Ο «αποχωρών» πρόεδρος στη Διάσκεψη της Γενεύης

Η αντίστροφη μέτρηση για την άτυπη Διάσκεψη για την Κύπρο στη Γενεύη –τέλη Απριλίου– έχει αρχίσει. Στο Προεδρικό γίνονται διάφορες συσκέψεις και ετοιμάζονται νομικά κείμενα με βάση εντολές του προέδρου Ν. Αναστασιάδη. Θέλει να αποκρούσει θέσεις που προβλήθηκαν από την τουρκική πλευρά για κυριαρχική ισότητα και ορισμένες… περίεργες βρετανικές εισηγήσεις. Με άλλα νομικά κείμενα θα καταθέσει εισηγήσεις για «αποκεντρωμένη Ομοσπονδία».

Ομως, αν θέλει κάποιος να κατανοήσει ορθά το νόημα της Γενεύης, γνωρίζει πολύ καλά ότι ο ΟΗΕ δεν ενδιαφέρεται πια για «τσουβάλια» με νομικές γνωμοδοτήσεις για το τι δεν θέλει η κάθε πλευρά. Ο Γκουτέρες απαιτεί πειστικές αποφάσεις και αξιόπιστα πρόσωπα να δεσμευτούν σε αυτές.

Αρκετοί στη Λευκωσία –όχι όλοι από αυτούς που έχουν άμεση ανάμειξη– συνειδητοποιούν τη μεγάλη ζημιά που έχει γίνει, τέσσερα χρόνια μετά το Κραν Μοντανά (2017), αλλά και την προτεραιότητα της παρούσας συγκυρίας. Οτι, δηλαδή, θα χρειαστεί να εξαντλήσουν κάθε δυνατότητα για αποκατάσταση της αξιοπιστίας της ελληνοκυπριακής πλευράς στη γραμμή διευθέτησης – τη Διζωνική, Δικοινοτική Ομοσπονδία. Ωστόσο, δεν επαφίεται σε αυτούς, αλλά στον ίδιο τον Ν. Αναστασιάδη να αποκρυσταλλώσει τις πολύ συγκεκριμένες θέσεις που αναμένει ο Γκουτέρες: πολιτική ισότητα, εκ περιτροπής προεδρία, μία ψήφος κτλ. Τα νομικά κείμενα δεν δίνουν απάντηση στο τι θα κάνει ο Κύπριος πρόεδρος στις τετ α τετ συναντήσεις της Γενεύης. Ούτε οι συσκέψεις του Προεδρικού, που συχνά λαμβάνουν τη μορφή… εσωτερικής διαπραγμάτευσης μεταξύ μελών της ομάδας πάνω σε χιλιοειπωμένα ζητήματα.

Τρεις μέρες στη Γενεύη

Ο γενικός γραμματέας Αντόνιο Γκουτέρες καθόρισε 3 ημέρες παραμονής στη Γενεύη και απανωτές συναντήσεις μήπως βρεθεί δρόμος προς τα εμπρός. Θα διεξάγονται δικές του πυκνές διμερείς επαφές, πριν και μετά τις κατεξοχήν συνομιλίες στα δύο «τραπέζια»: το δικοινοτικό τραπέζι, ανάμεσα στους Νίκο Αναστασιάδη και Ερσίν Τατάρ, και το πενταμερές, διευρυμένο με τη συμμετοχή και των ΥΠΕΞ των Εγγυητριών Δυνάμεων (Ελλάδα, Τουρκία, Η.Β.). Αυτή τη μεθοδολογία υιοθέτησε ο ΟΗΕ στις Διασκέψεις της Ελβετίας το 2017 (Γενεύη - Ιανουάριος και Κραν Μοντανά - Ιούνιος και Ιούλιος).

Ομως, τώρα, η ατμόσφαιρα, οι πρωταγωνιστές και οι δυναμικές είναι διαφορετικές. Είναι σχεδόν απίθανο να καταφέρει ο γενικός γραμματέας να φέρει τα πράγματα σε ένα σημείο σύγκλισης για να καλέσει ακολούθως –εντός διμήνου– μια πλήρη Διάσκεψη. Αυτή τη στιγμή το καθοδηγητικό έγγραφο που με κόπους συνέταξε ως κοινά αποδεκτή συνισταμένη για καταληκτική διαπραγμάτευση –τα 6 σημεία Γκουτέρες της 30ής Ιουνίου 2017– δεν είναι δεδομένο και όλοι τράβηξαν πίσω τις προωθημένες δεσμεύσεις τους.

Με λόγια και πράξεις για 4 χρόνια, ο Ν. Αναστασιάδης έδειξε ελάχιστη έγνοια να διαφυλάξει το διαπραγματευτικό κεκτημένο του Κραν Μοντανά. Ροκάνιζε τον χρόνο και κλόνιζε τις ουσιώδεις συγκλίσεις στα πιο επίμαχα σημεία. Εριχνε νερό στον μύλο της Τουρκίας, που αντέδρασε με όρους ισχύος στη θάλασσα. Η εμπιστευτικότητα με τον ΟΗΕ είναι στο ναδίρ και το επιτελείο Γκουτέρες στέκει καχύποπτα έναντι των προθέσεών του Κύπριου προέδρου. Στις κατ’ ιδίαν επαφές ο Γκουτέρες τα λέει κυνικά για όσα προηγήθηκαν, τις πολυπλοκότητες και το τέλμα που προκάλεσαν: πότε η διπλωματία των αγωγών-«όνειρο», πότε η ακύρωση της δικοινοτικής συνεργασίας και εν τέλει η απομάκρυνση του Μουσταφά Ακιντζί. Οι δε συνεργάτες του γενικού γραμματέα δεν ξεχνούν πόσο απερίσκεπτα ο Κύπριος πρόεδρος τους έριχνε ευθύνες για τα δικά του σφάλματα.

Η θέση των στενών συνεργατών του προέδρου δεν είναι καλύτερη. Ο ΥΠΕΞ Ν. Χριστοδουλίδης είναι κυριολεκτικά «άφαντος». Οι ειδήσεις που φτάνουν από τις Βρυξέλλες για το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 25ης Μαρτίου είναι αποκαρδιωτικές για τη διπλωματία των κυρώσεων και τις διακηρύξεις των τριμερών συνεργασιών που οικοδόμησε. Ολα έγιναν μια κονιορτοποιημένη ΑΟΖ. Στην κάθε προηγούμενη φάση ήταν το «δεξί χέρι» του Αναστασιάδη, ενώ τώρα εμφανίζεται δυσαρεστημένος και διακινεί ότι ετοιμάζεται για ακαδημαϊκή καριέρα.

Ο διαπραγματευτής Ανδρέας Μαυρογιάννης εμφανίζεται κι αυτός μετέωρος, ενώ διατηρεί κάποιες πολιτικές φιλοδοξίες. Σύντομα θα συνταξιοδοτηθεί από τη διπλωματική υπηρεσία. Η πρόσφατη ομολογία του, ότι «βρεθήκαμε παρά τρίχα πριν από τη λύση στο Κραν Μοντανά», έκανε εντύπωση, αφήνοντας και σοβαρές απορίες. Ούτε αυτός ούτε οι υπόλοιποι συνεργάτες του Κύπριου προέδρου εξηγούν πώς έφτασε η Κύπρος, 4 χρόνια μετά, να κρέμεται από μια κλωστή πριν από τη διχοτόμηση.

«Ασθενής» ηγεσία

Οσα συμβαίνουν στις κλειστές πόρτες του Προεδρικού εντείνουν την αγωνία για την τραγικότητα της κατάστασης. Η ατμόσφαιρα είναι πολύ βαριά και ο Κύπριος πρόεδρος συμπεριφέρεται πλέον ως «αποχωρών» πολιτικός. Τα ζητήματα που κυριεύουν τις σκέψεις του σχετίζονται με όσα ταλανίζουν τον ίδιο και το στενό του περιβάλλον: τη διαφθορά και τα «χρυσά» διαβατήρια. Η πανδημία δεν αρκεί για να κρύψει τον αντίκτυπο που έχουν στην πολιτική σκηνή της Κύπρου και διεθνώς.

Υπάρχει βέβαια –και κυκλοφορεί– η θεωρία της «ασθενούς ηγεσίας», ότι, δηλαδή, στις αφόρητες δυσκολίες ο Ν. Αναστασιάδης θα σκεφτεί και θα λειτουργήσει ηγετικά στο Κυπριακό για να μετρήσει αυτό στην υστεροφημία του. Είναι, απλώς, μια θεωρία που δεν επαληθεύεται γιατί το Κυπριακό μέχρι σήμερα, με ελάχιστες εξαιρέσεις, λειτουργεί μόνο αντίστροφα! Κάθε φορά που συναντά ένας Κύπριος πολιτικός την ιστορική ευκαιρία το βάζει στα πόδια, οχυρώνεται πίσω από την ακατέργαστη κοινή γνώμη που έχει φτιάξει και ετοιμάζεται για την τελευταία διετία του στην εθνικολαϊκή συμμαχία, που ξεκινά από τον ΔΗΣΥ και φτάνει μέχρι το ΕΛΑΜ. Αλλωστε, ο Ν. Αναστασιάδης έχει πολλές φορές αποδείξει ότι δεν είναι και κανένας… Μαντέλα.

Διαχείριση της ζημιάς

Ο γενικός γραμματέας θα δοκιμάσει με καθαρούς όρους, αλλά έχει πλήρη επίγνωση των δυσκολιών. Το βέλτιστο σενάριο θα ήταν για την Κύπρο να αναζητήσει τα κατάλληλα διπλωματικά «αμορτισέρ» (επαφές, κάποια ΜΟΕ) και να κερδίσει χρόνο και ηρεμία. Σε δύο χρόνια η ελληνοκυπριακή κοινότητα θα έχει την ευκαιρία με μια νέα ηγεσία να ξαναδώσει την αξιοπιστία που χάθηκε και να αναζητήσει αποφασιστικά την ευρύτερη συνεννόηση με την Τουρκία, με τη βοήθεια της Ε.Ε. Η τουρκοκυπριακή κοινότητα διατηρεί αξιόλογη αντοχή στη διατήρηση της ταυτότητάς της – δημοσκόπηση Liba στην τουρκοκυπριακή εφημερίδα «Γενί Ντουζέν» (18/3) και ο Μ. Ακιντζί παραμένει στο προσκήνιο με μάχιμες παρεμβάσεις.

Θα χρειαστεί βέβαια να συντρέχουν κι άλλες δυναμικές, με πολύ σημαντική την εξέλιξη του επίπονου διαλόγου Τουρκίας - Ε.Ε. και τη στόχευση Ερντογάν για το 2023, εμβληματικό έτος για την Τουρκία. H Νάταλι Τότσι, διευθύντρια του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων της Ρώμης και σύμβουλος του ύπατου εκπροσώπου Ζοζέπ Μπορέλ –στο Forum Πολιτών του ΟΠΕΚ που μεταδίδει η ιστοσελίδα του «Πολίτης» (17/3)– εξέφρασε την εκτίμηση ότι η «θετική ατζέντα» της Τουρκίας θα πάρει χρόνο να ωριμάσει. Βλέπει ακτίδα φωτός στις διερευνητικές συνομιλίες Ελλάδας - Τουρκίας, παρά στο Κυπριακό για την παρούσα φάση. Εκτιμά επίσης ότι θα απαιτηθεί πιο «βαριά διπλωματία» με την ανάμειξη του ΝΑΤΟ –όχι τόσο της διοίκησης Μπάιντεν– για να ανασυνταχθεί το πολύπλοκο περιφερειακό πλαίσιο. Ενας τέτοιος υπολογισμός είναι βάσιμος, όσο κι αν στη διεθνή πολιτική θα χρειαστεί να γίνουν πολλά, φτάνει να καταγραφεί ειλικρινής και αξιόπιστη βούληση από τους Κυπρίους να αλλάξουν ρότα το 2023.