Η φαντασία στην εξουσία
Henri Weber, Κυρ. Ελευθεροτυπία, Δημοσιευμένο: 2008-05-04
Το 1968 η νεολαία φώναζε το σύνθημα «Η φαντασία στην εξουσία». Σαράντα χρόνια αργότερα, ο Νικολά Σαρκοζί επινοεί ένα φανταστικό Μάη του ’68. Αποδίδει στα περίφημα «γεγονότα» του Μάη την ευθύνη για όλα τα δεινά που μας βασανίζουν, φτάνοντας ώς το σημείο να συμπεριλαμβάνει τους υψηλούς μισθούς και τις μεγάλες συντάξεις που παίρνουν ορισμένα από τα διευθυντικά στελέχη των επιχειρήσεων. Το να εγκαλεί κανείς γεγονότα που έγιναν πριν από σαράντα χρόνια, για να εξηγήσει τις τωρινές δυσκολίες μας, είναι ιδιαίτερα ανόητο. Είναι σαν να αποδίδαμε στην υπόθεση Ντρέιφους την ευθύνη για την «παράξενη ήττα» μας του 1940.
Ο Μάης του ’68 δεν έχει καμία σχέση με τη γεμάτη μίσος καρικατούρα με την οποία τον ταυτίζει ο Σαρκοζί. Το φοιτητικό και εργατικό κίνημα δεν εξεγέρθηκε τότε ενάντια σε κάθε μορφή αυθεντίας, αλλά ενάντια στις πιο αυταρχικές μορφές άσκησης της εξουσίας στην οικογένεια, στο ζευγάρι, στην πολιτεία, στην επιχείρηση. Στον καταπιεστικό αυταρχισμό της γκολικής Γαλλίας αντιπαρέθετε όχι το κενό της εξουσίας, αλλά μιαν εξουσία βασιζόμενη στη συναίνεση, το διάλογο, τη διαπραγμάτευση, την ικανότητα, την εκλογή. Αυτό το κίνημα δεν ήταν εναντίον κάθε ηθικής, δεν ταύτιζε «το καλό και το κακό, το αληθινό και το ψεύτικο, το όμορφο και το άσχημο», όπως το κατηγορεί χωρίς να ντρέπεται ο Νικολά Σαρκοζί. Εναντιωνόταν στην άκαμπτη και καταπιεστική ηθική που κυριαρχούσε τότε, εκείνη την παραδοσιοκρατική ηθική που απαγόρευε την αντισύλληψη, την άμβλωση, τις σεξουαλικές σχέσεις πριν από το γάμο και που θεωρούσε την ομοφυλοφιλία έγκλημα. Αυτό το κίνημα δεν ήταν ισοπεδωτικά εξισωτικό και απεχθανόταν το «σοσιαλισμό του στρατώνα», που επικρατούσε στην Ανατολική Ευρώπη. Αμφισβητούσε όμως όλες τις άδικες μορφές διάκρισης. Πάλευε για την πραγματική ισότητα δικαίου και ευκαιριών μεταξύ ανδρών και γυναικών, όποια και αν ήταν η κοινωνική τους τάξη, το χρώμα του δέρματός τους, η σεξουαλική τους προτίμηση.
Το κίνημα του Μάη του ’68 δεν ήταν κυνικό αλλά ήταν ιδεαλιστικό και ρομαντικό. Απέρριπτε το ιδεώδες της καταναλωτικής κοινωνίας, που τότε βρισκόταν σε πλήρη ανάπτυξη (το να παράγουμε όλο και ταχύτερα και όλο και περισσότερα εμπορεύματα, που ήταν όλο και λιγότερο χρήσιμα). Απέρριπτε την ανούσια ύπαρξη της οποίας αυτό το ιδεώδες ήταν ο φορέας (metro-boulot-tele-dodo: μετρό-δουλειά-τηλεόραση-ύπνος). Στην κορυφή της ιεραρχίας των αξιών του τοποθετούσε την αυτοπραγμάτωση μέσα από το πράττειν και όχι μέσα από το έχειν. Το να κατηγορούμε αυτό το κίνημα ότι καλλιέργησε «τη λατρεία του χρήματος, του βραχυπρόθεσμου κέρδους, της κερδοσκοπίας» και ότι ευθύνεται για τις «εκτροπές του χρηματιστικού καπιταλισμού», όπως το κάνει ο Νικολά Σαρκοζί, αυτό είναι το πραγματικό αποκορύφωμα του κυνισμού.
Το κίνημα του Μάη του ’68 ήταν ατομικιστικό, με την έννοια ότι ήθελε να απελευθερώσει το άτομο από την παράδοση και από τους μεγάλους μηχανισμούς εξουσίας που υπήρχαν. Αλλά ο ατομικισμός του δεν ήταν εγωιστικός, ήταν αδιαίρετα συνδεδεμένος με μία νέα οργάνωση της κοινωνίας. Οι νέοι του Μάη του ’68 ήθελαν να αντικαταστήσουν μιαν άδικη τάξη πραγμάτων με μιαν άλλη καλύτερη τάξη και δεν αναδιπλώνονταν στους εαυτούς τους και στις ιδιωτικές απολαύσεις τους. Οπως κάθε αυθεντικό μαζικό κίνημα, το κίνημα του Μάη υπήρξε ετερογενές, πολύχρωμο, και σε ορισμένες από τις συνιστώσες του αρκετά ακραίο.
Εκφράστηκε με μια μαρξιστική γλώσσα, χαρακτηριστική εκείνης της εποχής, που του προσδίδει σήμερα μια δόση παραδοξότητας. Μπορούμε να προσπαθήσουμε να το στιγματίσουμε υποβαθμίζοντάς το στις πιο παράδοξες συνιστώσες του. Αλλά στο κύριο ρεύμα του, ο Μάης του ’68 υπήρξε ένα μεγάλο κίνημα εκδημοκρατισμού, φιλελευθεροποίησης και εκσυγχρονισμού της κοινωνίας μας. Γι’ αυτό το λόγο, και παρά τις εκστρατείες δυσφήμησης, στις οποίες προσφεύγει συχνά η δεξιά, η ακτινοβολία του παραμένει ακόμη τόσο ισχυρή.
Μετά την πολιτική του ήττα, τον Ιούνιο, αυτό το κίνημα θα συνεχίσει για πολύ καιρό ακόμα να παράγει τα αποτελέσματά του στο κοινωνικό και το πολιτιστικό πεδίο. Οι αγωνιστές του θα συμβάλουν στη γέννηση ενός συνόλου πολύ δραστήριων οργανώσεων -Κίνημα απελευθέρωσης των γυναικών, Ομοφυλόφιλο Μέτωπο επαναστατικής δράσης, Επιτροπή Δράσης για τους φυλακισμένους, οικολογικά κινήματα, επιτροπές των ενοικιαστών, των στρατιωτών, των καταναλωτών, των χρηστών των μέσων μαζικής μεταφοράς, κ.ο.κ.- που θα μετασχηματίσουν σε βάθος τη γαλλική κοινωνία.
Ο απολογισμός του Μάη του ’68 είναι πρώτα απ’ όλα μια σειρά πολιτικών και νομικών κατακτήσεων: ελευθερία της αντισύλληψης και της άμβλωσης, ισοτιμία του ζευγαριού στη γονική επιμέλεια των παιδιών, δυνατότητα για τις γυναίκες να ανοίγουν τραπεζικό λογαριασμό χωρίς την προηγούμενη εξουσιοδότηση του συζύγου, δικαίωμα στην επαγγελματική ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών, αναγνώριση των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων κ.ο.κ.
Είναι στη συνέχεια ένα ολόκληρο σύνολο κοινωνικών κατακτήσεων, που επιτεύχθηκαν από τη μεγαλύτερη γενική απεργία στην ιστορία της Γαλλίας: μετατροπή των ημερομισθίων σε μηνιαίο μισθό, αναγνώριση του συνδικαλισμού στις επιχειρήσεις, αύξηση κατά 35% των κατώτατων μισθών, δημιουργία του SMIC (κατώτατου ορίου διεπαγγελματικού ημερομισθίου ανάπτυξης), ολική αποζημίωση των ανέργων.
Να γυρίσουμε τη σελίδα του Μάη του ’68, αναμφίβολα. Αλλά να τη γυρίσουμε όπως ακριβώς γυρίσαμε τη σελίδα του 1936 ή του 1945: διατηρώντας την έμπνευση και το ζήλο του.
Ο Μάης του ’68 δεν έχει καμία σχέση με τη γεμάτη μίσος καρικατούρα με την οποία τον ταυτίζει ο Σαρκοζί. Το φοιτητικό και εργατικό κίνημα δεν εξεγέρθηκε τότε ενάντια σε κάθε μορφή αυθεντίας, αλλά ενάντια στις πιο αυταρχικές μορφές άσκησης της εξουσίας στην οικογένεια, στο ζευγάρι, στην πολιτεία, στην επιχείρηση. Στον καταπιεστικό αυταρχισμό της γκολικής Γαλλίας αντιπαρέθετε όχι το κενό της εξουσίας, αλλά μιαν εξουσία βασιζόμενη στη συναίνεση, το διάλογο, τη διαπραγμάτευση, την ικανότητα, την εκλογή. Αυτό το κίνημα δεν ήταν εναντίον κάθε ηθικής, δεν ταύτιζε «το καλό και το κακό, το αληθινό και το ψεύτικο, το όμορφο και το άσχημο», όπως το κατηγορεί χωρίς να ντρέπεται ο Νικολά Σαρκοζί. Εναντιωνόταν στην άκαμπτη και καταπιεστική ηθική που κυριαρχούσε τότε, εκείνη την παραδοσιοκρατική ηθική που απαγόρευε την αντισύλληψη, την άμβλωση, τις σεξουαλικές σχέσεις πριν από το γάμο και που θεωρούσε την ομοφυλοφιλία έγκλημα. Αυτό το κίνημα δεν ήταν ισοπεδωτικά εξισωτικό και απεχθανόταν το «σοσιαλισμό του στρατώνα», που επικρατούσε στην Ανατολική Ευρώπη. Αμφισβητούσε όμως όλες τις άδικες μορφές διάκρισης. Πάλευε για την πραγματική ισότητα δικαίου και ευκαιριών μεταξύ ανδρών και γυναικών, όποια και αν ήταν η κοινωνική τους τάξη, το χρώμα του δέρματός τους, η σεξουαλική τους προτίμηση.
Το κίνημα του Μάη του ’68 δεν ήταν κυνικό αλλά ήταν ιδεαλιστικό και ρομαντικό. Απέρριπτε το ιδεώδες της καταναλωτικής κοινωνίας, που τότε βρισκόταν σε πλήρη ανάπτυξη (το να παράγουμε όλο και ταχύτερα και όλο και περισσότερα εμπορεύματα, που ήταν όλο και λιγότερο χρήσιμα). Απέρριπτε την ανούσια ύπαρξη της οποίας αυτό το ιδεώδες ήταν ο φορέας (metro-boulot-tele-dodo: μετρό-δουλειά-τηλεόραση-ύπνος). Στην κορυφή της ιεραρχίας των αξιών του τοποθετούσε την αυτοπραγμάτωση μέσα από το πράττειν και όχι μέσα από το έχειν. Το να κατηγορούμε αυτό το κίνημα ότι καλλιέργησε «τη λατρεία του χρήματος, του βραχυπρόθεσμου κέρδους, της κερδοσκοπίας» και ότι ευθύνεται για τις «εκτροπές του χρηματιστικού καπιταλισμού», όπως το κάνει ο Νικολά Σαρκοζί, αυτό είναι το πραγματικό αποκορύφωμα του κυνισμού.
Το κίνημα του Μάη του ’68 ήταν ατομικιστικό, με την έννοια ότι ήθελε να απελευθερώσει το άτομο από την παράδοση και από τους μεγάλους μηχανισμούς εξουσίας που υπήρχαν. Αλλά ο ατομικισμός του δεν ήταν εγωιστικός, ήταν αδιαίρετα συνδεδεμένος με μία νέα οργάνωση της κοινωνίας. Οι νέοι του Μάη του ’68 ήθελαν να αντικαταστήσουν μιαν άδικη τάξη πραγμάτων με μιαν άλλη καλύτερη τάξη και δεν αναδιπλώνονταν στους εαυτούς τους και στις ιδιωτικές απολαύσεις τους. Οπως κάθε αυθεντικό μαζικό κίνημα, το κίνημα του Μάη υπήρξε ετερογενές, πολύχρωμο, και σε ορισμένες από τις συνιστώσες του αρκετά ακραίο.
Εκφράστηκε με μια μαρξιστική γλώσσα, χαρακτηριστική εκείνης της εποχής, που του προσδίδει σήμερα μια δόση παραδοξότητας. Μπορούμε να προσπαθήσουμε να το στιγματίσουμε υποβαθμίζοντάς το στις πιο παράδοξες συνιστώσες του. Αλλά στο κύριο ρεύμα του, ο Μάης του ’68 υπήρξε ένα μεγάλο κίνημα εκδημοκρατισμού, φιλελευθεροποίησης και εκσυγχρονισμού της κοινωνίας μας. Γι’ αυτό το λόγο, και παρά τις εκστρατείες δυσφήμησης, στις οποίες προσφεύγει συχνά η δεξιά, η ακτινοβολία του παραμένει ακόμη τόσο ισχυρή.
Μετά την πολιτική του ήττα, τον Ιούνιο, αυτό το κίνημα θα συνεχίσει για πολύ καιρό ακόμα να παράγει τα αποτελέσματά του στο κοινωνικό και το πολιτιστικό πεδίο. Οι αγωνιστές του θα συμβάλουν στη γέννηση ενός συνόλου πολύ δραστήριων οργανώσεων -Κίνημα απελευθέρωσης των γυναικών, Ομοφυλόφιλο Μέτωπο επαναστατικής δράσης, Επιτροπή Δράσης για τους φυλακισμένους, οικολογικά κινήματα, επιτροπές των ενοικιαστών, των στρατιωτών, των καταναλωτών, των χρηστών των μέσων μαζικής μεταφοράς, κ.ο.κ.- που θα μετασχηματίσουν σε βάθος τη γαλλική κοινωνία.
Ο απολογισμός του Μάη του ’68 είναι πρώτα απ’ όλα μια σειρά πολιτικών και νομικών κατακτήσεων: ελευθερία της αντισύλληψης και της άμβλωσης, ισοτιμία του ζευγαριού στη γονική επιμέλεια των παιδιών, δυνατότητα για τις γυναίκες να ανοίγουν τραπεζικό λογαριασμό χωρίς την προηγούμενη εξουσιοδότηση του συζύγου, δικαίωμα στην επαγγελματική ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών, αναγνώριση των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων κ.ο.κ.
Είναι στη συνέχεια ένα ολόκληρο σύνολο κοινωνικών κατακτήσεων, που επιτεύχθηκαν από τη μεγαλύτερη γενική απεργία στην ιστορία της Γαλλίας: μετατροπή των ημερομισθίων σε μηνιαίο μισθό, αναγνώριση του συνδικαλισμού στις επιχειρήσεις, αύξηση κατά 35% των κατώτατων μισθών, δημιουργία του SMIC (κατώτατου ορίου διεπαγγελματικού ημερομισθίου ανάπτυξης), ολική αποζημίωση των ανέργων.
Να γυρίσουμε τη σελίδα του Μάη του ’68, αναμφίβολα. Αλλά να τη γυρίσουμε όπως ακριβώς γυρίσαμε τη σελίδα του 1936 ή του 1945: διατηρώντας την έμπνευση και το ζήλο του.
