Το Δημόσιο ως πηγή υποχρεώσεων

Η σύγκρουση ανάμεσα στην υπουργό Παιδείας και τα πανεπιστήμια είχε και νικητή και ηττημένο. Με τη διευκρίνιση ότι μιλάμε για μια μάχη και όχι για τον πόλεμο, δεν ηττήθηκε απλώς η κυβέρνηση αλλά μια γενικότερη αντίληψη η οποία τείνει να καθιερωθεί ως αυτονόητη: ο δημόσιος τομέας δεν τραβάει και η μόνη λύση είναι η σωτήρια παρέμβαση του ιδιωτικού, ο οποίος λειτουργεί εξ ορισμού εξυγιαντικά.

Ομως το ποιος κέρδισε, και κυρίως το τι κέρδισε, δεν είναι τόσο ευδιάκριτο και αξίζει να το ψάξουμε.

Μιλώντας γενικά, η εισαγωγή ιδιωτών σε τομείς που παρέχουν δημόσια αγαθά, όπως η παιδεία, σκοντάφτει σε δύο ειδών αρνήσεις. Η πρώτη επικαλείται το θεμελιώδες δικαίωμα της ίσης πρόσβασης στην ανώτατη εκπαίδευση και πολύ σωστά καταγγέλλει τα κατ’ ευφημισμόν «μη κρατικά» ΑΕΙ, εφόσον, σε τελική ανάλυση, θα εξυπηρετήσουν ιδιωτικά συμφέροντα και θα ευνοήσουν τους πλούσιους σε βάρος των φτωχών, διευρύνοντας το χάσμα της ανισότητας. Η δεύτερη προβάλλεται από τους εξεγερμένους διδάσκοντες και φοιτητές για να διατηρηθεί όχι μόνο ο δημόσιος χαρακτήρας του πανεπιστημίου αλλά και κάποια «κεκτημένα», τα οποία δεν έχουν καμία σχέση με τη διαμάχη δημόσιου - ιδιωτικού. Η λογική που διέπει τα δύο είδη αντίστασης, τα κίνητρα και οι στόχοι τους σε μερικές περιπτώσεις συμπίπτουν, σε άλλες όχι. Μέσα όμως στη φορτισμένη ατμόσφαιρα της σύγκρουσης έγιναν ένα. Νομίζω ότι αυτή η ταύτιση δημιουργεί συγχύσεις, λειτουργεί παραπλανητικά και δεν αποκλείεται να υπονομεύει μακροπρόθεσμα τον αγώνα για τη δωρεάν δημόσια παιδεία.

Γιατί αν όντως πιστεύουμε στον δημόσιο τομέα, αν θέλουμε να τον προστατεύσουμε από τις επιθέσεις που δέχεται, θα πρέπει να αντιληφθούμε ότι δεν είναι μόνο πηγή δικαιωμάτων· είναι επίσης πηγή υποχρεώσεων. Κάτι που δεν ισχύει στον ιδιωτικό. Οποιος δουλεύει για το αφεντικό δεν έχει κανενός είδους ηθική υποχρέωση απέναντί του γιατί βρίσκονται στα δύο άκρα της διελκυστίνδας και επειδή η σχέση τους είναι καθαρά σχέση ανισότητας και εκμετάλλευσης. Συνεπώς, οποιαδήποτε διεκδίκηση από τη μεριά των εργαζόμενων ή ακόμα και η παθητική αντίσταση, από την κοπάνα μέχρι τη λούφα, είναι μέσα στο παιχνίδι. «Ο καθένας για τον εαυτό του» - αυτή δεν θεωρείται σήμερα η ενδέκατη εντολή;

Στον δημόσιο τομέα τα πράγματα αλλάζουν. Εδώ δεν υπάρχει αφεντικό. Αν όμως όλοι πρέπει να απολαμβάνουν εξίσου το δικαίωμα στα γράμματα, η δημόσια παιδεία δεν είναι δωρεάν - απλώς πρέπει να χορηγείται δωρεάν. Τα πανεπιστήμια κοστίζουν και τα λεφτά τα πληρώνει ο Ελληνας φορολογούμενος. Συνεπώς, εκτός από την πολιτική του εκάστοτε υπουργού Παιδείας την οποία δικαιούμαστε να κρίνουμε, υπάρχει και το κοινωνικό σύνολο. Και προς αυτό οι διδάσκοντες και οι φοιτητές έχουν μόνο υποχρεώσεις.

Δηλαδή χίλιες φορές ναι στη δημόσια δωρεάν παιδεία και χίλιες φορές όχι στην υποχρηματοδότησή της και επίσης στην τροποποίηση του άρθρου 16 που προωθούν και τα δύο μεγάλα κόμματα. Ομως παράλληλα, η ανατρεπτική οργή των εξεγερμένων θα πρέπει να στραφεί και προς τις δυσλειτουργίες του παρόντος συστήματος, και κυρίως, για να το πούμε ωμά, προς τα προσωπικά και συντεχνιακά συμφέροντα που εκτρέφει και συντηρεί. Για τους διδάσκοντες έχουν μιλήσει διαπρεπείς συνάδελφοί τους. Οσο για τους φοιτητές, τους παραπέμπω σε ένα άρθρο που έγραψε στην «Αυγή» ο Γιάννης Μπασιάκος, ο οποίος επισημαίνει πολύ εύστοχα τη διάκριση ανάμεσα στην επιστήμη και την κατάρτιση. Τα πανεπιστήμια, λέει και έχει απόλυτο δίκιο, παράγουν γνώση, παράγουν κριτική σκέψη και η λειτουργία τους αυτή θα πρέπει να διαφυλαχθεί ως κόρη οφθαλμού. Στη συνέχεια όμως προσθέτει και κάτι άλλο που αξίζει να προβληματίσει τους φοιτητές: «Η διαδικασία παραγωγής γνώσης είναι επίπονη». Και ναι μεν η κυβέρνηση οφείλει να παράσχει την απαιτούμενη χρηματοδότηση και υποδομή. Οι φοιτητές όμως οφείλουν να καταλάβουν ότι όπως τα αβγά βάφονται μόνο κατά ένα συγκεκριμένο τρόπο, έτσι και η γνώση αποκτάται με πολύ κόπο, κι αυτό δεν είναι συνωμοσία της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Θα πρέπει δηλαδή να καταλάβουν ότι αιτήματα του τύπου «ένα σύγγραμμα» στέλνουν το λάθος μήνυμα. Γιατί, περισσότερο από το νομοθέτη, το δημόσιο πανεπιστήμιο το προστατεύει το κύρος του και αυτό υπονομεύουν όσοι θέλουν να το ταυτίσουν με την ήσσονα προσπάθεια που εξασφαλίζει πτυχία.

Η διεθνής πείρα διδάσκει ότι ο δημόσιος τομέας υποχωρεί παντού όχι επειδή οι άνθρωποι έγιναν ανάλγητοι ατομιστές και απορρίπτουν την αρχή της κοινωνικής αλληλεγγύης. Απλώς όσοι τον υπονομεύουν, με μια έξυπνη κίνηση που κρύβει τη δική τους ιδιοτέλεια, δείχνουν κάποιους που υποτίθεται ότι κόπτονται υπέρ του Δημοσίου, για να αποκομίσουν προσωπικές διευκολύνσεις, οφέλη και προνόμια. Και δυστυχώς, μερικές φορές έχουν δίκιο. Καιρός λοιπόν να σκεφτούμε το Δημόσιο όχι ως κάτι που θα μας εξυπηρετήσει, αλλά ως πηγή υποχρεώσεων.