Οι νέες διαπραγματεύσεις θα γίνουν με επώδυνους όρους

«To status quo δεν είναι πλέον βιώσιμο»! Η ηχηρή προειδοποίηση του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες για το άλυτο Κυπριακό και τους κινδύνους αποσταθεροποίησης σε όλη την περιοχή ηχεί σήμερα στα αυτιά πολλών διεθνών παραγόντων, στην Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ.

Το επαναλαμβάνει φορτικά ο γενικός γραμματέας ενώπιον του Συμβουλίου Ασφαλείας για περισσότερο από 3 χρόνια αφότου κατέρρευσε η τελευταία ελπιδοφόρα προσπάθεια του ΟΗΕ. Σήμερα, με αρκετή καθυστέρηση, η δική του… προφητική θέση κινητοποιεί τους πιο ισχυρούς παράγοντες για να αποτρέψουν ανεξέλεγκτες καταστάσεις στο τρίγωνο «Κύπρος – Τουρκία – Ελλάδα».

Ομως, οι διεθνείς μεσολαβητές θα βρεθούν σύντομα μπροστά στο δίλημμα: Είναι αρκετή μια φόρμουλα αποκλιμάκωσης και έναρξης ελληνοτουρκικού διαλόγου για να φέρει ηρεμία στην Ανατολική Μεσόγειο; Ή μήπως η χαοτική κατάσταση για τις ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου και μόνη απάντηση έχει τη συνολική λύση των χρόνιων πολιτικών προβλημάτων;

Την τελευταία εβδομάδα αναπτύσσεται έντονο διπλωματικό παρασκήνιο. Τα γεγονότα πιέζουν και αποκτούν τον χαρακτήρα του επείγοντος. Το σχοινί είναι τόσο τεντωμένο στις θάλασσες και τον αέρα -συγκέντρωση πολεμικών σκαφών, απανωτές ασκήσεις με πραγματικά πυρά, εικονικές αερομαχίες και κλείδωμα στόχων στα ραντάρ- που ο κίνδυνος θερμού επεισοδίου ξεπερνά την απλή στατιστική πιθανότητα ατυχήματος. Μπορεί δε να προκύψει ανά πάσα στιγμή ως αποτέλεσμα σκόπιμης ή αντανακλαστικής ενέργειας σε χαμηλό στρατιωτικό επίπεδο, έξω από τον έλεγχο της ηγεσίας τους και των πολιτικών.

Η μεσολάβηση Μέρκελ

Η καγκελάριος της Γερμανίας Ανγκελα Μέρκελ έκανε την Πέμπτη (3/9) την προ ημερών αναμενόμενη κρίσιμη επαφή για να ζυγίσει τις διαθέσεις του Τούρκου προέδρου Ταγίπ Ερντογάν. Οι δύο συζήτησαν σε τηλεδιάσκεψη, υπό το πρίσμα της ειδικής συνόδου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τις σχέσεις Τουρκίας – Ε.Ε. που θα γίνει στις 24–25 Σεπτεμβρίου. Η γερμανική διπλωματία γνωρίζει ότι τα περιθώρια στενεύουν για την Ε.Ε., αν στηριχτεί μόνο στη λογική της λίστας επιλογών για κυρώσεις, όπως καθορίστηκαν στο άτυπο Συμβούλιο στο Βερολίνο.

Η εντύπωση που επικρατεί περισσότερο στη Λευκωσία, ότι… με το μαστίγιο η Τουρκία θα κάνει πίσω, δεν απηχεί καμία σοβαρή ανάλυση σε ισχυρές πρωτεύουσες. Πόσο μάλλον, αν πρόκειται να επιχειρήσει το Βερολίνο μια πιο στρατηγικού τύπου συζήτηση για την Τουρκία και να φτάσει σε ευρεία συμφωνία μέχρι τον Δεκέμβριο. Ομως, με τα σημερινά δεδομένα και το φορτισμένο κλίμα των ημερών, πολύ δύσκολα μπορεί να εξελιχθεί τέτοια συζήτηση για ένα νέο αμοιβαία αποδεκτό ευρωτουρκικό πακέτο.

Από τουρκικές πηγές διέρρευσαν πληροφορίες για την τηλεδιάσκεψη Μέρκελ - Ερντογάν που δείχνουν αφενός τη φοβερή ενόχληση του Τούρκου προέδρου για τη συζήτηση περί κυρώσεων, αλλά, αφετέρου και την επιμονή της καγκελαρίου να λάβει καθαρή δέσμευση από τον Τούρκο πρόεδρο για διάλογο με αποτέλεσμα εντός Διεθνούς Δικαίου (Χάγη). Η επιβεβαίωση της συνέχισης της μεσολαβητικής προσπάθειας Μέρκελ σε επίπεδο κορυφής, αλλά και η ανάμιξη του γενικού γραμματέα του ΝΑΤΟ για στρατιωτικής φύσεως συνεννοήσεις, δείχνουν συντονισμένες ενέργειες για να μπουν οι διαπραγματεύσεις Ελλάδας - Τουρκίας ξανά στις ράγες.

Κινητικότητα στο Κυπριακό

Σε παράλληλο επίπεδο κινούνται για πρώτη φορά και οι διαδικασίες για την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό, η μη επίλυση του οποίου συνιστά αναπόσπαστο μέρος του προβλήματος. Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ έκανε πιο εμφανή την παρουσία του με παρέμβαση στο θέμα των Βαρωσίων -της περίκλειστης από το 1974 περιοχής της Αμμοχώστου που παραμένει υπό τον έλεγχο του τουρκικού στρατού- εναντίον κάθε τουρκικής ενέργειας που μπορεί να τινάξει στον αέρα τη δυνατότητα επίλυσης.

Ο Αντόνιο Γκουτέρες έδειξε ξεκάθαρα από τις αρχές Ιουλίου ότι θα κινηθεί αποφασιστικά μετά τις εκλογές για ανάδειξη του Τουρκοκύπριου ηγέτη τον Οκτώβριο, συγκαλώντας καταληκτικού χαρακτήρα διαπραγματεύσεις «5+1» μεταξύ των δύο Κοινοτήτων, με την παρουσία των εγγυητριών δυνάμεων (Ελλάδα, Τουρκία, Ηνωμένο Βασίλειο) και παρατηρητή την Ε.Ε. Ωστόσο, το εγχείρημα Γκουτέρες, τρία χρόνια μετά το Κραντ Μοντάνα, έχει επιβαρυνθεί με όσα έχουν μεσολαβήσει εξαιτίας των γεωτρήσεων στην Ανατολική Μεσόγειο. Η διελκυστίνδα άρχισε από τις κυπριακές θάλασσες και μετατράπηκε σε έναν ανεξέλεγκτο ανταγωνισμό ισχύος για τις ζώνες θαλάσσιας δικαιοδοσίας.

Ο γενικός γραμματέας είχε στοχευμένη διαπραγμάτευση πάνω σε 6 σημεία για να κλειδώσει στρατηγική συμφωνία στο Κυπριακό – το γνωστό πλαίσιο Γκουτέρες. Τώρα οι συνθήκες έχουν δραματικά επιδεινωθεί, με τρόπο που η κυβέρνηση Αναστασιάδη παρασιωπά. Από την πλευρά των Τουρκοκυπρίων έχει εγερθεί θέμα προηγούμενης συμφωνίας για συνδιαχείριση των μελλοντικών ενεργειακών σχεδιασμών, πέρα από τη συμφωνία διαμοιρασμού εσόδων, καθώς και ενός μορατόριουμ για όσο διεξάγονται συνομιλίες. Η θέση αυτή συζητείται πλέον διεθνώς και εντός Ε.Ε. κερδίζει έδαφος.

Η Τουρκία κατέστησε επίσης πιο διακριτές τις αξιώσεις της επί των θαλάσσιων ζωνών δυτικά της Κύπρου σε οριοθετημένες και μη ΑΟΖ. Και αυτή η θέση έχει de facto επιβληθεί διά της ισχύος, περιστέλλοντας τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κύπρου. Η Τουρκία ακόμα στηρίζει ενεργά εθνικιστικές δυνάμεις των Τουρκοκυπρίων για να παραμερίσει τον μετριοπαθή Μ. Ακιντζί και να επιβάλει γραμμές βαθύτερου διαχωρισμού του νησιού, παρά της ομοσπονδιακής επανένωσης.

Οι συνθήκες για την επανεκκίνηση των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό θα είναι πολύ πιεστικές και επώδυνες για την κυβέρνηση Αναστασιάδη, που χειρίστηκε τα ζητήματα χωρίς πρόβλεψη της έκτασης των αντιδράσεων της Αγκυρας. Ο πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης γνωρίζει επίσης ότι ο Γκουτέρες δεν θα επιτρέψει ξανά δυνατότητα διαφυγής από το διαπραγματευτικό τραπέζι χωρίς σαφή καταλογισμό ευθυνών και εισήγηση για αλλαγή του status quo, πιο πιθανόν με την άρση της διεθνούς απομόνωσης της τουρκοκυπριακής Κοινότητας.

Στα 3 χρόνια που έχουν μεσολαβήσει, η αξιοπιστία της ελληνοκυπριακής ηγεσίας υπό τον Ν. Αναστασιάδη έχει κλονιστεί διεθνώς και η αναφορά Γκουτέρες στις εκθέσεις του ότι «αυτή τη φορά θα είναι διαφορετικά» γίνεται επιτακτική. Η τουρκική διπλωματία έχει αναγνώσει την αντοχή Αναστασιάδη και τη συνεχή ταλάντευσή του σε περιβάλλον διαπραγματεύσεων στον ΟΗΕ.

Γι’ αυτό δεν βιάζεται και αφήνει ανοιχτό το σενάριο, σε ενδεχόμενη νέα αποτυχία, να κάνει τη χαριστική βολή: τη μεταβίβαση της περιοχής των Βαρωσίων στην τουρκοκυπριακή διοίκηση για να κατοικηθεί, ακόμα και από νόμιμους Ελληνοκύπριους ιδιοκτήτες. Κάτι τέτοιο θα καταστήσει άνευ αντικειμένου πλέον ακόμα και τη λογική ανταλλαγής εδαφών, έναντι κάποιας μορφής λύσης. Πριν από ένα χρόνο ο ΥΠΕΞ Ν. Χριστοδουλίδης χαρακτήριζε πυροτέχνημα μια κίνηση στο Βαρώσι. Σήμερα βλέπει την εικόνα της πλήρους ταπείνωσης με ολοένα και λιγότερους να πιστεύουν στην εξωτερική πολιτική των αξόνων – με Ισραήλ, Αίγυπτο, εσχάτως τη Γαλλία ή και τις… ΗΠΑ-, ότι μπορεί να εξισορροπήσει τα όσα στην πραγματικότητα συμβαίνουν.

Η διατήρηση του status quo υπήρξε για πολλά χρόνια μια διακηρυγμένη πολιτική για όσους απέρριπταν τη Διζωνική, Δικοινοτική Ομοσπονδία. Τώρα γίνεται εφιαλτική και σε αυτούς που θεωρητικά την υποστηρίζουν, αλλά στην πράξη την υποσκάπτουν. Μπροστά τους είναι η οριστική απώλεια κυριαρχίας στο 36% των εδαφών της –συμβολικά με την απώλεια και των Βαρωσίων-, ο παραμερισμός των μετριοπαθών Τουρκοκυπρίων και η δημιουργία συνόρου με την Τουρκία στο έδαφος και στις θάλασσες.