Το τέλος της μαγικής σκέψης
Παύλος Τσίμας, http://www.huffingtonpost.gr, Δημοσιευμένο: 2015-08-14
Λύτρωση ή συμφορά, υφεσιακή ή αναπτυξιακή, η «καλύτερη δυνατή» ή η «χειρότερη όλων», η νέα συμφωνία Αθήνας-πιστωτών έχει ακόμη αβέβαιη την τύχη και ακόμη περισσότερο αβέβαιες τις επιπτώσεις. Έτσι κι αλλιώς, όμως, σημαδεύει το οριστικό τέλος μιας εποχής.
Ας την ονομάσουμε, εποχή της μαγικής σκέψης.
Τον όρο τον χρησιμοποιούν κυρίως ανθρωπολόγοι και ψυχολόγοι. Ο Σαρτρ του έδωσε τον καλύτερο ορισμό του: Όταν οι άνθρωποι επιτρέπουμε σε μια ισχυρή επιθυμία ή ένα συναίσθημα να μας πείσει ότι κάτι είναι αληθινό, ενώ η λογική υποστηρίζει το αντίθετο. Σαν να ξορκίζουμε την πραγματικότητα ή να πιστεύουμε σε μαγικές, αθέατες δυνάμεις που θα την αλλάξουν στα μέτρα των επιθυμιών μας. Σημαδεύει μια οριμένη φάση της ζωής του ανθρώπου και μια εποχή του ανθρώπινου πολιτισμού. Αλλά μπορεί να αναβιώνει στην ατομική ή την συλλογικη μας συμπεριφορά. Ή στον πολιτικό λόγο.
Ζήσαμε μια τέτοια εντυπωσιακή αναβίωση. Θύαμε στην μαγική σκέψη όταν πιστεύαμε ότι μπορούμε αζημίως να διαγράψουμε το χρέος μας, ότι μπορούμε, μ” ένα κόλπο ζόρικο, από αυτα που κάνουν στις Ινδίες και στο Ζάππειο, να μειώσουμε τα ελλείμματα χωρίς λιτότητα, ότι με την ψήφο μας και μόνον θα αλλάξουμε την Ευρώπη ολόκληρη, ότι μπορούμε να βγάλουμε την γλώσσα στην ευρωζώνη, χωρίς να διακινδυνεύσουμε την συμμετοχή μας σ” αυτήν, όταν ο Αλέξης έλεγε ότι θα κάνει μια πρόταση στην Μέρκελ που εκείνη δεν θα μπορέσει να αρνηθεί ή όταν ο Γιάνης τον έπειθε ότι αν εξαντλήσουμε τον διαπραγματευτκό χρόνο, αθετήσουμε πληρωμές και εισάγουμε φαντεζί εικονικό χρήμα στις συναλλαγές μας, ο κόσμος θα πέσει στα πόδια μας προσφέροντας χρυσό, σμύρνα και λιβάνι.
Το ζήσαμε, τελείωσε στις 12 Ιουλίου, η συμφωνία επικυρώνει το τέλος εποχής. Ζούμε ήδη μια εποχή ενηλικίωσης, όπου οι επιθυμίες ξέρουμε ότι δεν διαμορφώνουν την πραγματικότητα, ότι η φαντασία δεν έχει την εξουσία, ότι είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε επιλογές, η καθεμία από τις οποίες έχει συνέπειες.
Μπορούμε να κάνουμε την επιλογή της συμφωνίας με την ευρωζώνη, με τίμημα τρία ακόμη χρόνια υπαγωγής στον οικονομικό έλεγχο της τρόϊκα- όπως κι αν την βαφτίσουμε. Μπορούμε να κάνουμε την επιλογή της ρήξης, με πλήρη συνείδηση των συνεπειών, που οι υποστηρικτές της δεν κρύβουν ότι περιλαμβάνουν τις οδύνες μιας βίαιης επιστροφής στο εθνικό νόμισμα.
Είναι ήδη ένα κέρδος ότι η στάθμιση των επιλογών αυτών γίνεται απαλλαγμένη από μαγική σκέψη, με την ορθολογική στάθμιση των συνεπειών τους. Θα είναι ένα ακόμη μεγαλύτερο κέρδος αν τώρα έρθουν στην επιφάνεια οι αληθινά δύσκολες και σημαντικές επιλογές, που αναβάλουμε και αποφεύγουμε. Αν θα αλλάξει εκ θεμελίων το κράτος που χρεοκόπησε ή όχι. Κι αν η αλλαγή του θα γίνει με δημοκρατικό, προοδευτικό πρόσημο ή όχι. Αν το παραγωγικό μοντέλο που εδώ και δύο δεκαετίες συντηρείται μόνον με δανεικά και παράγει μόνον χρέη θα αλλάξει ή θα συνεχίσει να συντηρείται εις βάρος των κοινωνικά αδύναμων. Κι αν η αλλαγή αυτή θα γίνει με όρους κοινωνικής δικαιοσύνης ή όχι.
Η ιστορία δεν τελείωσε. Η πολιτική δεν ομογενοποιήθηκε, επειδή ένα ακόμη κόμμα, ένας ακόμη πρωθυπουργός, υποχρεώθηκε να συμβιβαστεί με το αναπόφευκτο. Οι συγκρούσεις επί της πολιτικής σκηνής, με νέα σχήματα, νέες διαχωριστικές γραμμές, νέα υποκείμενα που από την κρίση αυτή σίγουρα θα προκύψουν, δεν θα γίνουν λιγότερες ή λιγότερο έντονες. Αλλά, ελπίζουμε πως θα είναι πιο ορθολογικές και ρεαλιστικές, πιο παραγωγικές και οι διαχωριστικές γραμμές θα προσδιοριστούν με όρους πραγματικούς. Όχι ως «μνημονιακές» ή «αντιμνημονιακές», αλλά ως προοδευτικές ή συντηρητικές, δεξιές ή αριστερές.
Ακόμη και αν η υπό εκκόλαψη συμφωνία είναι η χειρότερη δυνατή, αυτή η ενηλικίωση της πολιτικής- αν επέλθει- θα είναι κέρδος. Αλλά σταματώ εδώ, πριν πάρω τις επθυμίες μου για πραγματικότητα, ένα ακόμη θύμα κι εγώ της μαγικής σκέψης.
Ας την ονομάσουμε, εποχή της μαγικής σκέψης.
Τον όρο τον χρησιμοποιούν κυρίως ανθρωπολόγοι και ψυχολόγοι. Ο Σαρτρ του έδωσε τον καλύτερο ορισμό του: Όταν οι άνθρωποι επιτρέπουμε σε μια ισχυρή επιθυμία ή ένα συναίσθημα να μας πείσει ότι κάτι είναι αληθινό, ενώ η λογική υποστηρίζει το αντίθετο. Σαν να ξορκίζουμε την πραγματικότητα ή να πιστεύουμε σε μαγικές, αθέατες δυνάμεις που θα την αλλάξουν στα μέτρα των επιθυμιών μας. Σημαδεύει μια οριμένη φάση της ζωής του ανθρώπου και μια εποχή του ανθρώπινου πολιτισμού. Αλλά μπορεί να αναβιώνει στην ατομική ή την συλλογικη μας συμπεριφορά. Ή στον πολιτικό λόγο.
Ζήσαμε μια τέτοια εντυπωσιακή αναβίωση. Θύαμε στην μαγική σκέψη όταν πιστεύαμε ότι μπορούμε αζημίως να διαγράψουμε το χρέος μας, ότι μπορούμε, μ” ένα κόλπο ζόρικο, από αυτα που κάνουν στις Ινδίες και στο Ζάππειο, να μειώσουμε τα ελλείμματα χωρίς λιτότητα, ότι με την ψήφο μας και μόνον θα αλλάξουμε την Ευρώπη ολόκληρη, ότι μπορούμε να βγάλουμε την γλώσσα στην ευρωζώνη, χωρίς να διακινδυνεύσουμε την συμμετοχή μας σ” αυτήν, όταν ο Αλέξης έλεγε ότι θα κάνει μια πρόταση στην Μέρκελ που εκείνη δεν θα μπορέσει να αρνηθεί ή όταν ο Γιάνης τον έπειθε ότι αν εξαντλήσουμε τον διαπραγματευτκό χρόνο, αθετήσουμε πληρωμές και εισάγουμε φαντεζί εικονικό χρήμα στις συναλλαγές μας, ο κόσμος θα πέσει στα πόδια μας προσφέροντας χρυσό, σμύρνα και λιβάνι.
Το ζήσαμε, τελείωσε στις 12 Ιουλίου, η συμφωνία επικυρώνει το τέλος εποχής. Ζούμε ήδη μια εποχή ενηλικίωσης, όπου οι επιθυμίες ξέρουμε ότι δεν διαμορφώνουν την πραγματικότητα, ότι η φαντασία δεν έχει την εξουσία, ότι είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε επιλογές, η καθεμία από τις οποίες έχει συνέπειες.
Μπορούμε να κάνουμε την επιλογή της συμφωνίας με την ευρωζώνη, με τίμημα τρία ακόμη χρόνια υπαγωγής στον οικονομικό έλεγχο της τρόϊκα- όπως κι αν την βαφτίσουμε. Μπορούμε να κάνουμε την επιλογή της ρήξης, με πλήρη συνείδηση των συνεπειών, που οι υποστηρικτές της δεν κρύβουν ότι περιλαμβάνουν τις οδύνες μιας βίαιης επιστροφής στο εθνικό νόμισμα.
Είναι ήδη ένα κέρδος ότι η στάθμιση των επιλογών αυτών γίνεται απαλλαγμένη από μαγική σκέψη, με την ορθολογική στάθμιση των συνεπειών τους. Θα είναι ένα ακόμη μεγαλύτερο κέρδος αν τώρα έρθουν στην επιφάνεια οι αληθινά δύσκολες και σημαντικές επιλογές, που αναβάλουμε και αποφεύγουμε. Αν θα αλλάξει εκ θεμελίων το κράτος που χρεοκόπησε ή όχι. Κι αν η αλλαγή του θα γίνει με δημοκρατικό, προοδευτικό πρόσημο ή όχι. Αν το παραγωγικό μοντέλο που εδώ και δύο δεκαετίες συντηρείται μόνον με δανεικά και παράγει μόνον χρέη θα αλλάξει ή θα συνεχίσει να συντηρείται εις βάρος των κοινωνικά αδύναμων. Κι αν η αλλαγή αυτή θα γίνει με όρους κοινωνικής δικαιοσύνης ή όχι.
Η ιστορία δεν τελείωσε. Η πολιτική δεν ομογενοποιήθηκε, επειδή ένα ακόμη κόμμα, ένας ακόμη πρωθυπουργός, υποχρεώθηκε να συμβιβαστεί με το αναπόφευκτο. Οι συγκρούσεις επί της πολιτικής σκηνής, με νέα σχήματα, νέες διαχωριστικές γραμμές, νέα υποκείμενα που από την κρίση αυτή σίγουρα θα προκύψουν, δεν θα γίνουν λιγότερες ή λιγότερο έντονες. Αλλά, ελπίζουμε πως θα είναι πιο ορθολογικές και ρεαλιστικές, πιο παραγωγικές και οι διαχωριστικές γραμμές θα προσδιοριστούν με όρους πραγματικούς. Όχι ως «μνημονιακές» ή «αντιμνημονιακές», αλλά ως προοδευτικές ή συντηρητικές, δεξιές ή αριστερές.
Ακόμη και αν η υπό εκκόλαψη συμφωνία είναι η χειρότερη δυνατή, αυτή η ενηλικίωση της πολιτικής- αν επέλθει- θα είναι κέρδος. Αλλά σταματώ εδώ, πριν πάρω τις επθυμίες μου για πραγματικότητα, ένα ακόμη θύμα κι εγώ της μαγικής σκέψης.
