Η Κύπρος στο τέλος των ψευδαισθήσεων

Ο πόλεμος στη Γάζα προκαλεί γεωπολιτικές ανατροπές στην περιοχή της Μέσης Ανατολής που επηρεάζουν την Κύπρο. Πώς αντιμετωπίζει η κυπριακή κυβέρνηση την αστάθεια γύρω της και τι θα γίνει με το Κυπριακό στη λαίλαπα δύο πολέμων για τη Δύση (Ουκρανία, τώρα Γάζα);

Σε αυτή την κρίσιμη συγκυρία μετά την 7η Οκτωβρίου, ο πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης κάνει τακτικούς χειρισμούς και έντονη επικοινωνία: σύμπλευση με Ισραήλ, προσέγγιση με ΗΠΑ, αναζήτηση ρόλου ανθρωπιστικής συνδρομής. Τι ακριβώς προωθεί;

Μια εμπεδωμένη πεποίθηση στον ίδιο τον Κύπριο πρόεδρο και σε στενούς συνεργάτες του είναι πως μπορούν να εκμεταλλευτούν την κατάσταση και να δημιουργήσουν νέο διπλωματικό κεφάλαιο στη Δύση έναντι της Τουρκίας. Αυτή η «διπλωματική σχολή» για χρόνια επεξεργάζεται τέτοια σενάρια που, μερικές φορές, ξεπερνούν τη φαντασία: η Τουρκία απομονώνεται, η Κύπρος αναβαθμίζεται! O Ερντογάν εκτρέπεται, η Κύπρος γίνεται πολύτιμος σύμμαχος, πυλώνας σταθερότητας…

Ο Χριστοδουλίδης μοιάζει πλέον απορροφημένος από την ιδέα αυτή, μετά την απρόβλεπτη επίθεση της Χαμάς. Θέλει να κρατήσει στο προσκήνιο την πρότασή του για θαλάσσιο ανθρωπιστικό διάδρομο προς τη Γάζα. Ασχέτως αν μια τέτοια πρωτοβουλία στερείται αντικειμένου. Επί του εδάφους, το Ισραήλ δεν πρόκειται να διακόψει τον πόλεμο. Αν κατ’ εξαίρεση επιτρέψει παροχή βοήθειας, θα είναι για μερικές ώρες και προφανώς από την ξηρά. Ακόμα κι αν εξολοθρεύσει τη Χαμάς, κανείς δεν ξέρει πότε και ποιος θα αναλάβει τον ρόλο του επόπτη της ρημαγμένης Λωρίδας με δύο εκατομμύρια εξαθλιωμένο πληθυσμό.

Κι όμως, η κυπριακή διπλωματία ρίχνει το βάρος σε αυτή τη διπλωματική άσκηση, που επικοινωνιακά προβάλλεται ως αντίβαρο της ρητορικής Ερντογάν: αυτός, βρίσκεται στη λάθος πλευρά της ιστορίας… Με την ίδια λογική αναβίωσε και ο αγωγός–«όνειρο» EastΜed σε ανακοίνωση της διακυβερνητικής συνάντησης Ελλάδας – Κύπρου.

Πού στέκει σήμερα η προσπάθεια για επανάληψη των διαπραγματεύσεων επίλυσης του Κυπριακού; Μια προσεκτική αξιολόγηση δείχνει ότι στο μυαλό του προέδρου Χριστοδουλίδη υποχωρεί η προσμονή της Λευκωσίας για τον διορισμό ενός απεσταλμένου του γ.γ. του ΟΗΕ για να σπάσει το αδιέξοδο, ύστερα από 6 χρόνια. Στην επείγουσα ανάγκη να μην ξεχαστεί εντελώς το Κυπριακό επί της δικής του θητείας, ο Χριστοδουλίδης βρίσκεται τώρα μπροστά στη δυστοκία που προκαλεί η Τουρκία, αλλά και σε ένα διαδικαστικό αδιέξοδο: να οριστεί απεσταλμένος, αλλά να έχει εντολή με χρονοδιάγραμμα λήξης, εντός 2024. Μια τέτοια εξέλιξη, θα είναι η χείριστη για τον Χριστοδουλίδη, γιατί μπορεί να τεθούν μπροστά του προβληματικές και διλημματικές επιλογές: δεν υπάρχει κοινό έδαφος, τι μπορούμε να κάνουμε με το status quo στο νησί που δεν είναι πια βιώσιμο;

«Ξεπάγωμα» διενέξεων

Ο πόλεμος στη Γάζα θα έπρεπε να κάνει τη Λευκωσία να συγκεντρωθεί στο Κυπριακό, να πάρει γενναίες αποφάσεις και να κάνει ανοίγματα που να πείθουν ΟΗΕ - Ε.Ε. να ασχοληθούν με το πρόβλημα. Μια επαφή με Ισραηλινούς διπλωμάτες για τα πραγματικά δεδομένα που περιβάλλουν τη χώρα είναι αποκαλυπτική. «Βιώνουμε ένα βαθύ τραύμα, ο φόβος της ανασφάλειας είναι παντού, σε κάθε πόλη, χωριό, γειτονιά του Ισραήλ. Μόνο ένα πράγμα έχουμε στο μυαλό μας, να εξαφανίσουμε το καθεστώς Χαμάς. Καμία επόμενη ημέρα δεν μπορούμε να σκεφτούμε όσο υπάρχει αυτή η Χαμάς…», ομολογεί ανώτερος αξιωματούχος του Ισραήλ στον γράφοντα.

Η 7η Οκτωβρίου σηματοδοτεί το τέλος μιας μακράς περιόδου που έκανε πολλούς στο Ισραήλ να πιστέψουν ότι το status quo ήταν βιώσιμο. Η χώρα επιστράτευσε όλους τους πόρους της, πέρασε από τρεις μεγάλους πολέμους και ανέπτυξε ένα από τα πιο ισχυρά δόγματα ασφάλειας. Κι όμως, δεν μπορεί να σχεδιάσει στρατηγικά, ούτε να απαντήσει στα υπαρξιακά προβλήματα: τι θα γίνει με τους φανατικούς γύρω της;

Οι πολίτες του Ισραήλ είναι σοκαρισμένοι και όσο ποτέ διχασμένοι. Μια ισχυρή τάση προβληματίζεται γιατί η ηγεσία του Ισραήλ επαναπαύτηκε και δεν δούλεψε έγκαιρα για την ειρήνη και τα «δύο κράτη». Μια άλλη, εξίσου ισχυρή, δεν θέλει να ακούσει για ειρήνη με τους Παλαιστινίους που ποτέ δεν δέχτηκαν τη συνύπαρξη με το κράτος του Ισραήλ. Και τα δύο ρεύματα καταριούνται τον Μπενιαμίν Νετανιάχου, τον πολιτικό που ηγεμονεύει επί δύο δεκαετίες.

Το Ισραήλ αποδείχτηκε ικανό να συντρίψει τον αντίπαλο, αλλά ξέμεινε από ικανή ηγεσία. Ορισμένοι λένε: «Ποιο μέλλον, που δεν έχουμε συνομιλητή ανάμεσα στους Παλαιστινίους, εκτός από τον γερασμένο και απομονωμένο στη Ραμάλα της Δυτικής Οχθης, Μαχμούτ Αμπάς;». Εκεί αρχίζει και η συζήτηση για το ποιος φταίει περισσότερο: η συρρίκνωση των Παλαιστινίων, ο Αραφάτ που μετά τις συμφωνίες του Οσλο (1993) κλότσησε την ιστορική ευκαιρία για τελική λύση, η δεύτερη Ιντιφάντα που έθρεψε την ισραηλινή Ακροδεξιά, ο Αριέλ Σαρόν ή ο Νετανιάχου που κρατά την καρέκλα της εξουσίας με συμμάχους τους φανατικούς θρησκομανείς;

H διχοτόμηση

Οι συνθήκες της «παγωμένης διένεξης» στην Κύπρο μοιάζουν κατά πολύ ηπιότερες. Κι όμως, τα τραύματα του παρελθόντος και η συστηματική ψυχολογική διαίρεση που καλλιεργούν οι πολιτικοί ανάμεσα στους Ελληνοκύπριους και τους Τουρκοκύπριους πολίτες μπορεί να φέρουν εξίσου οδυνηρά αποτελέσματα. Η μερίδα της ηγεσίας που τώρα κυβερνά, υπό τον Νίκο Χριστοδουλίδη, δείχνει πολύ λίγη διάθεση να «θυσιάσει» τα προνόμια της Κυπριακής Δημοκρατίας για να μοιραστεί εξουσία με τους Τουρκοκύπριους.

Θεωρητικά υποστηρίζει τη Διζωνική, Δικοινοτική Ομοσπονδία, αλλά στην πράξη την υπονομεύει. Το παραμικρό βήμα δεν κάνει για να την εξηγήσει στην κοινή γνώμη. Κι όμως, το αντάλλαγμα, με βάση τις προτάσεις του ΟΗΕ (Πλαίσιο Γκουτέρες, 2017), θα ήταν μια νέα ρύθμιση ασφάλειας για το νησί, χωρίς την απειλή επεμβάσεων, σημαντική επιστροφή εδαφών και πλήρη συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Ενωση.

Το παράδοξο είναι πως οι Ελληνοκύπριοι, εν αντιθέσει προς τους Ισραηλινούς, δεν πρόκειται να αποκτήσουν ποτέ υπεροπλία. Περαιτέρω, αυτοί ζημιώνουν περισσότερο με την παράταση του Κυπριακού στον χρόνο. Περιουσίες ξεπουλιούνται στα Κατεχόμενα – τώρα με νέα έξαρση προς Ρώσους και Ιρανούς. Ο εποικισμός αλλοιώνει τη δημογραφική ισορροπία και οι Ελληνοκύπριοι κινδυνεύουν να χάσουν την πιθανότητα να έχουν μετριοπαθή Τουρκοκύπριο συνομιλητή με ερείσματα στον πληθυσμό, όπως τον Μουσταφά Ακιντζί ή, προηγουμένως, τον Μεχμέτ Αλί Ταλάτ. Θα έχουν απέναντι τους μόνο την Τουρκία και τα 85 εκατομμύριά της, εγκλωβισμένοι στο μισό νησί. Αν χαθεί, όμως, ακόμα μια ευκαιρία, θα είναι πια πολύ αργά να ξαναφτιαχτεί σχέδιο λύσης και ειρήνη.