Συλλογική αυτοπραγμάτωση και αβεβαιότητα

Στις συνεχείς κρίσεις που αφήνουν πίσω τους οι δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, ο δημόσιος διάλογος τείνει να αναζητά απαντήσεις χρησιμοποιώντας τον παραδοσιακό τρόπο σκέψης. Η ανάπτυξη ως μεγέθυνση δεικτών, η κλιματική αλλαγή ως κάτι που «θα μας απασχολήσει» και η αντίληψη προσωρινότητας για όσα πρωτόγνωρα μας κληροδοτεί η υγειονομική κρίση αποτελούν ορισμένες πτυχές της συγκεκριμένης οπτικής. Πόσο έτοιμοι είμαστε, όμως, να εγκαταλείψουμε αυτή την παράδοση και να αποσυνδέσουμε τη σύγχρονη πορεία μας από τις θετικές προσδοκίες που μας δημιούργησε ο 20ός αιώνας;

Η συνεχής αναψηλάφηση του παρελθόντος μας με όρους νοσταλγίας μόνο καλό σημάδι δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί. Η αλλαγή της χιλιετίας ως γεγονός που πραγματοποιήθηκε μόλις χθες και οι αναφορές στη δεκαετία του 1980 σαν άμεσο παρελθόν, με την τελευταία να έχει παρέλθει ημερολογιακά εδώ και τρεις ολόκληρες δεκαετίες, δείχνουν το αδιέξοδο στο οποίο βρισκόμαστε. Η μεγέθυνση του ΑΕΠ ως αυτοσκοπός, στόχος που επιτεύχθηκε αλλά ούτε διατηρήθηκε ούτε μας χάρισε νέες στάσεις ζωής, είναι πιθανό να μας οδηγήσει μαζί με άλλες αντιλήψεις σε νέους κύκλους φθοράς.

Συγχρόνως, η έλευση της υγειονομικής κρίσης ως παράγωγη της κλιματικής δεν είναι μια προσωρινή κατάσταση ανάλογη των κρίσεων ζήτησης που απαντήθηκαν από τα μοντέλα του Κέινς. Οσα διοικητικά μέτρα κι αν ληφθούν, η αλλαγή του τρόπου ζωής που για χρόνια καθορίστηκε από το πρότυπο της μαζικής κατανάλωσης και οδήγησε στους υψηλούς ρυθμούς μεγέθυνσης του παγκοσμίου ΑΕΠ είναι κεντρικής σημασίας για την αντιμετώπιση του πρώτου τη τάξει κινδύνου για την παγκόσμια κοινωνία.

Σε μια τέτοια πρόκληση ο δημόσιος διάλογος σε εγχώριο και διεθνές επίπεδο οφείλει να επεκταθεί πέρα από τις πλειοδοσίες δαπανών και τις μειοδοσίες φόρων και να ξεπεράσει προσωρινές διενέξεις ισχύος για ορυκτό πλούτο, τον οποίο εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής θα πρέπει να εγκαταλείψουμε.

Για να πετύχουμε ως κοινωνίες μια πραγματική ανάπτυξη είναι αναγκαίο να στραφούμε στον στόχο της συλλογικής αυτοπραγμάτωσης. Ποιοτικοί δείκτες που θα κάνουν τη ζωή μας καλύτερη και όχι ακριβότερη, νέα καταναλωτικά πρότυπα που θα διασφαλίζουν πόρους για τις νέες γενιές και στροφή στην πράσινη οικονομία χωρίς τον ανταγωνισμό στα μέσα παραγωγής, είναι μερικά ζητήματα που καλούμαστε να θέσουμε επί τάπητος.

Ενας αιώνας ο οποίος προς το παρόν αντλεί αίγλη από τη μεταπολεμική ειρήνη και τη σχετική «καθολικοποίηση» της μαζικής κατανάλωσης δεν είναι βιώσιμος. Η συμφιλίωση με την αβεβαιότητα που τον χαρακτηρίζει, παρότι είναι ψυχοφθόρος διαδικασία, μπορεί να αποβεί ταυτόχρονα και απελευθερωτική. Σε κάθε περίπτωση, ο δρόμος για τη συλλογική αυτοπραγμάτωση ούτε σε δείκτες είναι εύκολο να αποτυπωθεί ούτε μπορεί να ξεφύγει από τα υποκειμενικά όρια που θέτει ο κάθε άνθρωπος.

Αξίζει, ωστόσο, να τεθεί ως στόχος στο πλαίσιο των ορίων που συνοδεύουν την αβεβαιότητα του κόσμου μας. Ο 20ός αιώνας μάς πρόσφερε ένα πρότυπο «ανίκητου ανθρώπου» με την υπόσχεση της αέναης επιβολής του στον χρόνο. Είκοσι καθαρά χρόνια εντός του 21ου αιώνα χρειαζόμαστε έναν κόσμο που θα είναι τουλάχιστον βιώσιμος. Το 2050 μπορεί να είναι μακριά, αλλά με την έλευση της νέας χρονιάς είναι ήδη ημερολογιακά πιο κοντά από το 1990.