Ο σταυρός της δημοκρατίας
Αγγελική Σπανού, Δημοσιευμένο: 2014-02-11
Οι συμμετοχικές διαδικασίες είναι επί της αρχής σωστές χάρη στο τεκμήριο της δημοκρατικότητας. Αλλά αν αυτό είναι το κριτήριο, ο κυρίαρχος λαός στο προσκήνιο, τότε γιατί δεν κάνουμε συνεχώς δημοψηφίσματα και γιατί δεν καθιερώνεται η απλή και άδολη αναλογική, παρόλο που αποτελεί το πλέον δημοκρατικό εκλογικό σύστημα.
Είναι αρκετά μπερδεμένο. Γιατί είναι σωστό να επιλέγει η πλειοψηφία αλλά η πλειοψηφία δεν έχει πάντα δίκιο, όπως έχει αποδειχτεί στην πράξη πολλές φορές, διαχρονικά και οικουμενικά.
Ο λαός είναι σοφός, κατά το γνωστό στερεότυπο, όμως αν αξιολογήσει κανείς στα σοβαρά ποιοι μπαίνουν στο κοινοβούλιο με το σταυρό μπορεί να απογοητευθεί μέχρι σημείου κατάρρευσης.
Υπάρχει η θεωρία, ότι η κοινωνία παίρνει την κατάσταση στα χέρια της και αυτό είναι πρόοδος, υπάρχει και η πράξη, ότι στο τέλος κερδίζουν, βασικά, οι “αναγνωρίσιμοι” κάθε είδους.
Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την αξία του ανοίγματος στην εκλογική βάση και της μετάθεσης της ευθύνης στους πολίτες, όπως συμβαίνει τώρα με την κυβερνητική πρόταση για εκλογή των ευρωβουλευτών με σταυρό προτίμησης. Πολύ περισσότερο όταν στη χώρα μας, εξαιτίας του διορισμού από τον αρχηγό, έχουν θητεύσει στο ευρωκοινοβούλιο πρόσωπα που δεν θα έπρεπε να περνούν ούτε απ έξω. Αλλά αυτό δεν αποτρέπει κάποιες δεύτερες σκέψεις σχετικά με το τι σημαίνουν όλα αυτά.
Και πρώτα απ όλα, έχουν σημασία οι προθέσεις στην πολιτική; Γιατί αν έχουν, είναι φανερό ότι η απόφαση αυτή δεν πάρθηκε για το καλό της δημοκρατίας αλλά για να υπηρετηθούν κομματικές σκοπιμότητες και να κλείσουν εσωκομματικοί λογαριασμοί. Ο πρωθυπουργός δεχόταν φοβερές πιέσεις για τη σύνθεση του γαλάζιου ευρωψηφοδελτίου, υπήρχε ένα άγριο στριμωξίδι/σπρωξίδι στο παρασκήνιο για μια εκλόγιμη θέση και ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης έπρεπε να βρει μια λύση αποδεκτή από όλες τις φυλές του ΠΑΣΟΚ προκειμένου να πάψει -προσωρινά- η εσωκομματική αντάρα και να τους φύγει το άγχος ότι θα τους καταπιούν οι “58”.
Από άποψη τακτικής είναι μια κίνηση ματ. Προκάλεσε μεγάλη αμηχανία στον ΣΥΡΙΖΑ και σε όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης γιατί ποιος θα βγει ανοιχτά κατά μιας επιλογής που κάνει τον ψηφοφόρο πρωταγωνιστή των πολιτικών εξελίξεων. Λειτουργεί συσπειρωτικά στα κομματικά ακροατήρια και στους κομματικούς στρατούς γιατί θα υποχρεωθούν οι υποψήφιοι να κάνουν προεκλογική καμπάνια και να φέρουν κόσμο στις κάλπες αντί να επιλέξουν παθητική διαμαρτυρία όπως θα συνέβαινε διαφορετικά σε αρκετές περιπτώσεις. Και επικοινωνιακά προσφέρει πλεονέκτημα στους δύο πολιτικούς αρχηγούς που εμφανίζονται να υπερασπίζονται τη λαϊκή εντολή και το δικαίωμα του πολίτη να επιλέγει.
Ομως, πόσο δημοκρατικός ήταν ο τρόπος που αποφάσισαν για περισσότερη δημοκρατία; Συνεννοήθηκαν οι δυο τους ερήμην των κομμάτων τους και απλώς ανακοίνωσαν τις αποφάσεις τους οι οποίες δεν έχουν εγκριθεί από κανένα κομματικό όργανο, αφού άλλωστε δεν έχουν καν συζητηθεί. Είναι δημοκρατική αυτού του είδους η εσωκομματική λειτουργία και πώς να πείσουν οι δυο πολιτικοί αρχηγοί που τα λένε και τα συμφωνούν μεταξύ τους ότι πρόθεσή τους είναι μόνο να φέρουν ξανά τους πολίτες κοντά στην πολιτική;
Από την άλλη, πόσο δημοκρατικό είναι να αλλάζει με νομοθετική ρύθμιση ο τρόπος ανάδειξης των ευρωβουλευτών 100 μέρες πριν από τις ευρωεκλογές; Είναι σωστό να αποφασίζονται τέτοιου είδους αλλαγές στο παρά ένα, με αιφνιδιασμούς και χωρίς κανένα διάλογο; Δεν θα είχε νόημα να ξέρει κανείς τι ακριβώς ισχύει σε άλλες χώρες, να έχει γίνει μια συζήτηση όχι μόνο σε κοινοβουλευτικό επίπεδο αλλά και ευρύτερα με συμμετοχή νομικών, εμπειρογνωμόνων, της κοινωνίας των πολιτών που τόσο πολύ αρέσει στη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ να επικαλούνται;
Σε σχέση με την “Πρωτοβουλία των 58” πόσο δίκαιο είναι αυτό που συνέβη; Υποτίθεται ότι υπήρχε σε εξέλιξη μια διαδικασία συναπόφασης η οποία καταργήθηκε ερήμην τους για να ληφθεί μια απόφαση την οποία πληροφορήθηκαν αφού είχε παρθεί. Τυπικά, δεν μπορεί κανείς να διαμαρτυρηθεί, αφού είναι ταμπού οποιαδήποτε αμφισβήτηση της παραδοχής ότι ο λαός έχει πάντα δίκιο και επομένως πρέπει να παίρνει το λόγο όσο συχνότερα γίνεται. Αλλά ουσιαστικά αυτό που ισχύει είναι ότι αν θελήσει να κατέβει, για παράδειγμα, η Φώφη Γεννηματά αυτή θα είναι η επικεφαλής του ευρωψηφοδελτίου (εκτός πολύ μεγάλου απροόπτου). Επομένως, ποια “Ελιά” και ποια “Δημοκρατική Προοδευτική Παράταξη” σε μια τέτοια περίπτωση; ΠΑΣΟΚ σκέτο, ούτε καν ΠΑΣΟΚ +. Ο αντίλογος είναι ότι μπορεί να αποφασιστούν κάποιοι περιορισμοί στις υποψηφιότητες -και ήδη συζητείται κάτι τέτοιο- ώστε να αποφευχθούν τέτοιου είδους καταστάσεις. Αλλά αυτά δεν θα έπρεπε να συζητούνται εκ των υστέρων, γιατί δεν έπονται, προηγούνται από πλευρά ουσίας.
Η κριτική που άσκησαν στην απόφαση των δύο πολιτικών αρχηγών η Αννα Διαμαντοπούλου και ο Γιάννης Ραγκούσης, κόντρα στο ρεύμα, έχει για όλους αυτούς τους λόγους σημασία και εξαιρετικό ενδιαφέρον.
Υπάρχουν πολύ πιο ώριμες δημοκρατικά ευρωπαϊκές χώρες από τη δική μας που δεν υιοθετούν αυτόν τον τρόπο εκλογής των ευρωβουλευτών. Δεν σημαίνει απαραίτητα κάτι αυτό αλλά ούτε είναι οπωσδήποτε ασήμαντο.
Εχει ίσως κάποια αξία να μην εγκλωβιστούμε πάλι σε έναν μανιχαϊσμό, καλός ο σταυρός/κακή η λίστα, και να δούμε όλες τις πτυχές της προωθούμενης αλλαγής, ακόμη και τις πιο σκοτεινές. Μια από αυτές έχει να κάνει μια την απόλυτα κυνική ανάγνωση της πραγματικότητας. Οταν πρόκειται για σταυρό προτίμησης, προβάδισμα έχουν οι τηλεοπτικά δραστήριοι και αυτοί που ξέρουν το παιχνίδι της επικοινωνίας με τους όρους που ισχύουν και είναι σκληροί. Δεν έχει αυτή τη στιγμή σημασία να αναδείξει κανείς τι φταίει γι αυτό, αν και πώς μπορεί να αλλάξει, σημασία έχει ότι αυτοί είναι οι κανόνες, έτσι γίνεται και όποιος δεν μπορεί να περάσει από την κρεατομηχανή και να αλεστεί στο μύλο του συστήματος το πιθανότερο είναι ότι δεν θα έχει τύχη ακόμη και αν είναι ο καλύτερος, ο πιο άξιος να εκπροσωπήσει τη χώρα στο ευρωκοινοβούλιο. Μακάρι αυτή τη φορά να γίνει η ανατροπή και με πρωτοβουλία των πολιτών να σμπαραλιαστεί ο παλαιοκομματισμός αφήνοντας επιτέλους το χώρο στα πολιτικά πρόσωπα που μπορούν να εκφράσουν νέες ιδέες, νέο πολιτικό ήθος και προτάσεις για την ανασυγκρότηση της διαλυμένης μας χώρας. Αλλά θα γίνει έτσι; Η θα διασυρθεί και η έννοια της συμμετοχικότητας μαζί με την πολιτική;
Οι εμπνευστές της πρότασης για εκλογή των ευρωβουλευτών με σταυρό επαγγέλλονται ότι έτσι ηττώνται οι μηχανισμοί και προτάσσεται η πολιτική καινοτομία, ενώ ικανοποιείται το συλλογικό αίτημα για ανανέωση. Αν όλα αυτά ισχύουν, θα φανεί στην πράξη και από το αποτέλεσμα, όταν σβήσουν τα φώτα και σκουπιστεί το πάτωμα που θα λερωθεί σε μια ακόμη γιορτή της δημοκρατίας.
Η Αγγελική Σπανού είναι δημοσιογράφος.
Είναι αρκετά μπερδεμένο. Γιατί είναι σωστό να επιλέγει η πλειοψηφία αλλά η πλειοψηφία δεν έχει πάντα δίκιο, όπως έχει αποδειχτεί στην πράξη πολλές φορές, διαχρονικά και οικουμενικά.
Ο λαός είναι σοφός, κατά το γνωστό στερεότυπο, όμως αν αξιολογήσει κανείς στα σοβαρά ποιοι μπαίνουν στο κοινοβούλιο με το σταυρό μπορεί να απογοητευθεί μέχρι σημείου κατάρρευσης.
Υπάρχει η θεωρία, ότι η κοινωνία παίρνει την κατάσταση στα χέρια της και αυτό είναι πρόοδος, υπάρχει και η πράξη, ότι στο τέλος κερδίζουν, βασικά, οι “αναγνωρίσιμοι” κάθε είδους.
Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την αξία του ανοίγματος στην εκλογική βάση και της μετάθεσης της ευθύνης στους πολίτες, όπως συμβαίνει τώρα με την κυβερνητική πρόταση για εκλογή των ευρωβουλευτών με σταυρό προτίμησης. Πολύ περισσότερο όταν στη χώρα μας, εξαιτίας του διορισμού από τον αρχηγό, έχουν θητεύσει στο ευρωκοινοβούλιο πρόσωπα που δεν θα έπρεπε να περνούν ούτε απ έξω. Αλλά αυτό δεν αποτρέπει κάποιες δεύτερες σκέψεις σχετικά με το τι σημαίνουν όλα αυτά.
Και πρώτα απ όλα, έχουν σημασία οι προθέσεις στην πολιτική; Γιατί αν έχουν, είναι φανερό ότι η απόφαση αυτή δεν πάρθηκε για το καλό της δημοκρατίας αλλά για να υπηρετηθούν κομματικές σκοπιμότητες και να κλείσουν εσωκομματικοί λογαριασμοί. Ο πρωθυπουργός δεχόταν φοβερές πιέσεις για τη σύνθεση του γαλάζιου ευρωψηφοδελτίου, υπήρχε ένα άγριο στριμωξίδι/σπρωξίδι στο παρασκήνιο για μια εκλόγιμη θέση και ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης έπρεπε να βρει μια λύση αποδεκτή από όλες τις φυλές του ΠΑΣΟΚ προκειμένου να πάψει -προσωρινά- η εσωκομματική αντάρα και να τους φύγει το άγχος ότι θα τους καταπιούν οι “58”.
Από άποψη τακτικής είναι μια κίνηση ματ. Προκάλεσε μεγάλη αμηχανία στον ΣΥΡΙΖΑ και σε όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης γιατί ποιος θα βγει ανοιχτά κατά μιας επιλογής που κάνει τον ψηφοφόρο πρωταγωνιστή των πολιτικών εξελίξεων. Λειτουργεί συσπειρωτικά στα κομματικά ακροατήρια και στους κομματικούς στρατούς γιατί θα υποχρεωθούν οι υποψήφιοι να κάνουν προεκλογική καμπάνια και να φέρουν κόσμο στις κάλπες αντί να επιλέξουν παθητική διαμαρτυρία όπως θα συνέβαινε διαφορετικά σε αρκετές περιπτώσεις. Και επικοινωνιακά προσφέρει πλεονέκτημα στους δύο πολιτικούς αρχηγούς που εμφανίζονται να υπερασπίζονται τη λαϊκή εντολή και το δικαίωμα του πολίτη να επιλέγει.
Ομως, πόσο δημοκρατικός ήταν ο τρόπος που αποφάσισαν για περισσότερη δημοκρατία; Συνεννοήθηκαν οι δυο τους ερήμην των κομμάτων τους και απλώς ανακοίνωσαν τις αποφάσεις τους οι οποίες δεν έχουν εγκριθεί από κανένα κομματικό όργανο, αφού άλλωστε δεν έχουν καν συζητηθεί. Είναι δημοκρατική αυτού του είδους η εσωκομματική λειτουργία και πώς να πείσουν οι δυο πολιτικοί αρχηγοί που τα λένε και τα συμφωνούν μεταξύ τους ότι πρόθεσή τους είναι μόνο να φέρουν ξανά τους πολίτες κοντά στην πολιτική;
Από την άλλη, πόσο δημοκρατικό είναι να αλλάζει με νομοθετική ρύθμιση ο τρόπος ανάδειξης των ευρωβουλευτών 100 μέρες πριν από τις ευρωεκλογές; Είναι σωστό να αποφασίζονται τέτοιου είδους αλλαγές στο παρά ένα, με αιφνιδιασμούς και χωρίς κανένα διάλογο; Δεν θα είχε νόημα να ξέρει κανείς τι ακριβώς ισχύει σε άλλες χώρες, να έχει γίνει μια συζήτηση όχι μόνο σε κοινοβουλευτικό επίπεδο αλλά και ευρύτερα με συμμετοχή νομικών, εμπειρογνωμόνων, της κοινωνίας των πολιτών που τόσο πολύ αρέσει στη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ να επικαλούνται;
Σε σχέση με την “Πρωτοβουλία των 58” πόσο δίκαιο είναι αυτό που συνέβη; Υποτίθεται ότι υπήρχε σε εξέλιξη μια διαδικασία συναπόφασης η οποία καταργήθηκε ερήμην τους για να ληφθεί μια απόφαση την οποία πληροφορήθηκαν αφού είχε παρθεί. Τυπικά, δεν μπορεί κανείς να διαμαρτυρηθεί, αφού είναι ταμπού οποιαδήποτε αμφισβήτηση της παραδοχής ότι ο λαός έχει πάντα δίκιο και επομένως πρέπει να παίρνει το λόγο όσο συχνότερα γίνεται. Αλλά ουσιαστικά αυτό που ισχύει είναι ότι αν θελήσει να κατέβει, για παράδειγμα, η Φώφη Γεννηματά αυτή θα είναι η επικεφαλής του ευρωψηφοδελτίου (εκτός πολύ μεγάλου απροόπτου). Επομένως, ποια “Ελιά” και ποια “Δημοκρατική Προοδευτική Παράταξη” σε μια τέτοια περίπτωση; ΠΑΣΟΚ σκέτο, ούτε καν ΠΑΣΟΚ +. Ο αντίλογος είναι ότι μπορεί να αποφασιστούν κάποιοι περιορισμοί στις υποψηφιότητες -και ήδη συζητείται κάτι τέτοιο- ώστε να αποφευχθούν τέτοιου είδους καταστάσεις. Αλλά αυτά δεν θα έπρεπε να συζητούνται εκ των υστέρων, γιατί δεν έπονται, προηγούνται από πλευρά ουσίας.
Η κριτική που άσκησαν στην απόφαση των δύο πολιτικών αρχηγών η Αννα Διαμαντοπούλου και ο Γιάννης Ραγκούσης, κόντρα στο ρεύμα, έχει για όλους αυτούς τους λόγους σημασία και εξαιρετικό ενδιαφέρον.
Υπάρχουν πολύ πιο ώριμες δημοκρατικά ευρωπαϊκές χώρες από τη δική μας που δεν υιοθετούν αυτόν τον τρόπο εκλογής των ευρωβουλευτών. Δεν σημαίνει απαραίτητα κάτι αυτό αλλά ούτε είναι οπωσδήποτε ασήμαντο.
Εχει ίσως κάποια αξία να μην εγκλωβιστούμε πάλι σε έναν μανιχαϊσμό, καλός ο σταυρός/κακή η λίστα, και να δούμε όλες τις πτυχές της προωθούμενης αλλαγής, ακόμη και τις πιο σκοτεινές. Μια από αυτές έχει να κάνει μια την απόλυτα κυνική ανάγνωση της πραγματικότητας. Οταν πρόκειται για σταυρό προτίμησης, προβάδισμα έχουν οι τηλεοπτικά δραστήριοι και αυτοί που ξέρουν το παιχνίδι της επικοινωνίας με τους όρους που ισχύουν και είναι σκληροί. Δεν έχει αυτή τη στιγμή σημασία να αναδείξει κανείς τι φταίει γι αυτό, αν και πώς μπορεί να αλλάξει, σημασία έχει ότι αυτοί είναι οι κανόνες, έτσι γίνεται και όποιος δεν μπορεί να περάσει από την κρεατομηχανή και να αλεστεί στο μύλο του συστήματος το πιθανότερο είναι ότι δεν θα έχει τύχη ακόμη και αν είναι ο καλύτερος, ο πιο άξιος να εκπροσωπήσει τη χώρα στο ευρωκοινοβούλιο. Μακάρι αυτή τη φορά να γίνει η ανατροπή και με πρωτοβουλία των πολιτών να σμπαραλιαστεί ο παλαιοκομματισμός αφήνοντας επιτέλους το χώρο στα πολιτικά πρόσωπα που μπορούν να εκφράσουν νέες ιδέες, νέο πολιτικό ήθος και προτάσεις για την ανασυγκρότηση της διαλυμένης μας χώρας. Αλλά θα γίνει έτσι; Η θα διασυρθεί και η έννοια της συμμετοχικότητας μαζί με την πολιτική;
Οι εμπνευστές της πρότασης για εκλογή των ευρωβουλευτών με σταυρό επαγγέλλονται ότι έτσι ηττώνται οι μηχανισμοί και προτάσσεται η πολιτική καινοτομία, ενώ ικανοποιείται το συλλογικό αίτημα για ανανέωση. Αν όλα αυτά ισχύουν, θα φανεί στην πράξη και από το αποτέλεσμα, όταν σβήσουν τα φώτα και σκουπιστεί το πάτωμα που θα λερωθεί σε μια ακόμη γιορτή της δημοκρατίας.
Η Αγγελική Σπανού είναι δημοσιογράφος.
