Τα τουρκικά εθνικά θέματα

Στον απόηχο της καταδικαστέας τουρκικής εισβολής στη Βόρεια Συρία και των τουρκικών ενεργειών στην Κύπρο στο πλαίσιο της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ (που είναι κατάφωρα παράνομες με βάση το διεθνές δίκαιο, που απαγορεύει τέτοιες ενέργειες όταν δεν έχει προηγουμένως λάβει χώρα οριοθέτηση της ΑΟΖ ή της υφαλοκρηπίδας μεταξύ των δύο εμπλεκόμενων χωρών) που έχουν προκαλέσει σάλο στην ελληνική κοινή γνώμη, ας προσπαθήσουμε να δούμε μια άλλη βασική πτυχή της τουρκικής στάσης, στη λογική ότι πρέπει να γνωρίζεις τον αντίπαλο και τι τον «πονάει» για να μπορείς να ασκήσεις νηφάλια εξωτερική πολιτική. Θα εστιάσω την προσοχή μου στα τουρκικά «εθνικά θέματα», βασικό κίνητρο και πυλώνα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και της εκάστοτε τουρκικής ηγεσίας.

Για την Τουρκία τα εθνικά θέματα, από το 1945 και μετά, είναι ιστορικά, πρώτο το Κυπριακό, από τη δεκαετία του 1950, και στη συνέχεια, μετά από δύο δεκαετίες, το καθεστώς του Αιγαίου, το Κουρδικό, η τρομοκρατία, οι αντιπαλότητα με τη Συρία και με το Ιράν, η τύχη των τουρκικών μειονοτήτων σε γειτονικές χώρες (κυρίως στη Βουλγαρία στη δεκαετία του 1980 και λιγότερο στην Ελλάδα) και, με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, το Αρμενικό (με κομβικό σημείο το θέμα της Γενοκτονίας των Αρμενίων το 1915). Επίσης, κατά καιρούς εθνικά θέματα για την Τουρκία υπήρξαν η προσπάθεια ένταξης στην ΕΕ (ειδικά επί Οζάλ, Γιλμάζ και επί του αρχικού Ερντογάν το 2003-10).

Στο σύμπλεγμα των εθνικών θεμάτων στην Τουρκία υπάρχει ένας μπαμπούλας τουρκικής επινόησης, το «σύνδρομο των Σεβρών» ή «φοβία των Σεβρών», ο τρόμος της επανεμφάνισης μιας κατάστασης όπως αυτή που δημιουργήθηκε με τη Συνθήκη των Σεβρών (Αύγουστος 1920) που, αν εφαρμοζόταν, η Τουρκία θα διέθετε λιγότερο από το ένα τρίτο του σημερινού της μεγέθους. Για τους Τούρκους πρόκειται για τον φόβο της συρρίκνωσης και του διαμελισμού της χώρας τους, που δεν αποτελεί μόνο παρανοϊκή αφήγηση των αδαών Τούρκων με ελλιπή παιδεία και άγνοια της διεθνούς πολιτικής, αλλά αντίληψη με τεράστια απήχηση σε πολιτικούς (και όχι μόνο σε εθνικιστές πολιτικούς), στρατιωτικούς, δημοσιογράφους, ανώτατους διπλωματικούς αλλά και πολλούς διανοούμενους, δεξιούς (εθνικιστές και ισλαμιστές), κεντροαριστερούς (κεμαλικούς) και αριστερούς. Το σύνδρομο αυτό συνδυάζεται με διάφορες θεωρίες διεθνούς συνωμοσίας και επιβουλής από τους «ξένους» (χθες από τη Σοβιετική Ενωση, μετά το 1990 κυρίως από τις ΗΠΑ και από την Ευρώπη και για πολλούς και από τον «εβραϊκό δάκτυλο»). Δηλαδή η μεγάλη πλειοψηφία του τουρκικού λαού (όπως δείχνουν και σχετικές έρευνες της κοινής γνώμης), αλλά και ικανό τμήμα της διανόησης και αυτών που λαμβάνουν αποφάσεις, θεωρεί ότι οι Σέβρες το 1920 δεν ήταν κάτι το ιστορικά μοναδικό, αλλά η στιγμή που οι Ευρωπαίοι προσπάθησαν να πράξουν αυτό που πάντοτε ήθελαν, και αυτό επιδιώκουν να κάνουν ακόμη και σήμερα.

Στο πλαίσιο του τουρκικού συνδρόμου των Σεβρών εξέχουσα θέση κατέχει η Μεγάλη Ιδέα, που η πλειονότητα των Τούρκων θεωρεί ότι έχει αναβιώσει στην Ελλάδα από τη δεκαετία του 1950 και ισχύει μέχρι και σήμερα με μίνιμουμ μία ελληνική Κύπρο ή μία Κύπρο ενωμένη με την Ελλάδα, είτε έμμεσα μέσω Ευρωπαϊκής Ενωσης, το Αιγαίο «ελληνική λίμνη» (που θα σφραγιστεί με την επέκταση στα 12 μίλια, καθιστώντας την Τουρκία περίκλειστη χώρα σε σχέση με το Αιγαίο) και μάξιμουμ την προσάρτηση της Ιμβρου και της Τενέδου, την κατοχή της Κωνσταντινούπολης, ελληνικό κράτος στον Πόντο και προσάρτηση της Σμύρνης! Ο,τι λέω έχει γραφτεί από πολλούς επώνυμους και κατά τα άλλα σοβαρούς τούρκους πολιτικούς, διπλωμάτες και διεθνολόγους από τη δεκαετία του 1970 μέχρι σήμερα. Γενικότερα στην Τουρκία επικρατεί, στις πολλές μελέτες και άλλες παρουσιάσεις των ελληνοτουρκικών σχέσεων, η ακόλουθη ρήση που εκλαμβάνεται ως αξίωμα: «Η ελληνική εξωτερική εδράζεται στη Μεγάλη Ιδέα, συνεπώς είναι επεκτατική. Η τουρκική εξωτερική πολιτική εδράζεται στο Εθνικό Σύμφωνο (Misak-ι-Milli), συνεπώς είναι αμυντική».

Η φοβία των Σεβρών στην πιο αληθοφανή της εκδοχή βρίσκεται σε δύο τουρκικά εθνικά θέματα, στο Κουρδικό και στο Αρμενικό. Στην πρώτη περίπτωση είναι βέβαια η δημιουργία κουρδικού κράτους από τμήμα της Τουρκίας που όντως αποτελεί τον στόχο του PKK (και όχι των Κούρδων της Τουρκίας στο σύνολό τους). Στη δε Συνθήκη των Σεβρών προβλεπόταν αυτόνομο κουρδικό κράτος σε τμήμα της Μικράς Ασίας. Οσο για το Αρμενικό, η Συνθήκη των Σεβρών προέβλεπε ανεξάρτητο κράτος της Αρμενίας που θα λάμβανε και ικανό τμήμα της σημερινής Βορειοανατολικής Τουρκίας. Σήμερα μάλιστα οι πιο εθνικιστές Αρμένιοι δεν απαιτούν μόνο συγγνώμη και οικονομική αποζημίωση για τη Γενοκτονία, κάτι το εύλογο, αλλά ζητούν και συνοριακή αλλαγή, με σημείο αναφοράς το όρος Αραράτ, με το οποίο είναι συναισθηματικά δεμένοι.