ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΧΡΕΟΥΣ

Ι) Βασικές αρχές ανάπτυξης του προβληματισμού

1) Οι σκέψεις αφορούν μόνο στο χρέος και δεν επεκτείνονται, λόγω χρόνου, σε θέματα ανάπτυξης, παρόλο βέβαια που και τα δύο θέματα είναι στενά συνδεδεμένα.

2) Ο οικονομικός χρόνος είναι μια έννοια που θέλει ιδιαίτερη προσοχή. Η έστω θεμελιωμένη αιτιότητα στις κοινωνικές επιστήμες δεν υλοποιείται απαραιτήτως. Συνήθως, μεσολαβούν γεγονότα που είναι πιθανόν να αλλάξουν τη ροή των πραγμάτων. Συνεπώς όταν προτείνονται λύσεις θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ο πραγματικός προσδοκώμενος χρόνος υλοποίησης.

3) Οι σκέψεις που παρατίθενται λαμβάνουν υπόψη τους το υπάρχον Ευρωπαϊκό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η Ελλάδα.

ΙΙ) Σημεία για την κρίση χρέους στην Ευρώπη

1) Όταν ξεκίνησε η κρίση χρέους στην Ευρωζώνη, η σχέση ακαθάριστου ελλείμματος και ΑΕΠ ήταν 66,4% (2007). Σημειωτέον, ότι σήμερα είναι 96,4%. Δεδομένου ότι η σχέση αυτή δεν ήταν πολύ υψηλή και ήταν πολύ μικρότερη από τα όρια που προδιέγραφαν τότε οι Reinhart and Rogoff, στην αμφιλεγόμενη δουλειά τους, με κάνουν να συμπεραίνω ότι η «φιλοσοφία» αντιμετώπισης της κρίσης χρέους σχετίζεται περισσότερο με την ανάγκη διαμόρφωσης μιας «ευέλικτης» ευρωπαϊκής οικονομίας (supply side theories) και τη διαμόρφωση και επικράτηση ενός κυριαρχικού οικονομικού και πολιτικού status quo και λιγότερο με την αντιμετώπιση αυτού καθεαυτού του προβλήματος χρέους.

2) Η αντιμετώπιση τουπροβλήματος του χρέους  στηρίχθηκε σε μια λογική muddle through (κουτσοκαταφέρνω) με κύρια σημεία: α) την εφαρμογή διαρθρωτικών μεταβολών, β) το μερκαντιλιστικό μοντέλο ανάπτυξης (εξωτερικά πλεονάσματα), γ) τα “Dragieconomics” του “whatever it takes” (Ιούλιος 2012), και δ) της διαμόρφωσης της Banking Union.

Αυτό το μείγμα πολιτικής έχει ως κύριο χαρακτηριστικό την απεριόριστη υπομονή (δρω μόνο όταν έχω εξαντλήσει όλες τις άλλες επιλογές) και οι εκπλήξεις έρχονται συνήθως από την αρνητική και όχι από τη θετική πλευρά.

Αυτά τα σημεία αντιδράσεων, μας αφορούν διότι χαρακτηρίζουν και τον τρόπο διαχείρισης της ελληνικής κατάστασης.

Πίνακας 1. Κόστος και Κίνδυνος στο Ευρωπαϊκό Χρέος (τέλος του 2013)

Πηγή: Petrakis P.E., Kostis P.C., Valsamis D.G. (2013) European Economics and Politics in the Midst of the Crisis. From the Outbreak of the Crisis to the Fragmented European Federation, Springer.

Σημείωση: *Η παροχή ρευστότητας από την ΕΚΤ αποτελεί το άθροισμα των εξής: Main refinancing operations, Longer-Term refinancing operations, Marginal lending facility, Other Liquidity-providing operations.

III) Σημεία για την κρίση χρέους στην Ελλάδα

1) Η Ελληνική διαχείριση της κρίσης χρέους αντίθετα χαρακτηρίστηκε από ένα «οργανωμένο» και χαρακτηριζόμενο ως «τέλεια καταιγίδα» πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής υπό συνθήκες νομισματικής στενότητας. Δεν έχει ξανασχεδιαστεί παρόμοιο πρόγραμμα και όλη η Νέο-Κευνσιανή νεότερη φιλοσοφία έδειξε και δείχνει ότι είναι εξαιρετικά προβληματικό.

Η θεωρητική του βάση είναι παρόμοια με αυτήν που εφαρμόστηκε για την Ευρωπαϊκή κρίση.

Με το πρόγραμμα αυτό κερδήθηκε χρόνος από τα οικονομικά κέντρα εξουσίας (τραπεζικές) για να βελτιωθούν (ασφαλιστούν) τις θέσεις τους και να αξιοποιήσουν τα νέα δεδομένα.

Η ουσία του προγράμματος βρίσκεται στην μεταφορά του βάρους του χρέους στο μέλλον, στον Ελληνικό ιδιωτικό και κοινωνικό τομέα (ασφαλιστικά ταμεία) και στον Ευρωπαϊκό και διεθνή επίσημο τομέα.

Το βάρος του χρέους μειώθηκε σοβαρά. Αν σήμερα τίποτα δεν είχε συμβεί θα έπρεπε να πληρώναμε €25 δις για τόκους έναντι €9 δις που πληρώνουμε σήμερα και για τα επόμενα 7-8 χρόνια.

2) Η βιωσιμότητα του χρέους στηρίζεται στις παρακάτω βασικές υποθέσεις (Πίνακας 2):

Πινάκας 2. Οι βασικές υποθέσεις για τη βιωσιμότητα του χρέους με βάση τις εκτιμήσεις του Bruegel (Ιούνιος 2014)

Πηγή: Bruegel (June 2014).

Φαίνεται από τα παραπάνω ότι όλα σχετίζονται με τις υποθέσεις. Το 120% ως ποσοστό για τη βιωσιμότητα του χρέους (για το 2020) έχει έλθει από το άγνωστο.

IV) Τρία Σημεία που θα ήθελα να αναδείξω

1) Τι κάνει τους εταίρους να φαίνεται να έχουν αλλάξει γνώμη σε σχέση με το Νοέμβριο του 2012 και να μην είναι πρόθυμοι να συζητήσουν με την Ελλάδα την ελάφρυνση του χρέους;

α) Τεχνικό, όχι τεχνητό, (με την έννοια ότι προκύπτει από συμφωνημένες σχέσεις) αδιέξοδο στις διαπραγματεύσεις με την Τρόικα. Το αδιέξοδο είναι πραγματικό και έχει ισχυρές προδιαγραφές για να δημιουργήσει προβλήματα στη συνέχεια.

β) Το οικονομικό (ελλειμματικό) πρόγραμμα της αντιπολίτευσης, με δεδομένο ότι αργά ή γρήγορα θα γίνουν εκλογές τις οποίες φαίνεται να κερδίζει.

γ) Οι διεθνείς συνθήκες αβεβαιότητας (ΗΠΑ / επιτόκιο, Κίνα / ανάπτυξη).

δ) Η αδυναμία του κυρίαρχου Ευρωπαϊκού μοντέλου να δουλέψει αποτελεσματικά με συνθήκες διεθνούς αβεβαιότητας.

ε) Η κατακόρυφη αύξηση της αβεβαιότητας στην Ελλάδα.

Σημείωση: Ο Δείκτης Οικονομικής Αβεβαιότητας για την Ελληνική οικονομία έχει υπολογισθεί με βάση τη μεθοδολογία που αναπτύσσεται στη δημοσίευση Petrakis P.E., Valsamis D.G., Kostis P.C. (2014) Uncertainty Shocks in Eurozone Periphery Countries and Germany, Cyprus Economic Policy Review, 8(2), December 2014 (αναμένεται).

Η πρόσφατη αύξηση της αβεβαιότητας αποτυπώνεται τόσο στα spreads των ελληνικών ομολόγων όσο και στον Δείκτη Αβεβαιότητας. Πιο συγκεκριμένα, παρατηρούμε ότι από τον Αύγουστο 2014 η πορεία του δείκτη είναι έντονα ανοδική δείγμα των έντονων αρνητικών γεγονότων που λαμβάνουν χώρα το τελευταίο διάστημα.

2) Η λανθασμένη στρατηγική διαχείρισης της εξόδου από το Μνημόνιο.

Ξεκίνησε η κυβέρνηση από την καθαρή έξοδο για να καταλήξει όχι στην Προληπτική Γραμμή Πίστωσης, όπως θα ήταν λογικό αφού ξεκίνησε από διαπραγμάτευση με «Καθαρή Έξοδο», αλλά στην Ενισχυμένη Γραμμή Πίστωσης!

Αυτό δείχνει ξεκάθαρο λάθος στους σχεδιασμούς και υπολογισμούς.

Αλήθεια πως δικαιολογείται τέτοιος έντονος διαχωρισμός (decoupling) με την περίπτωση της Πορτογαλίας;

3) Αρχές αναδιοργάνωσης του χρέους.

Οι αρχές αναδιοργάνωσης του χρέους (που μπορεί να έχουν αποδεχτό χαρακτήρα από τους εταίρους είναι οι παρακάτω)

a) Να κατονομαστεί η πλευρά που θα υποστεί το κόστος.

b) Να υπάρχει ένα αναλογικό όφελος και κόστος σε όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες. Με άλλα λόγια είναι πολύ δύσκολο αν όχι αδύνατο να υπάρξει λύση μόνο για την Ελλάδα.

c) Η ρύθμιση είναι τέτοια που δε θα πυροδοτεί περαιτέρω τον ηθικό κίνδυνο στην Ελλάδα και στην Ευρώπη (Συνταγματική κατοχύρωση του χρυσού κανόνα). Εξάλλου έτσι δουλεύει το μοντέλο των ΗΠΑ.

d) Δεν θα υπάρχουν διακρατικές μεταφορές πλούτου.

e) Δε θα υπάρχει νομισματικοποίηση του χρέους.

f) Η λύση θα περιλαμβάνει μία μεταφορά του βάρους στο μέλλον στο βαθμό που δεν υπάρχει άμεση διαγραφή.

Τα ποσά που εμπλέκονται σε μία Ευρωπαϊκή λύση ρύθμισης χρέους στις υπερχρεωμένες ευρωπαϊκές χώρες είναι αδιανόητου ύψους (1 με 1,5 τρις ευρώ!). Αυτό το κάνει πολύ δύσκολο ζήτημα.

Με βάση τα παραπάνω εκτιμάται ότι:

α) το χρονικό διάστημα που θα ακολουθήσει στην Ελλάδα θα είναι ιδιαίτερα δύσκολο. Με τις αποδώσεις του δημόσιου ομολόγου να βρίσκονται πολύ υψηλά είναι πολύ δύσκολο να φανταστεί κάποιος οτιδήποτε άλλο εκτός από το Μνημόνιο ή Ενισχυμένο Πρόγραμμα Πίστωσης. Για να μιλάμε για απλή εποπτεία που έτσι και αλλιώς έχουν όλες οι χώρες της Ευρωζώνης σε κάποια μορφή θα έπρεπε να έχουμε αποδώσεις κάτω από 4,5%.

β) Το απλούστερο κύριο σημείο που θα έπρεπε να εστιάσει η εσωτερική οικονομική πολιτική στις διαπραγματεύσεις είναι η μείωση της υποχρέωσης πρωτογενούς πλεονάσματος ως ποσοστό του ΑΕΠ. Μία παρόμοια συμφωνία δε χρειάζεται να εγκριθεί από κανένα κοινοβούλιο. Τέτοιου ύψους υποχρεώσεις ουδέποτε τηρήθηκαν από κανέναν. Και ούτε τώρα θα τηρηθούν. Εξάλλου αυτό (η μείωση της υποχρέωσης) γίνεται στην πράξη (ένστολοι, διοικητικοί, ενισχύσεις κ.τ.λ.). Ας το συμφωνήσουμε και δημοσίως για να αυξηθεί και η εμπιστοσύνη στην Ελληνική οικονομία.

Π.Ε. Πετράκης

20/11/2014