονόητα και χωρίς ιστορική κριτική;) χωρίς πολιτική αλλ΄ούτε οικονομική δημοκρατία. Ούτε με διάφορές «αριστερές στροφές» που δεν δίνουν σαφή δείγματα, από τώρα, του τι εννοούν ως προς τα ζητήματα που τίθενται από την απέναντι πλευρά.



Γιατί αν το αίτημα, για την αριστερά, είναι πάντοτε η προτεραιότητα της πολιτικής ( που εκφράζει τη δημοκρατικά διαμορφωμένη βούληση της κοινωνία, για να έλθω σε μια γενική διατύπωση των όρων του δεύτερου μοντέλου…) πάνω στην οικονομία, μένουν πολλά ακόμη για να είναι πειστική και αποτελεσματική, με ανοιχτό ορίζοντα, η δράση και παρέμβαση της. Δεν μπορείς να είσαι για μιαν «άλλη παγκοσμιοποίηση», αν δεν εργάζεσαι από τώρα, με κάθε τρόπο και κόστος, για την οικοδόμηση πολιτικών υποκειμένων που θα μπορούν να εξισορροπούν και να διαλέγονται ισότιμα με την μόνη σήμερα «υπερδύναμη» που αποδιαρθρώνει τον κόσμο και τον «ξαναφτιάχνει» χωρίς εμάς (αυτά περί Ευρώπης και Συντάγματος…). Δεν μπορείς να ισχυρίζεσαι ότι ενσωματώνεις την οικολογία στο λόγο σου και να αντιτίθεσαι με κάθε τρόπο σε κάθε πρόταση (σχετικά π.χ. με την τιμή της ενέργειας ή σχετικά με την εντατική γεωργία…) που τείνει να κάνει την ανάπτυξη «ακριβότερη», που να ενσωματώνει δηλαδή στο κόστος της παραγωγής το κόστος της διατήρησης και…ανάπτυξης του περιβάλλοντος, τελικά δηλαδή εις όφελος όλων εκείνων που δήθεν προστατεύεις από…την ακρίβεια . Δεν μπορείς να λες ότι υπερασπίζεσαι το κοινωνικό κράτος καθολικής εφαρμογής και την πλήρη απασχόληση αν από τώρα δεν εργάζεσαι για τις αναγκαίες διαρθρωτικές μεταβολές και την αυξημένη χρηματοδότηση τους φυσικά από φορολογικά έσοδα ενός μεταρρυθμισμένου από τώρα φορολογικού συστήματος. Αν αυτά , παραδείγματα μέσα από πολλά, αγνοείς, αρνείσαι ή παραπέμπεις σε μια μελλοντική λαϊκή εξουσία και οικονομία, δεν νομίζω ότι ενοχλείς τον νεοφιλελευθερισμό ούτε ότι προετοιμάζεις τον όποιο…σοσιαλισμό.