Ο Μπάιντεν ευτυχώς νίκησε - Ποιά ερωτήματα μένουν
Νίκος Μπίστης, iEidiseis, Δημοσιευμένο: 2020-11-08
Ο Μπάιντεν είναι - εκτός δικαστικού πραξικοπήματος - ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ .
Χωρίς τον αναμενόμενο σύμφωνα με τις μετρήσεις περίπατο, κερδίζοντας στο νήμα πέντε κρίσιμες Πολιτείες χωρίς όμως να εκπορθήσει το Texas ή την Florida.
Όπως είναι φυσιολογικό έχει ξεκινήσει διεθνώς μια συζήτηση για την - ευτυχώς όχι σε σημείο ανατροπής του τελικού αποτελέσματος- αποτυχία των μετρήσεων. Έντονος είναι ο προβληματισμός για τα εκατομμύρια των αόρατων ανθρώπων που πέρασαν κάτω από το ραντάρ των αναλυτών και διέψευσαν το αναμενόμενο από πολλούς μπλε - δημοκρατικό κύμα σε Προεδρία και Γερουσία, για την ανθεκτικότητα του παρολίγον δεύτερη φορά Τραμπ. Κάποιες παρατηρήσεις είναι κοινότοπες και αυταπόδεικτες, όπως ότι οι ΗΠΑ είναι βαθιά διχασμένες, ενώ άλλες είναι μεν ενδιαφέρουσες αλλά χωρίς πρακτική σημασία, όπως η διαπίστωση για τους αρχαϊσμούς του αμερικάνικου εκλογικού συστήματος, που είναι όμως σχεδόν αδύνατο να αλλάξει στο προβλεπτό μέλλον.
Είναι βέβαιο ότι θα μας απασχολήσει το θέμα από εδώ και εμπρός, γιατί η παρολίγον δεύτερη επιτυχία του Τραμπ σκόρπισε εύκολες και επιφανειακές δικαιολογίες για την αντιπαθητική Κλίντον, για ανθρώπους που δεν ήξεραν και παρασύρθηκαν και άλλα. Τώρα όλοι ήξεραν και μετά γνώσεως τον επέλεξε το 48,5%. Και είναι πολυπαραγοντική και όχι μονοσήμαντη η εξήγηση για την περιορισμένη - σε σχέση με την αναμενόμενη- απήχηση του Δημοκρατικού Υποψήφιου και την ισχυρότερη της αναμενομένης - με βάση την ποιότητα της Προεδρίας - επιρροή μιας πρόδηλα προβληματικής και χυδαίας προσωπικότητας.
Τα περί άχρωμου, κουρασμένου και άνευρου Μπάιντεν δεν αρκούν ως εξήγηση . Ο Μπάιντεν έκανε ρεκόρ στην λαϊκή ψήφο με περίπου 75.000.000, είχε πίσω του συσπειρωμένο το σύνολο του Δημοκρατικού Κόμματος, όλες του τις πτέρυγες, τον Ομπάμα και τον Σάντερς στην πρώτη γραμμή, το δε πρόγραμμά του είχε σαφέστατα προοδευτικό περιεχόμενο, γιατί προέκυψε από την συμμετοχή της αριστερής πτέρυγας στην εκπόνηση του.
Όλα αυτά μαζί του έδωσαν την νίκη - πράγμα καθόλου δευτερεύον- αλλά δεν δημιούργησαν σαρωτικό ρεύμα συνολικής αναγέννησης, που θα του επέτρεπε να προχωρήσει με καλύτερους συσχετισμούς στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις που εμπεριέχονται στο πρόγραμμα του. Οι λόγοι είναι πολλοί και δεν προέκυψαν κατά την διάρκεια της θητείας Τραμπ, προϋπήρχαν στην βαθειά Αμερική, πολιτικά εμφανίστηκαν δυναμικά στους κόλπους του Ρεπουμπλικάνικου κόμματος με το Tea Party και γιγαντώθηκαν όταν βρήκαν στο πρόσωπο του Τραμπ τον κατάλληλο δημοκόπο λαϊκιστή . Όλοι θυμόμαστε την Σάρα Πέιλιν, υποψήφια Αντιπρόεδρο το 2008 του αξιοπρεπούς Τζον Μακέιν . Προκάλεσε θυμηδία σε πολλούς αλλά ήταν προπομπός του Τραμπ, διαμορφώνοντας μια κρίσιμη, φανατική, ανορθολογική, θρησκόληπτη, εθνικιστική, ρατσιστική, με δυο λέξεις επιθετική Ακροδεξιά στους κόλπους του πιο συστημικού μέχρι τότε κόμματος των ΗΠΑ. Η αντισυστημική ρητορική του Τραμπ ήρθε να επικαθήσει σε αυτό το παρδαλό μείγμα οικονομικού εθνικισμού, ρατσισμού, ξενοφοβίας, παράνοιας και να το εκφράσει με τον καλύτερο τρόπο.
Μια ανάλυση που συναντάμε σε κάποιους παραδοσιακούς αριστερούς εστιάζει στην αδυναμία του Δημοκρατικού κόμματος να εκφράσει πειστικά τον κόσμο της εργασίας, της αμφισβήτησης , των δικαιωμάτων και των κινημάτων. Ενώ υπάρχει μια βάση για αυτή την κριτική , πιστεύω ότι είναι μονομερής και δεν μπορεί να φωτίσει επαρκώς μια εξαιρετικά πολύπλοκη κατάσταση όπου οι οικονομικό- κοινωνικές ανάγκες συνυπάρχουν με πολιτισμικά προτάγματα. Αυτή η μονομερής ,ταξική κατά βάση θεώρηση, δεν μπορεί πχ να εξηγήσει γιατί η αντίθεση στις ελίτ διοχετεύεται σε σημαντικό βαθμό στον πιο χαρακτηριστικό εκπρόσωπο ενός λούμπεν - ελιτισμού. Επίσης αυτή την φορά κάτω από την πίεση του Σάντερς και της πανδημίας το Δημοκρατικό Κόμμα είχε προωθημένες θέσεις στο θέμα των ατομικών δικαιωμάτων, των γυναικών, της υπεράσπισης των μειονοτήτων, των μεταναστών, της επέκτασης του Medicare, της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής.
Είχε μάλιστα διαμορφωθεί ένα ευρύτατο και χωρίς ρωγμές στην κορυφή μέτωπο που απαιτούσε επιτακτικά την απομάκρυνση του Τραμπ . Ένα μέτωπο που πιστώνεται την παρουσία στην κάλπη του Μπάιντεν 75 εκατομμυρίων Αμερικανών. Στην βάση όμως υπήρχαν ρωγμές , ορισμένες μάλιστα διευρύνθηκαν ανησυχητικά. Ο Τραμπ βελτίωσε την εκλογική του επίδοση τόσο στους Λατίνους, όσο και - λιγότερο εδώ- στους Αφροαμερικάνους . Εκεί αποδίδεται και η άνετη επικράτηση του σε Τέξας και Φλώριδα. Επίσης πάμπολλες κομητείες στην βαθειά Αμερική παρότι επλήγησαν θανατηφόρα από τον ιό έδωσαν πλειοψηφία στον Τραμπ, αποδυναμώνοντας μερικώς στην πράξη την αιχμή της εκλογικής στρατηγικής των Δημοκρατικών.
Μια εξήγηση είναι ότι στο πεδίο της Ιδεολογίας ο απλουστευτικός λόγος του Τραμπ έχει μεγάλη απήχηση και αυτή είναι μια διαπίστωση που δεν πρέπει να μας αιφνιδιάζει. Σε μικρότερη κλίμακα το ίδιο βλέπουμε και στην Ευρώπη όπου οι παραδοσιακές αξίες πατρίδας , θρησκείας και οικογένειας στρέφουν όλο και πιο δεξιά το τιμόνι της συντηρητικής παράταξης ενώ ο λαϊκισμός , ο εθνικισμός, η ξενοφοβία, η ισλαμοφοβία τρέφουν μια επιθετική και εν πολλοίς « αποκαθαρμένη» από το βάρος του μεσοπολέμου και του πολέμου Ακροδεξιά . Η ήττα της κομμουνιστικής Αριστεράς το 89 και η αδυναμία της σοσιαλδημοκρατίας να διατηρήσει την επαφή με εκείνα τα λαϊκά στρώματα που η ανεπίστρεπτη παγκοσμιοποίηση και οι νέες τεχνολογίες σπρώχνουν εκτός παραγωγής, έδωσαν έδαφος για την ενίσχυση του λαϊκισμού της Ακροδεξιάς. Και αν αυτό συμβαίνει στην Ευρώπη μπορούμε να αντιληφθούμε πόσο πιο εύφορο έδαφος υπάρχει για αυτές τις ιδέες στην Αμερική. Τηρουμένων των αναλογιών το Δημοκρατικό κόμμα βρίσκεται μπροστά στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα ευρωπαϊκά σοσιαλιστικά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα. Και κατά τούτο σφάλλουν όσοι υποτιμούν την σημασία της νίκης του Μπάιντεν σε μια φάση ανόδου σε παγκόσμια κλίμακα των συντηρητικών αξιών.
Η οικονομία καθορίζει σε τελευταία ανάλυση τις εξελίξεις. Το εποικοδόμημα όμως έχει βαρύνουσα σημασία και σε αυτό συμπυκνώνονται ζητήματα ιδεολογίας. Και όσο στην μεταβατική φάση που περνάμε και στα αχαρτογράφητα νερά που έχουμε μπει λόγω πανδημίας, λύσεις στην οικονομία δεν φαίνονται, τα ζητήματα του εποικοδομήματος αποκτούν όλο και μεγαλύτερη σημασία. Η περίπτωση Τραμπ το επιβεβαιώνει.
Χωρίς τον αναμενόμενο σύμφωνα με τις μετρήσεις περίπατο, κερδίζοντας στο νήμα πέντε κρίσιμες Πολιτείες χωρίς όμως να εκπορθήσει το Texas ή την Florida.
Όπως είναι φυσιολογικό έχει ξεκινήσει διεθνώς μια συζήτηση για την - ευτυχώς όχι σε σημείο ανατροπής του τελικού αποτελέσματος- αποτυχία των μετρήσεων. Έντονος είναι ο προβληματισμός για τα εκατομμύρια των αόρατων ανθρώπων που πέρασαν κάτω από το ραντάρ των αναλυτών και διέψευσαν το αναμενόμενο από πολλούς μπλε - δημοκρατικό κύμα σε Προεδρία και Γερουσία, για την ανθεκτικότητα του παρολίγον δεύτερη φορά Τραμπ. Κάποιες παρατηρήσεις είναι κοινότοπες και αυταπόδεικτες, όπως ότι οι ΗΠΑ είναι βαθιά διχασμένες, ενώ άλλες είναι μεν ενδιαφέρουσες αλλά χωρίς πρακτική σημασία, όπως η διαπίστωση για τους αρχαϊσμούς του αμερικάνικου εκλογικού συστήματος, που είναι όμως σχεδόν αδύνατο να αλλάξει στο προβλεπτό μέλλον.
Είναι βέβαιο ότι θα μας απασχολήσει το θέμα από εδώ και εμπρός, γιατί η παρολίγον δεύτερη επιτυχία του Τραμπ σκόρπισε εύκολες και επιφανειακές δικαιολογίες για την αντιπαθητική Κλίντον, για ανθρώπους που δεν ήξεραν και παρασύρθηκαν και άλλα. Τώρα όλοι ήξεραν και μετά γνώσεως τον επέλεξε το 48,5%. Και είναι πολυπαραγοντική και όχι μονοσήμαντη η εξήγηση για την περιορισμένη - σε σχέση με την αναμενόμενη- απήχηση του Δημοκρατικού Υποψήφιου και την ισχυρότερη της αναμενομένης - με βάση την ποιότητα της Προεδρίας - επιρροή μιας πρόδηλα προβληματικής και χυδαίας προσωπικότητας.
Τα περί άχρωμου, κουρασμένου και άνευρου Μπάιντεν δεν αρκούν ως εξήγηση . Ο Μπάιντεν έκανε ρεκόρ στην λαϊκή ψήφο με περίπου 75.000.000, είχε πίσω του συσπειρωμένο το σύνολο του Δημοκρατικού Κόμματος, όλες του τις πτέρυγες, τον Ομπάμα και τον Σάντερς στην πρώτη γραμμή, το δε πρόγραμμά του είχε σαφέστατα προοδευτικό περιεχόμενο, γιατί προέκυψε από την συμμετοχή της αριστερής πτέρυγας στην εκπόνηση του.
Όλα αυτά μαζί του έδωσαν την νίκη - πράγμα καθόλου δευτερεύον- αλλά δεν δημιούργησαν σαρωτικό ρεύμα συνολικής αναγέννησης, που θα του επέτρεπε να προχωρήσει με καλύτερους συσχετισμούς στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις που εμπεριέχονται στο πρόγραμμα του. Οι λόγοι είναι πολλοί και δεν προέκυψαν κατά την διάρκεια της θητείας Τραμπ, προϋπήρχαν στην βαθειά Αμερική, πολιτικά εμφανίστηκαν δυναμικά στους κόλπους του Ρεπουμπλικάνικου κόμματος με το Tea Party και γιγαντώθηκαν όταν βρήκαν στο πρόσωπο του Τραμπ τον κατάλληλο δημοκόπο λαϊκιστή . Όλοι θυμόμαστε την Σάρα Πέιλιν, υποψήφια Αντιπρόεδρο το 2008 του αξιοπρεπούς Τζον Μακέιν . Προκάλεσε θυμηδία σε πολλούς αλλά ήταν προπομπός του Τραμπ, διαμορφώνοντας μια κρίσιμη, φανατική, ανορθολογική, θρησκόληπτη, εθνικιστική, ρατσιστική, με δυο λέξεις επιθετική Ακροδεξιά στους κόλπους του πιο συστημικού μέχρι τότε κόμματος των ΗΠΑ. Η αντισυστημική ρητορική του Τραμπ ήρθε να επικαθήσει σε αυτό το παρδαλό μείγμα οικονομικού εθνικισμού, ρατσισμού, ξενοφοβίας, παράνοιας και να το εκφράσει με τον καλύτερο τρόπο.
Μια ανάλυση που συναντάμε σε κάποιους παραδοσιακούς αριστερούς εστιάζει στην αδυναμία του Δημοκρατικού κόμματος να εκφράσει πειστικά τον κόσμο της εργασίας, της αμφισβήτησης , των δικαιωμάτων και των κινημάτων. Ενώ υπάρχει μια βάση για αυτή την κριτική , πιστεύω ότι είναι μονομερής και δεν μπορεί να φωτίσει επαρκώς μια εξαιρετικά πολύπλοκη κατάσταση όπου οι οικονομικό- κοινωνικές ανάγκες συνυπάρχουν με πολιτισμικά προτάγματα. Αυτή η μονομερής ,ταξική κατά βάση θεώρηση, δεν μπορεί πχ να εξηγήσει γιατί η αντίθεση στις ελίτ διοχετεύεται σε σημαντικό βαθμό στον πιο χαρακτηριστικό εκπρόσωπο ενός λούμπεν - ελιτισμού. Επίσης αυτή την φορά κάτω από την πίεση του Σάντερς και της πανδημίας το Δημοκρατικό Κόμμα είχε προωθημένες θέσεις στο θέμα των ατομικών δικαιωμάτων, των γυναικών, της υπεράσπισης των μειονοτήτων, των μεταναστών, της επέκτασης του Medicare, της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής.
Είχε μάλιστα διαμορφωθεί ένα ευρύτατο και χωρίς ρωγμές στην κορυφή μέτωπο που απαιτούσε επιτακτικά την απομάκρυνση του Τραμπ . Ένα μέτωπο που πιστώνεται την παρουσία στην κάλπη του Μπάιντεν 75 εκατομμυρίων Αμερικανών. Στην βάση όμως υπήρχαν ρωγμές , ορισμένες μάλιστα διευρύνθηκαν ανησυχητικά. Ο Τραμπ βελτίωσε την εκλογική του επίδοση τόσο στους Λατίνους, όσο και - λιγότερο εδώ- στους Αφροαμερικάνους . Εκεί αποδίδεται και η άνετη επικράτηση του σε Τέξας και Φλώριδα. Επίσης πάμπολλες κομητείες στην βαθειά Αμερική παρότι επλήγησαν θανατηφόρα από τον ιό έδωσαν πλειοψηφία στον Τραμπ, αποδυναμώνοντας μερικώς στην πράξη την αιχμή της εκλογικής στρατηγικής των Δημοκρατικών.
Μια εξήγηση είναι ότι στο πεδίο της Ιδεολογίας ο απλουστευτικός λόγος του Τραμπ έχει μεγάλη απήχηση και αυτή είναι μια διαπίστωση που δεν πρέπει να μας αιφνιδιάζει. Σε μικρότερη κλίμακα το ίδιο βλέπουμε και στην Ευρώπη όπου οι παραδοσιακές αξίες πατρίδας , θρησκείας και οικογένειας στρέφουν όλο και πιο δεξιά το τιμόνι της συντηρητικής παράταξης ενώ ο λαϊκισμός , ο εθνικισμός, η ξενοφοβία, η ισλαμοφοβία τρέφουν μια επιθετική και εν πολλοίς « αποκαθαρμένη» από το βάρος του μεσοπολέμου και του πολέμου Ακροδεξιά . Η ήττα της κομμουνιστικής Αριστεράς το 89 και η αδυναμία της σοσιαλδημοκρατίας να διατηρήσει την επαφή με εκείνα τα λαϊκά στρώματα που η ανεπίστρεπτη παγκοσμιοποίηση και οι νέες τεχνολογίες σπρώχνουν εκτός παραγωγής, έδωσαν έδαφος για την ενίσχυση του λαϊκισμού της Ακροδεξιάς. Και αν αυτό συμβαίνει στην Ευρώπη μπορούμε να αντιληφθούμε πόσο πιο εύφορο έδαφος υπάρχει για αυτές τις ιδέες στην Αμερική. Τηρουμένων των αναλογιών το Δημοκρατικό κόμμα βρίσκεται μπροστά στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα ευρωπαϊκά σοσιαλιστικά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα. Και κατά τούτο σφάλλουν όσοι υποτιμούν την σημασία της νίκης του Μπάιντεν σε μια φάση ανόδου σε παγκόσμια κλίμακα των συντηρητικών αξιών.
Η οικονομία καθορίζει σε τελευταία ανάλυση τις εξελίξεις. Το εποικοδόμημα όμως έχει βαρύνουσα σημασία και σε αυτό συμπυκνώνονται ζητήματα ιδεολογίας. Και όσο στην μεταβατική φάση που περνάμε και στα αχαρτογράφητα νερά που έχουμε μπει λόγω πανδημίας, λύσεις στην οικονομία δεν φαίνονται, τα ζητήματα του εποικοδομήματος αποκτούν όλο και μεγαλύτερη σημασία. Η περίπτωση Τραμπ το επιβεβαιώνει.
