Αριστεροί υπέρ του Brexit;
Γιώργος Γιαννουλόπουλος, Η Εφημερίδα των Συντακτών, Δημοσιευμένο: 2021-01-09
Τώρα που το Brexit δεν είναι πια θέμα αντιδικίας και ανάλυσης αλλά η απτή και ωμή πραγματικότητα, ένα άρθρο στην εφημερίδα Guardian, η οποία είχε ταχθεί σαφώς υπέρ του Remain, ανέδειξε μια πτυχή του προβλήματος που πέρασε μάλλον απαρατήρητη: όχι μόνο την αποδοχή αλλά και την επιδίωξη του Brexit από μια μικρή ομάδα μέσα στο Εργατικό Κόμμα που τα μέλη της τοποθετούν εαυτούς στην (πολύ) αριστερή πτέρυγα. Το υπογράφει ο Λάρι Ελιοτ, υπεύθυνος για τις οικονομικές σελίδες της εφημερίδας.
Το βασικό επιχείρημά του είναι ότι με το Brexit η Βρετανία δεν θα δεσμεύεται από τον επάρατο νεοφιλελευθερισμό που έχει καθιερωθεί όχι μόνο ιδεολογικά αλλά και θεσμικά στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Συνεπώς θα είναι σε θέση να εφαρμόζει μια οικονομική πολιτική με αριστερό πρόσημο. Δηλαδή, τόνωση της ζήτησης, κοινωνικό κράτος, μείωση της ανισότητας κ.ο.κ. Ακούγεται ωραίο και προοδευτικό. Αν όμως περάσουμε από τις υποσχέσεις στην τήρησή τους –το μόνιμο πρόβλημα της Αριστεράς– η εικόνα αλλάζει.
Κατά πρώτο λόγο, η κυβέρνηση του Μπόρις Τζόνσον είναι περισσότερο νεοφιλελεύθερη από τις Βρυξέλλες. Και τώρα που λύθηκαν τα χέρια τους επειδή δεν δεσμεύονται από κάποιους, έστω γραφειοκρατικούς, κανόνες για την προστασία της εργασίας, το κοινωνικό κράτος, τα δικαιώματα των συνταξιούχων κ.λπ., οι Βρετανοί Τόρηδες θα πραγματοποιήσουν αυτό που ουδέποτε έκρυψαν: την περαιτέρω απορρύθμιση της αγοράς για να ανθήσει επιτέλους η επιχειρηματικότητα, η οποία, ως άλλος Προμηθέας δεσμώτης, είχε καθηλωθεί από τους περιορισμούς που επιβάλλει το «κράτος των Βρυξελλών». Ο Λάρι Ελιοτ δεν το αρνείται. Το προσπερνάει όμως λέγοντας ότι αυτό ισχύει μεν σήμερα αλλά στο μέλλον μια κυβέρνηση των Εργατικών θα μπορέσει να εφαρμόσει το ριζοσπαστικό πρόγραμμά της.
Κατά δεύτερο και μείζονα λόγο, ο Ελιοτ, από επαγγελματική διαστροφή ίσως –υπενθυμίζω ότι το θέμα του είναι η οικονομία– διαβάζει τα πράγματα μέσα από αυτήν την οπτική γωνία. Αν όμως μάθαμε κάτι τα τελευταία χρόνια με τον Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Ορμπαν στην Ουγγαρία, τον Μπολσονάρο στη Βραζιλία και άλλους ανά τον κόσμο ακροδεξιούς, είναι ότι η απορρυθμισμένη αγορά μπορεί μεν να θεωρηθεί ως ένας από διάφορους κοινούς παρονομαστές αλλά όχι πάντα ο καθοριστικός παράγοντας, όπως πιστεύαμε μέχρι σήμερα.
Διότι οι περισσότεροι και πιο ενθουσιώδεις οπαδοί του Τραμπ δεν είναι νεοφιλελεύθεροι επιχειρηματίες αλλά μικροαστοί ή ανήκουν στην υποδεέστερη κατηγορία των white trash (τα «λευκά σκουπίδια» στα ελληνικά) που αισθάνονται ότι δεν απειλείται η τσέπη τους αλλά η ταυτότητά τους. Κι αυτό σημαίνει ότι το πεδίο της μάχης έχει μετακινηθεί.
Πρόκειται για κάτι, το οποίο ο Λάρι Ελιοτ, ως πολύ αριστερός, δεν μπορεί και κυρίως δεν είναι διατεθειμένος να παραδεχτεί ότι καθόρισε την έκβαση του δημοψηφίσματος στη Βρετανία, επειδή δεν χωράει στο σχήμα που διαμορφώνει τον ανατρεπτικό λόγο του. Δυστυχώς όμως τα εκατομμύρια των Αγγλων που ζουν στις αποβιομηχανοποιημένες περιοχές δεν ψήφισαν υπέρ του Brexit επειδή θέλησαν να απαλλαγούν από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές που επιβάλλουν οι απρόσωποι γραφειοκράτες των Βρυξελλών, αλλά για να ανακτήσουν τον έλεγχο που ουδέποτε είχαν. Πικρή αλήθεια, αλλά αλήθεια. Σήμερα, ολοένα και περισσότερο, η αίσθηση της ταυτότητας τείνει να υποβαθμίσει τον ρόλο της οικονομίας στις πολιτικές συγκρούσεις. Για να επαναλάβω τα λόγια πολλών οπαδών του Brexit, «δεν με νοιάζει αν θα γίνω φτωχότερος, αρκεί να αποφασίζουμε εμείς πώς θα ζήσουμε και όχι κάποιοι ξένοι».
Είναι λοιπόν απορίας άξιον το γεγονός ότι αριστεροί σαν τον Ελιοτ έχουν διαγράψει ένα από τα ευγενέστερα στοιχεία της αριστερής ιδεολογίας: τον διεθνισμό. Ή, όπως λέγαμε παλιά, οι προλετάριοι δεν έχουν πατρίδα. Σήμερα στην Αγγλία οι προλετάριοι παρέδωσαν τα ηνία της χώρας στον Μπόρις Τζόνσον επειδή τους υποσχέθηκε ότι θα τους απαλλάξει από τη ρίζα του κακού. Που είναι οι ξένοι.
Και κάτι τελευταίο. Ο λόγος των αριστερών που τάχθηκαν υπέρ του Brexit στηρίζεται σε μια αρχική υπόθεση, η οποία δεν δηλώνεται αλλά εξυπακούεται: ότι ο λαός θα κάνει το σωστό αν αρθούν τα εμπόδια που οι ο κακοί βάζουν στον δρόμο του για να τον σταματήσουν. Και το σωστό είναι αυτό που προβλέπει μια λογική της ιστορίας. Σε κάποιο μέτρο έχουν δίκιο. Εμπόδια όντως υπάρχουν.
Ομως αυτή η ενσάρκωση της νομοτελειακής αναγκαιότητας από τον λαό μάς απαλλάσσει από το δύσκολο έργο να περνάμε από το κόσκινο της κριτικής σκέψης τις συγκεκριμένες ιδεολογικές και άλλες περιστάσεις αντί να προτείνουμε την ίδια και γνωστή συνταγή, η οποία, ας μην το ξεχνάμε, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, δεν έχει αποδώσει τα αναμενόμενα.
Το βασικό επιχείρημά του είναι ότι με το Brexit η Βρετανία δεν θα δεσμεύεται από τον επάρατο νεοφιλελευθερισμό που έχει καθιερωθεί όχι μόνο ιδεολογικά αλλά και θεσμικά στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Συνεπώς θα είναι σε θέση να εφαρμόζει μια οικονομική πολιτική με αριστερό πρόσημο. Δηλαδή, τόνωση της ζήτησης, κοινωνικό κράτος, μείωση της ανισότητας κ.ο.κ. Ακούγεται ωραίο και προοδευτικό. Αν όμως περάσουμε από τις υποσχέσεις στην τήρησή τους –το μόνιμο πρόβλημα της Αριστεράς– η εικόνα αλλάζει.
Κατά πρώτο λόγο, η κυβέρνηση του Μπόρις Τζόνσον είναι περισσότερο νεοφιλελεύθερη από τις Βρυξέλλες. Και τώρα που λύθηκαν τα χέρια τους επειδή δεν δεσμεύονται από κάποιους, έστω γραφειοκρατικούς, κανόνες για την προστασία της εργασίας, το κοινωνικό κράτος, τα δικαιώματα των συνταξιούχων κ.λπ., οι Βρετανοί Τόρηδες θα πραγματοποιήσουν αυτό που ουδέποτε έκρυψαν: την περαιτέρω απορρύθμιση της αγοράς για να ανθήσει επιτέλους η επιχειρηματικότητα, η οποία, ως άλλος Προμηθέας δεσμώτης, είχε καθηλωθεί από τους περιορισμούς που επιβάλλει το «κράτος των Βρυξελλών». Ο Λάρι Ελιοτ δεν το αρνείται. Το προσπερνάει όμως λέγοντας ότι αυτό ισχύει μεν σήμερα αλλά στο μέλλον μια κυβέρνηση των Εργατικών θα μπορέσει να εφαρμόσει το ριζοσπαστικό πρόγραμμά της.
Κατά δεύτερο και μείζονα λόγο, ο Ελιοτ, από επαγγελματική διαστροφή ίσως –υπενθυμίζω ότι το θέμα του είναι η οικονομία– διαβάζει τα πράγματα μέσα από αυτήν την οπτική γωνία. Αν όμως μάθαμε κάτι τα τελευταία χρόνια με τον Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Ορμπαν στην Ουγγαρία, τον Μπολσονάρο στη Βραζιλία και άλλους ανά τον κόσμο ακροδεξιούς, είναι ότι η απορρυθμισμένη αγορά μπορεί μεν να θεωρηθεί ως ένας από διάφορους κοινούς παρονομαστές αλλά όχι πάντα ο καθοριστικός παράγοντας, όπως πιστεύαμε μέχρι σήμερα.
Διότι οι περισσότεροι και πιο ενθουσιώδεις οπαδοί του Τραμπ δεν είναι νεοφιλελεύθεροι επιχειρηματίες αλλά μικροαστοί ή ανήκουν στην υποδεέστερη κατηγορία των white trash (τα «λευκά σκουπίδια» στα ελληνικά) που αισθάνονται ότι δεν απειλείται η τσέπη τους αλλά η ταυτότητά τους. Κι αυτό σημαίνει ότι το πεδίο της μάχης έχει μετακινηθεί.
Πρόκειται για κάτι, το οποίο ο Λάρι Ελιοτ, ως πολύ αριστερός, δεν μπορεί και κυρίως δεν είναι διατεθειμένος να παραδεχτεί ότι καθόρισε την έκβαση του δημοψηφίσματος στη Βρετανία, επειδή δεν χωράει στο σχήμα που διαμορφώνει τον ανατρεπτικό λόγο του. Δυστυχώς όμως τα εκατομμύρια των Αγγλων που ζουν στις αποβιομηχανοποιημένες περιοχές δεν ψήφισαν υπέρ του Brexit επειδή θέλησαν να απαλλαγούν από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές που επιβάλλουν οι απρόσωποι γραφειοκράτες των Βρυξελλών, αλλά για να ανακτήσουν τον έλεγχο που ουδέποτε είχαν. Πικρή αλήθεια, αλλά αλήθεια. Σήμερα, ολοένα και περισσότερο, η αίσθηση της ταυτότητας τείνει να υποβαθμίσει τον ρόλο της οικονομίας στις πολιτικές συγκρούσεις. Για να επαναλάβω τα λόγια πολλών οπαδών του Brexit, «δεν με νοιάζει αν θα γίνω φτωχότερος, αρκεί να αποφασίζουμε εμείς πώς θα ζήσουμε και όχι κάποιοι ξένοι».
Είναι λοιπόν απορίας άξιον το γεγονός ότι αριστεροί σαν τον Ελιοτ έχουν διαγράψει ένα από τα ευγενέστερα στοιχεία της αριστερής ιδεολογίας: τον διεθνισμό. Ή, όπως λέγαμε παλιά, οι προλετάριοι δεν έχουν πατρίδα. Σήμερα στην Αγγλία οι προλετάριοι παρέδωσαν τα ηνία της χώρας στον Μπόρις Τζόνσον επειδή τους υποσχέθηκε ότι θα τους απαλλάξει από τη ρίζα του κακού. Που είναι οι ξένοι.
Και κάτι τελευταίο. Ο λόγος των αριστερών που τάχθηκαν υπέρ του Brexit στηρίζεται σε μια αρχική υπόθεση, η οποία δεν δηλώνεται αλλά εξυπακούεται: ότι ο λαός θα κάνει το σωστό αν αρθούν τα εμπόδια που οι ο κακοί βάζουν στον δρόμο του για να τον σταματήσουν. Και το σωστό είναι αυτό που προβλέπει μια λογική της ιστορίας. Σε κάποιο μέτρο έχουν δίκιο. Εμπόδια όντως υπάρχουν.
Ομως αυτή η ενσάρκωση της νομοτελειακής αναγκαιότητας από τον λαό μάς απαλλάσσει από το δύσκολο έργο να περνάμε από το κόσκινο της κριτικής σκέψης τις συγκεκριμένες ιδεολογικές και άλλες περιστάσεις αντί να προτείνουμε την ίδια και γνωστή συνταγή, η οποία, ας μην το ξεχνάμε, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, δεν έχει αποδώσει τα αναμενόμενα.
