Επιβεβλημένη η ανακατεύθυνση των ευρωπαϊκών πόρων

Είναι φανερό ότι το συνεχές των κρίσεων διαμορφώνει ένα δύσκολο διεθνές οικονομικό περιβάλλον. Για τη χώρα μας η κατάσταση γίνεται δυσκολότερη καθώς δεν έχει αντιμετωπίσει τις δομικές αδυναμίες που την οδήγησαν στην κρίση της προηγούμενης δεκαετίας.

Πρέπει καταρχήν να επισημανθεί ότι η πρόσφατη χρεωκοπία οφείλεται κυρίως στο μη βιώσιμο-μη διατηρήσιμο παραγωγικό μοντέλο σε συνδυασμό με τη διατήρηση αναχρονισμών στο κράτος, τη δικαιοσύνη, το περιβάλλον, τη χωροταξία. Τα δομικά αυτά προβλήματα εμφανίζονται σήμερα με διάφορους τρόπους και δείκτες όπως:

Αύξηση του εμπορικού ελλείματος,

Ελάχιστες ξένες επενδύσεις στον παραγωγικό τομέα και στην μεταποίηση (οι περισσότερες αφορούν real estate και αγορές περιουσιακών στοιχείων όπως ξενοδοχείων)

Εξαιρετικά αρνητική καθαρή διεθνή επενδυτική θέση

Αύξηση των ανισοτήτων και των κάθε είδους αποκλεισμών.

Η συγκυρία, λοιπόν, δεν προσφέρεται για πανηγυρισμούς. Απαιτείται αλλαγή πορείας και δράση. Η χώρα μας έχει στη διάθεσή της σημαντικούς ευρωπαϊκούς επενδυτικούς πόρους τα επόμενα χρόνια. Αλλά το ζητούμενο είναι να διασφαλίσουμε ότι ο σχεδιασμός και η κατεύθυνση αυτών των πόρων συμβάλλουν στην αντιμετώπιση αυτών των δομικών προβλημάτων.

Με βάση μελέτη του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ, στο πλαίσιο του Παρατηρητηρίου του Ταμείου Ανάκαμψης & Ανθεκτικότητας, η πορεία πραγματικής απορρόφησης του κυβερνητικού σχεδίου «Ελλάδα 2.0» υπολείπεται ήδη σε σχέση με τον αρχικό προγραμματισμό. Για το έτος 2021 είχαν αρχικά προϋπολογιστεί 2,6 δισ. ευρώ δαπάνες ενώ τελικά εκτελέστηκαν 300 εκ. ευρώ.

Για το 2022 προβλέπονται 3,2 δισ. ευρώ αλλά οι πραγματικές πληρωμές μέχρι και 31.08.2022, ήταν μόλις 300 εκ. ευρώ. Ως πραγματικές πληρωμές, με βάση την μεθοδολογία της Eurostat, εννοούμε αυτές που φτάνουν στα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις και τους αναδόχους των έργων και μετρούν στον υπολογισμό του ΑΕΠ και όχι ενδιάμεσες λογιστικές μεταβιβάσεις μεταξύ λογαριασμών του δημοσίου.

Τα παραπάνω στοιχεία αποδεικνύουν ότι οι στόχοι αυτοί ήταν ανεξήγητα φιλόδοξοι δεδομένης τόσο της χρονικής φάσης (εκκίνησης) του Σχεδίου, όσο και της απουσίας επαρκούς προεργασίας/ωρίμανσης. Η κυβερνητική επιλογή κατάργησης/ παγώματος/ τροποποίησης σε δράσεις και έργα που ωρίμαζαν από την προηγούμενη κυβέρνηση έχει επίσης επηρεάσει αρνητικά την απορρόφηση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το πρόγραμμα Ηλέκτρα (ενεργειακή εξοικονόμηση σε κτίρια του δημοσίου) που είχε σχετική ωριμότητα από το τέλος του 2018 αλλά προκηρύχθηκε μόλις τον Σεπτέμβρη του 2022 χωρίς σημαντικές αλλαγές.

Ωστόσο το σημαντικότερο σημείο προβληματισμού αφορά τέσσερις θεμελιώδεις αδυναμίες του ελληνικού σχεδίου:

Πρώτη: Απουσία στόχου μείωσης των ανισοτήτων και απουσία συμπεριληπτικών πολιτικών. Μεταρρυθμίσεις όπως αυτή που αυξάνει την ευελιξία στην αγορά εργασίας και μειώνει την διαπραγματευτική δύναμη των εργαζομένων οδηγούν σε αύξηση των ανισοτήτων. Επιπρόσθετα ο τρόπος με τον οποίο γίνεται η αξιοποίηση των δανείων αποκλείει την πρόσβαση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στη χρηματοδότηση. Τα πρώτα 455 εκατ. ευρώ συμβάσεων δανείων του Ταμείου κατευθύνονται σε μόλις 13 επιχειρήσεις που έτσι κι αλλιώς είχαν πρόσβαση σε τραπεζικά κεφάλαια. Ένα ακόμα παράδειγμα απουσίας συμπεριληπτικών πολιτικών αφορά το έλλειμμα επενδύσεων στο ηλεκτρικό δίκτυο από τον ΔΕΔΔΗΕ και χρηματοδοτικών-θεσμικών εργαλείων για να είναι δυνατή η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από τους ίδιους τους καταναλωτές (νοικοκυριά, αγρότες, επιχειρήσεις) με προφανή θετικά αποτελέσματα στον τομέα της ανθεκτικότητας.

Δεύτερη: Απουσία στόχου αύξησης της εγχώριας παραγόμενης αξίας και ενίσχυσης της παραγωγικής βάσης της χώρας με αποτέλεσμα οι πόροι να κατευθύνονται κατά κύριο λόγο σε εισαγωγές. Είναι παράδοξο, ότι σε μια περίοδο που στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ ο κλαδικός σχεδιασμός έχει επιστρέψει ως ένα βασικό εργαλείο οικονομικής πολιτικής -ειδικά για την βιομηχανία και τις νέες τεχνολογίες που παράγουν θέσεις εργασίας έντασης γνώσης και επενδύσεις υψηλής προστιθέμενης αξίας - το κυβερνητικό σχέδιο εναποθέτει τις ελπίδες του στους αυτοματισμούς των αγορών. Αλλά αυτό ακριβώς δοκιμάστηκε στο παρελθόν και απέτυχε.

Τρίτη: Περιθωριοποίηση των δημόσιων πολιτικών. Δεν περιλαμβάνεται κάποια πρόνοια για την ενίσχυση της ικανότητας του δημόσιου τομέα να σχεδιάσει, να εφαρμόσει και να αξιολογήσει πολιτικές μέσω των οποίων θα πραγματωθεί ο μετασχηματισμός του παραγωγικού μοντέλου ενώ σημαντικοί τομείς πολιτικής όπως αυτός της έρευνας και καινοτομίας χαρακτηρίζονται από έλλειψη φιλοδοξίας και συνεκτικού σχεδίου.

Τέταρτη: Απουσία περιφερειακής διάστασης σε μια χώρα που εμφανίζει το 9ο υψηλότερο επίπεδο περιφερειακών ανισοτήτων ως προς το κατά κεφαλήν ΑΕΠ μεταξύ των 30 χωρών του ΟΟΣΑ.

Γι’ αυτούς τους πολύ ουσιαστικούς λόγους πιστεύουμε ότι είναι επιβεβλημένη η ανακατεύθυνση των ευρωπαϊκών πόρων αν θέλουμε αυτοί να υπηρετήσουν μια αλλαγή οικονομικού παραδείγματος σε βιώσιμη κατεύθυνση, πολύ περισσότερο αν αναλογιστούμε το περιβάλλον ενεργειακής κρίσης και αστάθειας που αντιμετωπίζουμε και αναμένεται να διατηρηθεί το επόμενο διάστημα.

Ο Παναγιώτης Κορκολής είναι υπεύθυνος Ανάπτυξης στο Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ, πρώην Γενικός Γραμματέας Δημοσίων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ στο υπουργείο Οικονομίας