Τα πραγματικά διλήμματα για την Κύπρο

Ο πρόεδρος της Κύπρου Νίκος Χριστοδουλίδης βλέπει τις εκλογές στην Τουρκία στις 14 Μαΐου ως ορόσημο για μια νέα πρωτοβουλία για το Κυπριακό. Σε συνέντευξή του στο Politico (Ν. Σταμούλη, 22/4) ωστόσο συναρτά κάθε εξέλιξη για επανάληψη των συνομιλιών «με το τι θα πράξει η Τουρκία μετά τις εκλογές και τις πραγματικές προθέσεις της».

Ο Χριστοδουλίδης κάνει στο Politico μια σειρά από συλλογισμούς που δεν βγάζουν νόημα. Αναμένει πολιτική βούληση από την Τουρκία, αλλά από την άλλη εκτιμά ότι «η τουρκική θέση στο Κυπριακό δεν επηρεάζεται από την εναλλαγή των κυβερνήσεων...».

Τότε πώς με δική του δημόσια παραδοχή το 2017 στο Κραν Μοντανά, «φτάσαμε στο παρά πέντε της επίλυσης»; Ο Χριστοδουλίδης ζητά βοήθεια από την Ε.Ε. γιατί «μόνο αυτή έχει τα καρότα, τα κίνητρα, που θα μας οδηγήσουν» σε συνομιλίες. Αφού η Ε.Ε. έχει τα... καρότα, γιατί δεν τα αξιοποίησαν έξι χρόνια ο προκάτοχός του Ν. Αναστασιάδης και εκείνος ως ΥΠΕΞ;

Ο νέος πρόεδρος της Κύπρου περισσότερο αυτοσχεδιάζει, παρά προετοιμάζει τον εαυτό του για σοβαρές κινήσεις στο διπλωματικό πεδίο. Δηλώνει στο Politico: «Ζητούμε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναλάβει κεντρικό ρόλο» στις συνομιλίες. Για μήνες, όμως, κατά την προεκλογική εκστρατεία και μετά, έλεγε ότι δεν ήθελε την Επιτροπή – τη θεωρούσε μεροληπτική στο Κυπριακό. Ζήτησε τον Μάρτιο από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να αναλάβει ρόλο στο Κυπριακό, να διορίσει πολιτική προσωπικότητα ως απεσταλμένο του. Λόγια, φαίνεται, χωρίς διαβούλευση με τον ΟΗΕ και τους εταίρους.

Πραγματικά διλήμματα

Οι προσδοκίες για νέο ξεκίνημα με τον Ν. Χριστοδουλίδη πολύ νωρίς διαψεύδονται. Τη θέση τους παίρνουν πολλά ερωτήματα: αναζητεί διέξοδο ή διαχειρίζεται τη διχοτομική κατάσταση; Σε κάθε περίπτωση, είναι δύσκολο να πείσει τον ΟΗΕ και την Ε.Ε. να συμπράξουν σε μια νέα πρωτοβουλία. Γιατί τα πραγματικά διλήμματα αφορούν πρώτα την ελληνοκυπριακή ηγεσία που τόσα χρόνια αδρανεί.

Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ ασκεί ευθεία κριτική στην ελληνοκυπριακή ηγεσία. Κρίνει ότι ουδέποτε ανταποκρίθηκε για ανάκτηση των συγκλίσεων του Κραν Μοντανά, όταν είχε συνομιλητή της τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Μ. Ακιντζί.

Τώρα που ανέλαβε ο Χριστοδουλίδης, έχοντας απέναντί του τον Ε. Τατάρ, αναζητεί μια νέα αφετηρία διαλόγου με γενικολογίες περί ομοσπονδίας. Στη δική του αξιολόγηση, ο Γκουτέρες εκτιμά ότι το σημερινό χάσμα στο Κυπριακό πηγάζει όχι μόνο από την τουρκική στάση, αλλά και από την αναξιοπιστία της ελληνοκυπριακής ηγεσίας. Χρειάζεται ρητές δεσμεύσεις και ο Χριστοδουλίδης ουδέν έπραξε μέχρι στιγμής.

Ο χρόνος και οι δυσκολίες

Ο ΟΗΕ και η Ε.Ε. στηρίζουν τη συμφωνημένη βάση της ομοσπονδίας και διακρίνουν κάποια περιθώρια για μια νέα προσπάθεια. Αυτό που λείπει είναι η πολιτική βούληση και έμπρακτες ενέργειες που να την αποδεικνύουν. Μόνο αν αποταθούν από κοινού στον Γκουτέρες οι δύο κοινότητες της Κύπρου θα εξετάσει την επανάληψη των συνομιλιών. Σε τέτοια περίπτωση η Ε.Ε. είναι έτοιμη να αναμιχθεί. Με Χριστοδουλίδη - Τατάρ είναι απίθανο να υπάρξει τέτοια εξέλιξη, εκτός αν βρεθεί τρόπος να συμπράξει η Τουρκία.

Ο ΟΗΕ και η Ε.Ε. αξιολογούν διαφορετικά τη στάση της Τουρκίας από τη Λευκωσία. Μπορεί η Αγκυρα να αξιώνει «δύο κράτη», «κυριαρχική ισότητα», «χωριστή αναγνώριση», αλλά στις παρασκηνιακές επαφές σχημάτισαν την εξής εικόνα: η κυβέρνηση Ερντογάν τηρεί δημόσια σκληρή γραμμή για διαπραγματευτικούς λόγους και κατά βάση εκδικητικά. Η μετακίνηση στα «δύο κράτη» και η επιβολή τετελεσμένων (Βαρώσι, ΑΟΖ) είναι η απάντησή της στις κινήσεις αποκλεισμού της στην ανατολική Μεσόγειο.

Καθώς, όμως, διαρρέει ο χρόνος –πέρασαν ήδη 6 χρόνια– κανείς δεν γνωρίζει κάτω από ποιους όρους θα επέστρεφε η Αγκυρα στο τραπέζι για ομοσπονδία. Η ελληνοκυπριακή ηγεσία έχει χάσει πολύ έδαφος, όχι μόνο διπλωματικά, αλλά και διαπραγματευτικά. Πώς θα ανακτήσει κρίσιμες συγκλίσεις στην ασφάλεια, το εδαφικό, την αναλογία πληθυσμού;

Αντίθετα, η Τουρκία καταναλώνει τον χρόνο, αλλά είναι έτοιμη για σκληρή διαπραγμάτευση. Ο Μ. Τσαβούσογλου προτάσσει «δίκαιη κατανομή του πλούτου των υδρογονανθράκων» («Μιλιέτ», 3/4). Κανείς δεν ξέρει πώς θα ενεργήσει η Αγκυρα σε περίπτωση κυβερνητικής αλλαγής με πρωθυπουργό τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου.

Ποιος θα σηκώσει το βάρος;

Μπορεί ο Χριστοδουλίδης να πάρει το Κυπριακό στις πλάτες του; Δεν υπάρχουν τέτοια δείγματα γραφής. Η πολιτική της Λευκωσίας –αφήνω το Κυπριακό στο ράφι για 6 χρόνια και κάνω τριμερείς με Αίγυπτο και Ισραήλ και γεωτρήσεις στις θάλασσες– κυριολεκτικά παραπαίει. Ο ΟΗΕ από καιρό καταγράφει τους υδρογονάνθρακες ως πηγή ανταγωνισμών που διασαλεύουν την επίλυση του Κυπριακού. Οι ΗΠΑ «έκοψαν» τον EastMed και η Ε.Ε. θέλει διακαώς αποκλιμάκωση και κάποια φόρμουλα με τη σύμπραξη της Τουρκίας.

Η Αίγυπτος κινείται μόνη με μεγάλη επιτυχία την τελευταία 10ετία και το Ισραήλ στρέφεται προς την Τουρκία. Εσχάτως, η ελληνική κυβέρνηση έδειξε να μη θέλει πια να ακολουθεί τη Λευκωσία. Οι λεγόμενες τριμερείς αραιώνουν και η συνεργασία για αγωγούς έσβησε. Τώρα καταπιάνονται με ήπια ζητήματα διακυβερνητικής συνεργασίας, όπως το περιβάλλον.

Ο Ν. Χριστοδουλίδης επένδυσε προσωπικά στις τριμερείς συνεργασίες. Μια στροφή σε επιλογές συνεργασίας με την Τουρκία, ακόμα και σε συνθήκες επίλυσης, εκλαμβάνεται ως «ανάθεμα» για τον ίδιο και τον περίγυρό του. Τώρα, αναζητεί τρόπο να βάλει το Κυπριακό στο «καλάθι των Ευρωτουρκικών».

Η θεωρία απέχει πολύ από την πράξη. Η εντύπωση που έχει ο Χριστοδουλίδης ότι η Κύπρος στο Συμβούλιο θα ρυθμίζει πόσο ανοίγει η στρόφιγγα (...τα καρότα) για την Τουρκία, αγνοεί εντελώς τις ισορροπίες εντός Ε.Ε. Ο Χριστοδουλίδης έπρεπε να πάρει το μάθημα, όταν ζητούσε ως ΥΠΕΞ κυρώσεις εναντίον της Τουρκίας, αλλά στο τέλος έμενε μόνος στο Συμβούλιο, μαζί με τον Αυστριακό ομόλογό του.

Η Τουρκία θα μπορούσε να συμπράξει θετικά κάτω από εντελώς διαφορετικές συνθήκες. Ποιος όμως θα ξαναδεί το μεγάλο κάδρο για να ξεπεραστούν οι δυσκολίες; Με την εκλογή του στην προεδρία, ο Χριστοδουλίδης κουβαλά την κληρονομιά του προκατόχου του, αλλά η θέση του είναι πιο αδύναμη.

Μπορεί, ακόμη, να βρεθεί κάτω από συνθήκες πέρα από τον δικό του έλεγχο. Αυτό φάνηκε τις τελευταίες εβδομάδες, με τις κυρώσεις ΗΠΑ - Ηνωμένου Βασιλείου σε βάρος φυσικών και νομικών προσώπων στην Κύπρο. Η ρωσική επιρροή στην Κύπρο γίνεται παρελθόν και ο Χριστοδουλίδης το γνωρίζει. Γι’ αυτό προσπαθεί να κρατηθεί, συμμορφούμενος ταχέως και... οικειοθελώς.