Ο Βασίλης Νεφελούδης, η ανανεωτική αριστερά και το οικογενειακό του περιβάλλον
Ανδρέας Νεφελούδης, Αυγή, Δημοσιευμένο: 2005-01-23
Θα ήθελα να ευχαριστήσω, δημόσια, τον ΣΥΝ, το τμήμα εργατικής πολιτικής του κόμματος και ειδικά το σ. Σωτ. Σιώκο για το ενδιαφέρον τους να αποδοθεί τιμή στη ζωή και στο έργο του Βασίλη Νεφελούδη, με την εκδήλωση που οργάνωσαν το Σάββατο 27.11.2004 στο αμφιθέατρο της ΓΣΕΕ.
Μιά σειρά από γεγονότα μου δίνουν την αφορμή να μιλήσω, για πρώτη φορά, για μέλη της οικογένειάς μου, αφού θεωρώ απολύτως τιμητικό που είμαι μέλος της. Αυτή η οικογένεια με βοήθησε να τοποθετηθώ ιδεολογικά, πολιτισμικά και ηθικά στο πιο προωθημένο τμήμα της κοινωνικής και πολιτικής αριστεράς, στην ανανεωτική αριστερά, γι’ αυτό, έστω και μετά θάνατον, τους οφείλω (στο πατέρα μου Παύλο, κατά κύριο λόγο, που το 2005 συμπληρώνονται 20 χρόνια από τότε που πέθανε και στο θείο μου Βασίλη) ένα μεγάλο ευχαριστώ.
Ένας από τους βασικότερους λόγους που πήρα το θάρρος, μέσω της ΑΥΓΗΣ, να μιλήσω για τα θέματα αυτά, είναι γιατί θέλω να αποκαταστήσω μιά πλευρά της ιστορίας του Βασίλη Νεφελούδη η οποία παραλείπεται, παρότι, κατά την προσωπική μου εκτίμηση, υπήρξε από τις κορυφαίες της σταδιοδρομίας του στο εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα της πατρίδας μας.
Είναι η σχέση του Βασίλη Νεφελούδη με την ανανεωτική αριστερά, με το ρεύμα του ευρωκομμουνισμού όπως αυτό εκφράστηκε στην Ελλάδα από το ΚΚΕ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ, του οποίου υπήρξε από τα ιδρυτικά μέλη και επί σειρά ετών μέλος της Κεντρικής του Επιτροπής. Μάλιστα, όπως πολλοί συναγωνιστές και συγκρατούμενοί του στις φυλακές της Αίγινας διηγούνται, όταν ανακοινώθηκε η κρίση με το Γραφείο εξωτερικού του ΚΚΕ, στις αρχές του 1968, αυτός ήταν από τα πρώτα στελέχη του ΚΚΕ που ζήτησε να μεταφερθεί η ευθύνη της καθοδήγησης του κόμματος στο Γραφείο της Κ.Ε. που ήταν στο εσωτερικό της χώρας. Επειδή το πρόβλημα δεν ήταν γεωγραφικό, ο Βασίλης Νεφελούδης φρόντισε να παρουσιάσει τις βασικές θεωρητικές και πολιτικές πτυχές του ανανεωτικού ρεύματος της κομμουνιστικής αριστεράς στο βιβλίο του "Οι ρίζες του ευρωκομμουνισμού στην Ελλάδα" το 1977, που για μας τους Ρηγάδες της εποχής μαζί με το βιβλίο του Παύλου Νεφελούδη "Στις πηγές της κακοδαιμονίας του αριστερού και κομμουνιστικού κινήματος" αποτελούσαν τα ιδεολογικοπολιτικά εφόδια και εργαλεία των παρεμβάσεών μας στο πανεπιστήμιο, στη γειτονιά και στους χώρους δουλειάς.
Δεν μπορώ να ξεχάσω μάλιστα όταν το 1972, που ο Παύλος ήταν ακόμη στη φυλακή, τις με πολύ προφύλαξη συζητήσεις που κάναμε μαζί ή το πολύ συνωμοτικό κλίμα που έβλεπα στις συζητήσεις του Β.Ν. με τότε άγνωστους σε μένα συντρόφους (Λευτέρης Βουτσάς, Βαρδής Βαρδινογιάννης κ.λπ.) σε διάφορα μέρη.
Η συμβολή του Βασίλη Νεφελούδη και άλλων συντρόφων στη συγκρότηση και μετέπειτα καταξίωση στην κοινωνία της ανανεωτικής αριστεράς είναι ανεκτίμητη και πρέπει να αναλυθεί με σεβασμό στους ανθρώπους αυτούς και στην ιστορία τους. Σήμερα μάλιστα που τόσα χρόνια μετά το 1989 και την αναμενόμενη, για όσους ανήκαμε από χρόνια στην ανανεωτική αριστερά, ήττα του υπαρκτού σοσιαλισμού, τώρα που η αναζήτηση μιας νέας αριστεράς προβάλλει ως επιτακτικό αίτημα των καιρών, νομίζω πως η συμβολή του Β.Ν. και των υπόλοιπων ηγετών της ανανέωσης είναι περισσότερο από ποτέ επίκαιρη. Νομίζω πως θα βοηθήσει να ξαναδούμε από την αρχή, χωρίς τα στερεότυπα και τις καταγγελιολογίες της εποχής, την σχέση αυτών των κομμουνιστών ηγετών με θεωρήσεις και πολιτικές όπως η ΕΑΔΕ, η ΑΣΔΗΣ στο συνδικαλιστικό χώρο, η σχέση με την Ε.Ε. και άλλα πολλά. Πράγματα που έτσι κι αλλιώς υπάρχουν στο βιβλίο του.
Ο δεύτερος λόγος που γράφω αυτό το σημείωμα είναι η ανάγκη μου να πω δυο λόγια για την οικογένεια που εξέθρεψε τον Βασίλη Νεφελούδη, που τον στήριξε σε κάθε δύσκολη (και ήταν πολλές αυτές) στιγμή του, την οικογένεια που έβγαλε και τον Παύλο Νεφελούδη ο οποίος δεν έχει τιμηθεί, παρότι ήταν από τις πιο ηρωικές μορφές του αριστερού κινήματος. Το αναφέρω αυτό γιατί ο Β.Ν. ήταν δημιούργημα όχι μόνο μιας εποχής αλλά κυρίως μιας οικογένειας προσφύγων με υψηλό επίπεδο συγκρότησης και κοινωνικής μόρφωσης.
Ο Βασίλης και ο Παύλος ήταν οι πιο εξέχουσες προσωπικότητες αυτής της οικογένειας που σήμερα κατά τα 5/6 έχει φύγει. Ο Βασίλης φυσιογνωμία του συνδικαλιστικού κινήματος, προβεβλημένο στέλεχος, ο Παύλος από τα σκληρά πολιτικά και οργανωτικά στελέχη, με αταλάντευτη πίστη και προσήλωση, από τους ελάχιστους που δεν υποχώρησαν σε καμία πίεση και στα φοβερά βασανιστήρια, με θανατικές καταδίκες που δεν εκτελέστηκαν την τελευταία πάντα στιγμή, μετά από ηρωικές προσπάθειες ή και θυσίες της οικογένειας. Ο Παύλος, ιδιαίτερα, αν εξαιρέσει κανείς τα χρόνια της μεταπολίτευσης που πρόλαβε να ζήσει (11) και τα 20 πρώτα χρόνια της ζωής του από τα υπόλοιπα (41), τα πιο πολλά τα πέρασε στις εξορίες και στις φυλακές (25).
Δεν μπορεί λοιπόν να μην αναφερθώ στο στήριγμα και των δύο στο μεγάλο αδελφό της οικογένειας, που δεν έκανε δική του οικογένεια για να συντηρεί τα αδέλφια του όταν αυτά ήταν στην παρανομία ή κρατούμενοι. Δεν μπορώ να μην αναφερθώ στις αδερφές τους, που καμία οργανική σχέση δεν είχαν με την αριστερά, που όμως θυσιάστηκαν όταν χρειάστηκε για μην εκτελεστεί κυρίως ο Παύλος, που είχε και τις πιο βαριές καταδίκες. Δεν μπορώ να μην αναφερθώ στις δύο αδερφές (στις γυναίκες τους) που ήταν πάντα εκεί.
Έτσι λοιπόν δεν μπορώ παρά να τονίσω ότι ο Βασίλης και ο Παύλος ήταν ένα δίδυμο κομμουνιστών αγωνιστών, με διαφορετικά χαρακτηριστικά ο καθένας αλλά με ανεκτίμητη αγάπη και πίστη στις αξίες, στα ιδανικά και στα οράματα της ανθρώπινης αριστεράς. Αυτής που εμείς με τη δική τους προτροπή αλλά και στήριξη μάθαμε να αγαπάμε, να τη θεωρούμε ως το ό,τι, πολιτικά και ηθικά, καλύτερο μας έχει συμβεί. Αυτής που εμείς οι παλιοί Ρηγάδες μάθαμε να τη λέμε ανανεωτική, ανθρώπινη και ανατρεπτική αριστερά.
Ίσως κάποτε κάποιος θα μπορούσε να ιχνογραφήσει μέσα από τη ζωή και τις περιπέτειες της οικογένειάς μου την νεότερη ελληνική ιστορία. Τις πίκρες, τις ήττες, τις καθημερινές αγωνίες, την αριστερά, τά άλλα ρεύματα, την αφοσίωση στον άνθρωπο, τα λάθη και τις προσπάθειες για αποκατάσταση, τον ηρωισμό, την προβληματική υποταγή του εγώ σε ένα αδιόρατο σύνολο.
Ο Παύλος και ο Βασίλης Νεφελούδης θα παραμείνουν ΜΑΖΙ σύμβολα μιας δύσκολης, ανατρεπτικής και συνάμα ανθρώπινης και ηρωικής εποχής. Εγώ, μένοντας ο τελευταίος ονομαστικά αυτής της οικογένειας, τους ευχαριστώ ξανά από τα βάθη της καρδιάς μου.
Μιά σειρά από γεγονότα μου δίνουν την αφορμή να μιλήσω, για πρώτη φορά, για μέλη της οικογένειάς μου, αφού θεωρώ απολύτως τιμητικό που είμαι μέλος της. Αυτή η οικογένεια με βοήθησε να τοποθετηθώ ιδεολογικά, πολιτισμικά και ηθικά στο πιο προωθημένο τμήμα της κοινωνικής και πολιτικής αριστεράς, στην ανανεωτική αριστερά, γι’ αυτό, έστω και μετά θάνατον, τους οφείλω (στο πατέρα μου Παύλο, κατά κύριο λόγο, που το 2005 συμπληρώνονται 20 χρόνια από τότε που πέθανε και στο θείο μου Βασίλη) ένα μεγάλο ευχαριστώ.
Ένας από τους βασικότερους λόγους που πήρα το θάρρος, μέσω της ΑΥΓΗΣ, να μιλήσω για τα θέματα αυτά, είναι γιατί θέλω να αποκαταστήσω μιά πλευρά της ιστορίας του Βασίλη Νεφελούδη η οποία παραλείπεται, παρότι, κατά την προσωπική μου εκτίμηση, υπήρξε από τις κορυφαίες της σταδιοδρομίας του στο εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα της πατρίδας μας.
Είναι η σχέση του Βασίλη Νεφελούδη με την ανανεωτική αριστερά, με το ρεύμα του ευρωκομμουνισμού όπως αυτό εκφράστηκε στην Ελλάδα από το ΚΚΕ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ, του οποίου υπήρξε από τα ιδρυτικά μέλη και επί σειρά ετών μέλος της Κεντρικής του Επιτροπής. Μάλιστα, όπως πολλοί συναγωνιστές και συγκρατούμενοί του στις φυλακές της Αίγινας διηγούνται, όταν ανακοινώθηκε η κρίση με το Γραφείο εξωτερικού του ΚΚΕ, στις αρχές του 1968, αυτός ήταν από τα πρώτα στελέχη του ΚΚΕ που ζήτησε να μεταφερθεί η ευθύνη της καθοδήγησης του κόμματος στο Γραφείο της Κ.Ε. που ήταν στο εσωτερικό της χώρας. Επειδή το πρόβλημα δεν ήταν γεωγραφικό, ο Βασίλης Νεφελούδης φρόντισε να παρουσιάσει τις βασικές θεωρητικές και πολιτικές πτυχές του ανανεωτικού ρεύματος της κομμουνιστικής αριστεράς στο βιβλίο του "Οι ρίζες του ευρωκομμουνισμού στην Ελλάδα" το 1977, που για μας τους Ρηγάδες της εποχής μαζί με το βιβλίο του Παύλου Νεφελούδη "Στις πηγές της κακοδαιμονίας του αριστερού και κομμουνιστικού κινήματος" αποτελούσαν τα ιδεολογικοπολιτικά εφόδια και εργαλεία των παρεμβάσεών μας στο πανεπιστήμιο, στη γειτονιά και στους χώρους δουλειάς.
Δεν μπορώ να ξεχάσω μάλιστα όταν το 1972, που ο Παύλος ήταν ακόμη στη φυλακή, τις με πολύ προφύλαξη συζητήσεις που κάναμε μαζί ή το πολύ συνωμοτικό κλίμα που έβλεπα στις συζητήσεις του Β.Ν. με τότε άγνωστους σε μένα συντρόφους (Λευτέρης Βουτσάς, Βαρδής Βαρδινογιάννης κ.λπ.) σε διάφορα μέρη.
Η συμβολή του Βασίλη Νεφελούδη και άλλων συντρόφων στη συγκρότηση και μετέπειτα καταξίωση στην κοινωνία της ανανεωτικής αριστεράς είναι ανεκτίμητη και πρέπει να αναλυθεί με σεβασμό στους ανθρώπους αυτούς και στην ιστορία τους. Σήμερα μάλιστα που τόσα χρόνια μετά το 1989 και την αναμενόμενη, για όσους ανήκαμε από χρόνια στην ανανεωτική αριστερά, ήττα του υπαρκτού σοσιαλισμού, τώρα που η αναζήτηση μιας νέας αριστεράς προβάλλει ως επιτακτικό αίτημα των καιρών, νομίζω πως η συμβολή του Β.Ν. και των υπόλοιπων ηγετών της ανανέωσης είναι περισσότερο από ποτέ επίκαιρη. Νομίζω πως θα βοηθήσει να ξαναδούμε από την αρχή, χωρίς τα στερεότυπα και τις καταγγελιολογίες της εποχής, την σχέση αυτών των κομμουνιστών ηγετών με θεωρήσεις και πολιτικές όπως η ΕΑΔΕ, η ΑΣΔΗΣ στο συνδικαλιστικό χώρο, η σχέση με την Ε.Ε. και άλλα πολλά. Πράγματα που έτσι κι αλλιώς υπάρχουν στο βιβλίο του.
Ο δεύτερος λόγος που γράφω αυτό το σημείωμα είναι η ανάγκη μου να πω δυο λόγια για την οικογένεια που εξέθρεψε τον Βασίλη Νεφελούδη, που τον στήριξε σε κάθε δύσκολη (και ήταν πολλές αυτές) στιγμή του, την οικογένεια που έβγαλε και τον Παύλο Νεφελούδη ο οποίος δεν έχει τιμηθεί, παρότι ήταν από τις πιο ηρωικές μορφές του αριστερού κινήματος. Το αναφέρω αυτό γιατί ο Β.Ν. ήταν δημιούργημα όχι μόνο μιας εποχής αλλά κυρίως μιας οικογένειας προσφύγων με υψηλό επίπεδο συγκρότησης και κοινωνικής μόρφωσης.
Ο Βασίλης και ο Παύλος ήταν οι πιο εξέχουσες προσωπικότητες αυτής της οικογένειας που σήμερα κατά τα 5/6 έχει φύγει. Ο Βασίλης φυσιογνωμία του συνδικαλιστικού κινήματος, προβεβλημένο στέλεχος, ο Παύλος από τα σκληρά πολιτικά και οργανωτικά στελέχη, με αταλάντευτη πίστη και προσήλωση, από τους ελάχιστους που δεν υποχώρησαν σε καμία πίεση και στα φοβερά βασανιστήρια, με θανατικές καταδίκες που δεν εκτελέστηκαν την τελευταία πάντα στιγμή, μετά από ηρωικές προσπάθειες ή και θυσίες της οικογένειας. Ο Παύλος, ιδιαίτερα, αν εξαιρέσει κανείς τα χρόνια της μεταπολίτευσης που πρόλαβε να ζήσει (11) και τα 20 πρώτα χρόνια της ζωής του από τα υπόλοιπα (41), τα πιο πολλά τα πέρασε στις εξορίες και στις φυλακές (25).
Δεν μπορεί λοιπόν να μην αναφερθώ στο στήριγμα και των δύο στο μεγάλο αδελφό της οικογένειας, που δεν έκανε δική του οικογένεια για να συντηρεί τα αδέλφια του όταν αυτά ήταν στην παρανομία ή κρατούμενοι. Δεν μπορώ να μην αναφερθώ στις αδερφές τους, που καμία οργανική σχέση δεν είχαν με την αριστερά, που όμως θυσιάστηκαν όταν χρειάστηκε για μην εκτελεστεί κυρίως ο Παύλος, που είχε και τις πιο βαριές καταδίκες. Δεν μπορώ να μην αναφερθώ στις δύο αδερφές (στις γυναίκες τους) που ήταν πάντα εκεί.
Έτσι λοιπόν δεν μπορώ παρά να τονίσω ότι ο Βασίλης και ο Παύλος ήταν ένα δίδυμο κομμουνιστών αγωνιστών, με διαφορετικά χαρακτηριστικά ο καθένας αλλά με ανεκτίμητη αγάπη και πίστη στις αξίες, στα ιδανικά και στα οράματα της ανθρώπινης αριστεράς. Αυτής που εμείς με τη δική τους προτροπή αλλά και στήριξη μάθαμε να αγαπάμε, να τη θεωρούμε ως το ό,τι, πολιτικά και ηθικά, καλύτερο μας έχει συμβεί. Αυτής που εμείς οι παλιοί Ρηγάδες μάθαμε να τη λέμε ανανεωτική, ανθρώπινη και ανατρεπτική αριστερά.
Ίσως κάποτε κάποιος θα μπορούσε να ιχνογραφήσει μέσα από τη ζωή και τις περιπέτειες της οικογένειάς μου την νεότερη ελληνική ιστορία. Τις πίκρες, τις ήττες, τις καθημερινές αγωνίες, την αριστερά, τά άλλα ρεύματα, την αφοσίωση στον άνθρωπο, τα λάθη και τις προσπάθειες για αποκατάσταση, τον ηρωισμό, την προβληματική υποταγή του εγώ σε ένα αδιόρατο σύνολο.
Ο Παύλος και ο Βασίλης Νεφελούδης θα παραμείνουν ΜΑΖΙ σύμβολα μιας δύσκολης, ανατρεπτικής και συνάμα ανθρώπινης και ηρωικής εποχής. Εγώ, μένοντας ο τελευταίος ονομαστικά αυτής της οικογένειας, τους ευχαριστώ ξανά από τα βάθη της καρδιάς μου.
