Το Μακεδονικό (ξανά)

Την πρώτη περίοδο της Μεταπολίτευσης δεν την έζησα στην Ελλάδα. Οι περιστάσεις με κράτησαν μακριά και οι μόνες εντυπώσεις μου ήταν οι εικόνες που αποκόμιζα κάθε φορά που επέστρεφα για λίγο στα πάτρια. Εικόνες ασυνέχειας και επανάληψης: από τη μια, η απότομη κατάρρευση του μετεμφυλιακού κράτους, η διάχυτη ηγεμονία του αριστερού λόγου, η μάλλον αφελής –όπως αποδείχθηκε– αισιοδοξία για το μέλλον. Κι από την άλλη, οι αντιδικίες της εποχής δεν εγκαινίασαν το εντελώς διαφορετικό· ήταν μάλλον προεκτάσεις σε νέα συμφραζόμενα απόψεων που είχαν ήδη απασχολήσει την Αριστερά στο παρελθόν.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν ήρθα στην Αθήνα για μερικούς μήνες, όλα αυτά είχαν αλλάξει. Ακόμα θυμάμαι τη δυσάρεστη έκπληξή μου όταν άκουσα από ανθρώπους που γνώριζα επί χρόνια ότι το πρόβλημα της χώρας δεν ήταν πολιτικό ή κοινωνικό, όπως πιστεύαμε μέχρι τότε, αλλά είχε να κάνει με μια πρωτόγνωρη και θανάσιμη απειλή κατά του Ελληνισμού, μια συνωμοσία σκοτεινών κύκλων και απειλητικών τόξων με απώτερο στόχο να αμφισβητηθεί η ελληνικότητα της Μακεδονίας μας.

Το διαλαλούσαν οι τηλεοράσεις και τα ραδιόφωνα, το κατάγγελλαν τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, το συζητούσαν εμμονικά οι παρέες στις καφετέριες και τις ταβέρνες, το έγραφαν οι τοίχοι και οι επιγραφές σε σταθμούς, λιμάνια και αεροδρόμια. Κι από κοντά, με ελάχιστες τιμητικές εξαιρέσεις, η πνευματική και καλλιτεχνική ηγεσία του τόπου είχε ριχτεί και αυτή στον υπέρτατο αγώνα υπέρ βωμών, εστιών και ονομάτων. «Το όνομά μας είναι η ψυχή μας», δήλωσε ο νομπελίστας Οδυσσέας Ελύτης, ξεχνώντας ότι το δικό του όνομα δεν ήταν το οικογενειακό του – ο ίδιος το διάλεξε.

Με την πάροδο του χρόνου και την εθνική παράκρουση εκτός ελέγχου, η υστερία για το Μακεδονικό, από συγκυριακό συμβάν, το οποίο έφερε στην επιφάνεια τον χειρότερο νεοελληνικό εαυτό μας, αναδείχθηκε σε δομικό ιδεολογικό χαρακτηριστικό του ψυχισμού μας. Εκ των υστέρων διαπιστώθηκε ότι ήταν η πρώτη βίδα του νεοελληνικού θυμικού που λάσκαρε.

Τι να πρωτοθυμηθεί κανείς από τον κατήφορο που ακολούθησε; Την πλήρη ταύτιση με «τʼ αδέρφια μας του Σέρβους»; Τους Αριστεροελληνάρες που εμπλούτισαν τη μαρξιστική σκέψη με την έννοια του «πιο αριστερός»; Την άρνηση επί χρόνια να παραδεχτούν τη σφαγή στη Σρεμπρένιτσα; Ή, σε μια νέα παραλλαγή του ίδιου θέματος, τις λαοσυνάξεις του Χριστόδουλου να μη νοθευτεί το ελληνοχριστιανικό μας φρόνημα διατηρώντας την αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες;

Θυμάμαι τους επώνυμους και καλλιτεχνίζοντες, που διέθεταν και Καγέν και πνευματικό «στο Ορος». Θυμάμαι έναν λαό φανατισμένο και ανερμάτιστο που άπαντες οι ξένοι τον φθονούν, τον επιβουλεύονται και του χρωστάνε. Ολα αυτά λίγο-πολύ ξεχάστηκαν με την κρίση αλλά δεν ξεπεράστηκαν. Τι διαφορετικό μάς λέει η περίπτωση Σώρρα με τα δισεκατομμύριά του που θα μας σώσουν χωρίς να αναγκαστούμε να αλλάξουμε;

Ξαφνικά όμως η συγκυρία μεταβλήθηκε άρδην, όπως συμβαίνει μερικές φορές στην πολιτική. Χωρίς εμείς να κάνουμε τίποτε, ο εξίσου γελοίος αλυτρωτικός εθνικισμός των Σλαβομακεδόνων που γέμισε τα Σκόπια με ανδριάντες του Μεγαλέξανδρου προσέκρουσε στον τοίχο της πραγματικότητας. Αναγκάστηκαν να ξυπνήσουν και να καταλάβουν ότι οι ιδεολογικοί μαξιμαλισμοί έχουν κόστος. Και, κατά τα φαινόμενα, ανέκρουσαν πρύμναν.

Δεν ξέρω αν αυτή η νεκρανάσταση της κοινής λογικής είναι αρκετά ισχυρή στη FYROM για να οδηγήσει σε μια ομαλότητα που στα κανονικά έθνη θεωρείται δεδομένη. Δεν ξέρω, επίσης, πόσο εμείς έχουμε ξεπεράσει τον συμπλεγματικό εθνικισμό μας. Ισως είναι πολύ νωρίς να πει κανείς με σιγουριά ότι το συγκεκριμένο καρκίνωμα θα αποδειχθεί τελικά ιάσιμο.

Πάντως, κάποιες μικροπολιτικές κινήσεις που αναπαράγουν τον άχαρο σκυλοκαβγά κυβέρνησης - αντιπολίτευσης, για το ποιος θα κερδίσει και ποιος θα χάσει πόντους από την όλη υπόθεση, μετριάζουν κάπως την αισιοδοξία. Πριν από μερικές δεκαετίες η εθνικιστική υστερία βραχυκύκλωσε την προφανή και εύλογη λύση του προβλήματος και μας έκανε περίγελο διεθνώς.

Σήμερα, για πρώτη φορά, το Μακεδονικό απέκτησε τις πραγματικές και επιλύσιμες διαστάσεις του. Θα ήταν πελώριο λάθος να αφήσουμε για άλλη μια φορά την ευκαιρία να πάει χαμένη. Οσο για την κόντρα ανάμεσα στην κυβέρνηση και την αντιπολίτευση, έχει πολύ μέλλον και θα συνεχιστεί αμείωτη. Επ’ αυτού δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία. Ας συμφωνήσουμε, λοιπόν, στο συγκεκριμένο κι ας προχωρήσουμε. Κι ας αναλογιστούμε επίσης την τεράστια συμβολική του σημασία.

Το Μακεδονικό ήταν το πρώτο κρούσμα μιας εθνικής παράνοιας που κακοφόρμισε. Η λύση του θα είναι μια πρώτη μικρή νίκη για όλους μας που τόσο τη χρειαζόμαστε. Κι ας διαμαρτύρονται ο ανεκδιήγητος υπουργός Αμυνας και ο μητροπολίτης Ανθιμος.