Δεν είναι μόνο η οικονομία, ανόητε!

Εδώ και μερικές δεκαετίες, οι περί την πολιτική ασχολούμενοι θεωρούσαν δεδομένες δύο αμετακίνητες αρχές: ότι σε τελική ανάλυση, η στάση των ψηφοφόρων καθορίζεται από το πώς οι επιλογές τους επηρεάζουν την τσέπη τους και ότι νικητής αναδεικνύεται όποιος καταφέρει να κερδίσει τον μεσαίο χώρο. Τελευταία όμως, σε ολόκληρο τον κόσμο συμβαίνουν πράγματα που μας αναγκάζουν να αναθεωρήσουμε αυτό το δόγμα. Περί τίνος πρόκειται;

Νομίζω ότι η περίπτωση του Brexit αποδεικνύεται διαφωτιστική. Η παράταξη που τάχθηκε υπέρ της παραμονής στην Ευρωπαϊκή Ενωση έριξε το βάρος αποκλειστικά στις ολέθριες οικονομικές επιπτώσεις της εξόδου. Και έχασε. Η εξήγηση είναι ότι η δυσοίωνη αυτή πρόβλεψη για τις οικονομικές συνέπειες, ακριβής ή ανακριβής, πέρασε σε δεύτερη μοίρα επειδή για τους περισσότερους που επέλεξαν το Brexit η διάσταση που τους ενδιέφερε ήταν άλλη: πώς οι Αγγλοι (σε αντίθεση με τους Σκοτσέζους και τους Βορειοϊρλανδούς για λόγους που δεν είναι της παρούσης) θα ανακτήσουν την πλήρη εθνική τους κυριαρχία.

Μέρος της οποίας, σύμφωνα με τους οπαδούς του Brexit, είτε είχε εκχωρηθεί στις Βρυξέλλες, είτε κινδύνευε λόγω της εισροής μεταναστών από άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Για να το πω αλλιώς, η προειδοποίηση/απειλή για το τι θα συμβεί στην οικονομία και κατ’ επέκταση στις τσέπες των Αγγλων ήταν άσφαιρη· σαν να φοβερίζεις έναν άθεο ότι θα πάει στην Κόλαση.

Αυτό φάνηκε καθαρά στην προεκλογική περίοδο. Τα στοιχεία που κατέθεσαν οι ειδήμονες δεν απαντήθηκαν εξίσου συγκεκριμένα αλλά απορρίφθηκαν ως «εκστρατεία τρόμου» την οποία εξαπέλυσε το κατεστημένο, ενώ οποιαδήποτε διαβεβαίωση από τους ηγήτορες του Brexit, δηλαδή την Ακρα Δεξιά των Συντηρητικών, ότι «όλα θα πάνε καλά, μην τους ακούτε» γινόταν αμέσως δεκτή ως απόλυτη και αποστομωτική αλήθεια. Διότι απλούστατα αυτό ήθελαν να ακούσουν. Ακόμα και σήμερα, όταν οι προβλέψεις άρχισαν να γίνονται πραγματικότητα, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν μόνο μικρή μείωση των οπαδών του Brexit.

Ο αρχικός εφησυχασμός για την επερχόμενη οικονομική δυσπραγία έχει παραχωρήσει τη θέση του σε μια στάση πιο σκληρή και ταυτόχρονα πιο ειλικρινή: Ναι, θα υποφέρουμε στην αρχή αλλά αξίζει τον κόπο αν πρόκειται να απαλλαγούμε από την ανεξέλεγκτη παρουσία των ξένων στη χώρα μας. Δεν ισχυρίζομαι ότι οι άνθρωποι δεν ενδιαφέρονται και για την τσέπη τους· πληθαίνουν όμως οι ενδείξεις ότι το πρόβλημα της ταυτότητας, δηλαδή το ποιοι είμαστε, περιθωριακό αν όχι αδιανόητο μέχρι προσφάτως στις ανεπτυγμένες χώρες, αναδεικνύεται ως το κατ’ εξοχήν ερώτημα που καθορίζει τις πολιτικές επιλογές.

Η μετατόπιση αυτή εξηγεί και τη διάψευση της άλλης ακλόνητης αρχής ότι ο εκλογικές αναμετρήσεις κρίνονται από το ποιος θα κερδίσει το Κέντρο. Διότι το ερώτημα «Ποιοι είμαστε;» δεν επιδέχεται συμβιβασμούς και νηφάλιους υπολογισμούς ζημιάς - κέρδους. Συχνά μάλιστα υπερβαίνει τις ιδεολογικές διαφορές μεταξύ Συντηρητικών και Εργατικών. Είναι θέμα υπαρξιακό και λειτουργεί πολυσυλλεκτικά γιατί απηχεί μια σειρά από ετερόκλητες, συσσωρευμένες και διάχυτες ανασφάλειες.

«Να ανακτήσουμε τον έλεγχο» ήταν το σύνθημα του Brexit. Να γυρίσουμε πίσω, τότε που τα τηλέφωνα μπορούσαμε όλοι να τα χειριστούμε, τότε που έβγαζες εισιτήριο στο γκισέ και όχι online. Τότε που οι συναλλαγές γίνονταν πρόσωπο με πρόσωπο και όχι μέσω e mail. Τότε που τα παιδιά σέβονταν τους γονείς τους. Τότε που οι άντρες ήταν άντρες και οι γυναίκες ήταν γυναίκες. Για μερικούς τότε που ο ήλιος δεν έδυε ποτέ στη Βρετανική Αυτοκρατορία. Και για άλλους, τότε που όποιος γεννιόταν ανθρακωρύχος πέθαινε ανθρακωρύχος.

Σ’ έναν κόσμο που αλλάζει με πρωτοφανείς ρυθμούς ταχύτητας, οι βραδυπορούντες αισθάνονται ότι οι νέοι κι όσοι μπόρεσαν να εκσυγχρονιστούν τους εγκατέλειψαν. Οταν λοιπόν ένα δημοψήφισμα τους δώσει την ευκαιρία να καταγράψουν την απελπισία τους, θα ακολουθήσουν όχι τους νουνεχείς και ψύχραιμους αλλά τους πιο ακραίους δημαγωγούς – τον Φάρατζ στη Βρετανία και τον Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι οποίοι δεν «εξημερώνονται» από την εξουσία όπως ο Ρόναλντ Ρέιγκαν, διότι η παραμονή τους στην εξουσία διασφαλίζεται μόνο με τη συνεχή αναπαραγωγή του ακραίου λόγου που τους τη χάρισε.

Πολλά τα μηνύματα προς την Αριστερά και θα ήταν κολοσσιαίο λάθος να κλείσουμε τα αυτιά μας. Μέχρι τώρα ίσχυε η αρχή ότι όσοι δυσανασχετούν ήταν, έστω εν δυνάμει, «δικοί μας». Μια ματιά γύρω μας σήμερα αποδεικνύει το αντίθετο. Εκείνοι που αισθάνονται αδικημένοι, παραμελημένοι, αναζητούν σήμερα τη σωτηρία και την εκδίκηση που τους υπόσχεται η Ακρα Δεξιά.

Στην Ελλάδα, για διάφορους ιστορικούς λόγους, τον ρόλο του σωτήρα και του εκδικητή ανέλαβε να υποδυθεί ο ΣΥΡΙΖΑ, υιοθετώντας οποιοδήποτε αίτημα έφερνε σε δύσκολη θέση τις τότε κυβερνήσεις. Εκλογικά και βραχυπρόθεσμα απέδωσε. Δεν είναι όμως καλός οιωνός για το μέλλον.