Εμπρηστές από βαριά αμέλεια ή συγγνωστή άγνοια!
Σάκης Κουρουζίδης, Κυριακάτικη Αυγή, Δημοσιευμένο: 2009-08-30
Τι ακριβώς συμβαίνει όταν καεί μια δασική έκταση; Ένας επίδοξος εμπρηστής σε τι προσδοκά βάζοντας φωτιά σε μια ιδιόκτητη δασική έκταση; Η επιχείρηση αλλαγής χρήσης μιας έκτασης από δασική σε οικιστική δια του εμπρησμού, δεν έχει, βέβαια, κάποια νομική βάση. Δεν σημαίνει, δηλαδή, ότι αν για κάποιο λόγο «χαθούν» τα δέντρα από μια περιοχή, ότι αυτή αλλάζει αυτομάτως χρήση και γίνεται οικόπεδα …ελλείψει δέντρων. Η όλη επιχείρηση δεν έχει καμία νομική βάση, παρά μόνον ...ψυχολογική, δηλαδή, να μην φαίνεται ότι η όλη οικοδομική δραστηριότητα γίνεται μέσα σε ένα υπαρκτό δάσος στη θέα κάθε διερχόμενου, αλλά και των οργάνων επιτήρησης, που θα ήταν δύσκολο να κάνουν τα «στραβά μάτια».
Τι κάνει, λοιπόν, ένας ιδιοκτήτης δασικής έκτασης όταν θέλει να τη μετατρέψει σε οικόπεδα; Εφόσον η περιοχή έχει πλούσια βλάστηση και θα «έβγαζε μάτι» αν πήγαινε να χτίσει ανάμεσα στα δέντρα, βάζει φωτιά και περιμένει λίγα χρόνια μέχρι να ξεχαστεί το γεγονός. Μετά, αρχίζει δειλά-δειλά να «φυτεύει» μεμονωμένα αυθαίρετα (αυτά που χτίζονται σε μια-δυο νύχτες) επιδιώκοντας να δημιουργήσει ντε φάκτο μια νέα κατάσταση. Την υπόλοιπη έκταση την πουλάει ως «οικόπεδα» αφού η περιοχή έχει …κι άλλα σπίτια και, πάντως, κανείς δεν θα πειράξει το σπίτι του υποψήφιου αγοραστή. Έτσι, μια δασική έκταση με μηδενική σχεδόν εμπορική αξία, μετατρέπεται σε «οικόπεδα» με τεράστια αξία. Σε δεύτερο χρόνο, στήνεται και ένας οικοδομικός συνεταιρισμός ή ένας σύλλογος οικιστών, ή και αυθαιρετούχων ακόμα και στο όνομα των πολλών πια, εμπλέκοντας δημάρχους, πολιτικούς και άλλους τοπικούς παράγοντες, πιέζουν για ένα …«κοινωνικό πρόβλημα» που διαιωνίζεται.
Όλα αυτά ακούγονται εύλογα αλλά δεν αρκούν να αποδώσουμε ΟΛΕΣ τις πυρκαγιές στα δάση, σε εμπρηστές. Είναι μια πολύ απλουστευτική, θυμική και τελικά πολύ βολική για μερικούς, ερμηνεία αυτής της μάστιγας των δασικών πυρκαγιών. Όλοι αυτοί που είναι υπεύθυνοι και υπόλογοι για την δασοπροστασία και την κατάσβεση βολεύονται πολύ όμορφα πίσω από την εκδοχή του εμπρησμού: Αφού η πυρκαγιά είναι έργο οργανωμένου σχεδίου αδίστακτων εμπρηστών «τι να σου κάνει και το κράτος»! Χρεώθηκαν όλες οι ολιγωρίες, οι παραλείψεις αλλά και η προφανής αδυναμία, ενίοτε, να αντιμετωπίσουν τις πυρκαγιές στα δάση, στη δράση ...σκοτεινών δυνάμεων, πρακτόρων ξένων δυνάμεων, συμμοριών λαθρομεταναστών κ.λπ., κ.λπ. Βολεύει και όλους αυτούς που από βαριά αμέλεια «σπέρνουν» αιτίες πυρκαγιών μέσα στα δάση. Όλοι αυτοί, οι σημερινοί «κάτοικοι του δάσους», οι οποίοι είτε με νομιμοφανή τρόποι είτε στη ζούλα απέκτησαν σπίτι στο δάσος, δεν έχουν καμιά σχέση και καμιά γνώση της ζωής του δάσους. Δεν είναι μεγαλωμένοι στο δάσος ή στην ύπαιθρο εν γένει. Είναι «αστοί» δεύτερης ή τρίτης γενιάς. Αγνοούν τη ζωή του δάσους και τη ζωή στο δάσος. Δεν ξέρουν από τι ακριβώς απειλείται το δάσος, δεν ξέρουν τους κινδύνους που οι ίδιοι προκαλούν στο δάσος. Δεν ξέρουν πώς παίρνει φωτιά το δάσος, πώς μεταδίδεται μια πυρκαγιά, ποια προληπτικά μέτρα πρέπει να πάρουν στο σπίτι τους, στην αυλή τους, στους δρόμους γύρω από το σπίτι, την ευθύνη που έχουν και για την κατάσταση των γύρω δασών. Δεν υποψιάζονται καν, ότι για να αναπνέουν τον καθαρό αέρα του δάσους, χρειάζεται πολύς κόπος, δουλειά, γνώση και λίγη εκπαίδευση. Όμως, σπάνια οι κάτοικοι αυτής της κατηγορίας οργανώνονται στις ομάδες εθελοντών. Οι περισσότεροι εθελοντές είναι από τα ενδότερα της πρωτεύουσας.
Αυτοί που ζουν στα δάση είναι οι «εισβολείς» που δραπετεύουν από τα αστικά κέντρα. Μεταφέρουν τις «αστικές» τους συνήθειες στο δάσος. Τινάζουν τη στάχτη και πετούν τα αποτσίγαρα από το παράθυρο του αυτοκινήτου τους, σκουπίδια στα παρόδια δάση και …πέριξ των κάδων απορριμμάτων και βέβαια αυξάνουν την κίνηση στο δάσος: προσελκύουν επισκέπτες, προμηθευτές, διερχόμενους, συναλλασσόμενους, απορρίμματα και άλλους ...εισβολείς που αυξάνουν κατακόρυφα τους κινδύνους για "τυχαία" ή "από άγνοια" πρόκληση πυρκαγιάς. Τις κατοικίες τους συνοδεύουν οι υποδομές: δρόμοι, δίκτυα ΔΕΗ, ΟΤΕ, ΕΥΔΑΠ, κάδοι απορριμμάτων και αυθαίρετες χωματερές, όλα αυτά που επιφέρουν πρόσθετους κινδύνους «τυχαίας» ανάφλεξης.
Ο υπʼ αριθμόν ένα κίνδυνος για τα ελληνικά δάση είναι το «αυθαίρετο» σε όλες τις εκδοχές του. Ήδη, τα αυθαίρετα κτίσματα στην Ελλάδα αγγίζουν το 1.000.000! Αν υπολογίσουμε ότι το κάθε αυθαίρετο χρησιμοποιεί, κατά μέσο όρο, 1-1,5 στρέμμα γης, τότε η νομιμοποίηση όλων των αυθαιρέτων θα θυσίαζε περίπου 1.500.000 στρέμματα -και άλλα τόσα οι οικοδομικοί συνεταιρισμοί. Όλα αυτά είναι διάσπαρτα, κυρίως στις περιαστικές περιοχές της πρωτεύουσας και ορισμένων άλλων νομών. Σε αυτά θα πρέπει να προσθέσουμε τα «νόμιμα», εκτός σχεδίου, κτίσματα στα δάση, αριθμός άγνωστος, αλλά σίγουρα μεγάλος.
Στην Ελλάδα, μόνο, ισχύουν κάποιες παράδοξες πολεοδομικές ρυθμίσεις, σύμφωνα με τις οποίες, όταν κάποιος έχει στην κατοχή του μία έκταση πάνω από κάποιο όριο ανά περιοχή και δεν εμπίπτει σε ειδικές απαγορεύσεις που αναφέρονται σε δάση, βιότοπους, αρχαιολογικούς χώρους, κ.λπ. δικαιούται να χτίσει ακόμη κι αν η εν λόγω έκταση είναι «εκτός σχεδίου». Ανάλογες ειδικές ρυθμίσεις ισχύουν και για τη λεγόμενη «παρόδια δόμηση», σύμφωνα με την οποία αν έχεις οικόπεδο, κτήμα, χωράφι με φάτσα σε «μεγάλο» δρόμο, τότε απολαμβάνεις κάποιων ειδικών προνομίων δόμησης που δεν δικαιούνται όσοι βρίσκονται …πιο μέσα. Αυτές οι πρωτοφανείς, για την επιστήμη της πολεοδομίας, διατάξεις αποτελούν και μια σοβαρή απειλή για το περιβάλλον. Διασπείρουν κατοικίες και κτίσματα διάφορα παντού, αποτελούν πυρήνες γύρω από τους οποίους αναπτύσσονται αυθαίρετοι –κανονικοί!- οικισμοί, διακόπτουν τη συνέχεια φυσικών ενοτήτων, αυξάνουν τη ζωή σε χώρους ευαίσθητους οικολογικά, αυξάνοντας και τους κινδύνους πυρκαγιάς για τις περιοχές αυτές, διαταράσσουν την αισθητική του τοπίου.
Η αντιμετώπιση της αυθαίρετης δόμησης σε όλες τις εκδοχές της είναι το πιο αποτελεσματικό φάρμακο για την προστασία του περιβάλλοντος και ειδικά του δάσους. Κατάργηση των οικοδομικών συνεταιρισμών (και διάλυση των υπαρχόντων), κατάργηση της εκτός σχεδίου δόμησης, πρόγραμμα κατεδάφισης αυθαιρέτων (δίχως κατεδαφίσεις δεν μπορεί ποτέ να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο των αυθαιρέτων), σήμανση in situ των ευαίσθητων δασικών περιοχών και ειδικά των καμένων-αναδασωτέων, σαφής καθορισμός των ευθυνών όλων των θεσμικά εμπλεκομένων στο θέμα αυθαιρέτων, με απαγόρευση της ηλεκτροδότησης και της υδροδότησης των αυθαιρέτων, πέρασμα της ευθύνης του συντονισμού της δασοπυρόσβεσης στη δασική υπηρεσία και πάλι.
Τα περιαστικά δάση της Αττικής καίγονται, κυρίως, επειδή κατοικούνται, έτσι όπως κατοικούνται. Το προφίλ του σύγχρονου «εμπρηστή» είναι αυτό του σημερινού κατοίκου του δάσους και όσων διαιωνίζουν το καθεστώς της αυθαιρεσίας μέσα σε αυτό –πολιτεία, τοπικά δασαρχεία, πολεοδομίες, αστυνομία, Τοπική Αυτοδιοίκηση, κατά περίπτωση.
Τι κάνει, λοιπόν, ένας ιδιοκτήτης δασικής έκτασης όταν θέλει να τη μετατρέψει σε οικόπεδα; Εφόσον η περιοχή έχει πλούσια βλάστηση και θα «έβγαζε μάτι» αν πήγαινε να χτίσει ανάμεσα στα δέντρα, βάζει φωτιά και περιμένει λίγα χρόνια μέχρι να ξεχαστεί το γεγονός. Μετά, αρχίζει δειλά-δειλά να «φυτεύει» μεμονωμένα αυθαίρετα (αυτά που χτίζονται σε μια-δυο νύχτες) επιδιώκοντας να δημιουργήσει ντε φάκτο μια νέα κατάσταση. Την υπόλοιπη έκταση την πουλάει ως «οικόπεδα» αφού η περιοχή έχει …κι άλλα σπίτια και, πάντως, κανείς δεν θα πειράξει το σπίτι του υποψήφιου αγοραστή. Έτσι, μια δασική έκταση με μηδενική σχεδόν εμπορική αξία, μετατρέπεται σε «οικόπεδα» με τεράστια αξία. Σε δεύτερο χρόνο, στήνεται και ένας οικοδομικός συνεταιρισμός ή ένας σύλλογος οικιστών, ή και αυθαιρετούχων ακόμα και στο όνομα των πολλών πια, εμπλέκοντας δημάρχους, πολιτικούς και άλλους τοπικούς παράγοντες, πιέζουν για ένα …«κοινωνικό πρόβλημα» που διαιωνίζεται.
Όλα αυτά ακούγονται εύλογα αλλά δεν αρκούν να αποδώσουμε ΟΛΕΣ τις πυρκαγιές στα δάση, σε εμπρηστές. Είναι μια πολύ απλουστευτική, θυμική και τελικά πολύ βολική για μερικούς, ερμηνεία αυτής της μάστιγας των δασικών πυρκαγιών. Όλοι αυτοί που είναι υπεύθυνοι και υπόλογοι για την δασοπροστασία και την κατάσβεση βολεύονται πολύ όμορφα πίσω από την εκδοχή του εμπρησμού: Αφού η πυρκαγιά είναι έργο οργανωμένου σχεδίου αδίστακτων εμπρηστών «τι να σου κάνει και το κράτος»! Χρεώθηκαν όλες οι ολιγωρίες, οι παραλείψεις αλλά και η προφανής αδυναμία, ενίοτε, να αντιμετωπίσουν τις πυρκαγιές στα δάση, στη δράση ...σκοτεινών δυνάμεων, πρακτόρων ξένων δυνάμεων, συμμοριών λαθρομεταναστών κ.λπ., κ.λπ. Βολεύει και όλους αυτούς που από βαριά αμέλεια «σπέρνουν» αιτίες πυρκαγιών μέσα στα δάση. Όλοι αυτοί, οι σημερινοί «κάτοικοι του δάσους», οι οποίοι είτε με νομιμοφανή τρόποι είτε στη ζούλα απέκτησαν σπίτι στο δάσος, δεν έχουν καμιά σχέση και καμιά γνώση της ζωής του δάσους. Δεν είναι μεγαλωμένοι στο δάσος ή στην ύπαιθρο εν γένει. Είναι «αστοί» δεύτερης ή τρίτης γενιάς. Αγνοούν τη ζωή του δάσους και τη ζωή στο δάσος. Δεν ξέρουν από τι ακριβώς απειλείται το δάσος, δεν ξέρουν τους κινδύνους που οι ίδιοι προκαλούν στο δάσος. Δεν ξέρουν πώς παίρνει φωτιά το δάσος, πώς μεταδίδεται μια πυρκαγιά, ποια προληπτικά μέτρα πρέπει να πάρουν στο σπίτι τους, στην αυλή τους, στους δρόμους γύρω από το σπίτι, την ευθύνη που έχουν και για την κατάσταση των γύρω δασών. Δεν υποψιάζονται καν, ότι για να αναπνέουν τον καθαρό αέρα του δάσους, χρειάζεται πολύς κόπος, δουλειά, γνώση και λίγη εκπαίδευση. Όμως, σπάνια οι κάτοικοι αυτής της κατηγορίας οργανώνονται στις ομάδες εθελοντών. Οι περισσότεροι εθελοντές είναι από τα ενδότερα της πρωτεύουσας.
Αυτοί που ζουν στα δάση είναι οι «εισβολείς» που δραπετεύουν από τα αστικά κέντρα. Μεταφέρουν τις «αστικές» τους συνήθειες στο δάσος. Τινάζουν τη στάχτη και πετούν τα αποτσίγαρα από το παράθυρο του αυτοκινήτου τους, σκουπίδια στα παρόδια δάση και …πέριξ των κάδων απορριμμάτων και βέβαια αυξάνουν την κίνηση στο δάσος: προσελκύουν επισκέπτες, προμηθευτές, διερχόμενους, συναλλασσόμενους, απορρίμματα και άλλους ...εισβολείς που αυξάνουν κατακόρυφα τους κινδύνους για "τυχαία" ή "από άγνοια" πρόκληση πυρκαγιάς. Τις κατοικίες τους συνοδεύουν οι υποδομές: δρόμοι, δίκτυα ΔΕΗ, ΟΤΕ, ΕΥΔΑΠ, κάδοι απορριμμάτων και αυθαίρετες χωματερές, όλα αυτά που επιφέρουν πρόσθετους κινδύνους «τυχαίας» ανάφλεξης.
Ο υπʼ αριθμόν ένα κίνδυνος για τα ελληνικά δάση είναι το «αυθαίρετο» σε όλες τις εκδοχές του. Ήδη, τα αυθαίρετα κτίσματα στην Ελλάδα αγγίζουν το 1.000.000! Αν υπολογίσουμε ότι το κάθε αυθαίρετο χρησιμοποιεί, κατά μέσο όρο, 1-1,5 στρέμμα γης, τότε η νομιμοποίηση όλων των αυθαιρέτων θα θυσίαζε περίπου 1.500.000 στρέμματα -και άλλα τόσα οι οικοδομικοί συνεταιρισμοί. Όλα αυτά είναι διάσπαρτα, κυρίως στις περιαστικές περιοχές της πρωτεύουσας και ορισμένων άλλων νομών. Σε αυτά θα πρέπει να προσθέσουμε τα «νόμιμα», εκτός σχεδίου, κτίσματα στα δάση, αριθμός άγνωστος, αλλά σίγουρα μεγάλος.
Στην Ελλάδα, μόνο, ισχύουν κάποιες παράδοξες πολεοδομικές ρυθμίσεις, σύμφωνα με τις οποίες, όταν κάποιος έχει στην κατοχή του μία έκταση πάνω από κάποιο όριο ανά περιοχή και δεν εμπίπτει σε ειδικές απαγορεύσεις που αναφέρονται σε δάση, βιότοπους, αρχαιολογικούς χώρους, κ.λπ. δικαιούται να χτίσει ακόμη κι αν η εν λόγω έκταση είναι «εκτός σχεδίου». Ανάλογες ειδικές ρυθμίσεις ισχύουν και για τη λεγόμενη «παρόδια δόμηση», σύμφωνα με την οποία αν έχεις οικόπεδο, κτήμα, χωράφι με φάτσα σε «μεγάλο» δρόμο, τότε απολαμβάνεις κάποιων ειδικών προνομίων δόμησης που δεν δικαιούνται όσοι βρίσκονται …πιο μέσα. Αυτές οι πρωτοφανείς, για την επιστήμη της πολεοδομίας, διατάξεις αποτελούν και μια σοβαρή απειλή για το περιβάλλον. Διασπείρουν κατοικίες και κτίσματα διάφορα παντού, αποτελούν πυρήνες γύρω από τους οποίους αναπτύσσονται αυθαίρετοι –κανονικοί!- οικισμοί, διακόπτουν τη συνέχεια φυσικών ενοτήτων, αυξάνουν τη ζωή σε χώρους ευαίσθητους οικολογικά, αυξάνοντας και τους κινδύνους πυρκαγιάς για τις περιοχές αυτές, διαταράσσουν την αισθητική του τοπίου.
Η αντιμετώπιση της αυθαίρετης δόμησης σε όλες τις εκδοχές της είναι το πιο αποτελεσματικό φάρμακο για την προστασία του περιβάλλοντος και ειδικά του δάσους. Κατάργηση των οικοδομικών συνεταιρισμών (και διάλυση των υπαρχόντων), κατάργηση της εκτός σχεδίου δόμησης, πρόγραμμα κατεδάφισης αυθαιρέτων (δίχως κατεδαφίσεις δεν μπορεί ποτέ να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο των αυθαιρέτων), σήμανση in situ των ευαίσθητων δασικών περιοχών και ειδικά των καμένων-αναδασωτέων, σαφής καθορισμός των ευθυνών όλων των θεσμικά εμπλεκομένων στο θέμα αυθαιρέτων, με απαγόρευση της ηλεκτροδότησης και της υδροδότησης των αυθαιρέτων, πέρασμα της ευθύνης του συντονισμού της δασοπυρόσβεσης στη δασική υπηρεσία και πάλι.
Τα περιαστικά δάση της Αττικής καίγονται, κυρίως, επειδή κατοικούνται, έτσι όπως κατοικούνται. Το προφίλ του σύγχρονου «εμπρηστή» είναι αυτό του σημερινού κατοίκου του δάσους και όσων διαιωνίζουν το καθεστώς της αυθαιρεσίας μέσα σε αυτό –πολιτεία, τοπικά δασαρχεία, πολεοδομίες, αστυνομία, Τοπική Αυτοδιοίκηση, κατά περίπτωση.
