Ανάπτυξη χωρίς βιβλιοθήκες;
Μυρσίνη Ζορμπά, Αντώνης Λιάκος, Η Εφημερίδα των Συντακτών, Δημοσιευμένο: 2021-01-10
Σχολεία χωρίς βιβλιοθήκες σημαίνει αφυδατωμένη και σχολαστική εκπαίδευση. Ο πολιτισμός χωρίς ένα δίκτυο από πολιτισμικές κυψέλες, που αναπτύσσονται στις τοπικές βιβλιοθήκες σε όλη τη χώρα, σημαίνει φωτισμένη βιτρίνα χωρίς περιεχόμενο. Μπορεί ο κόσμος να περνά από τον έντυπο στον διαδικτυακό λόγο, αλλά κάθε εποχή χτίζεται ακουμπώντας πάνω στην προηγούμενη, αλλιώς πέφτει στο κενό χάνοντας και το επόμενο τρένο.
Η βιβλιοθήκη δεν είναι αποθήκη βιβλίων. Είναι προπαντός σχέση ανάμεσα στα βιβλία και τους αναγνώστες. Σχέση που διαμεσολαβείται από βιβλιοθηκονόμους που προσανατολίζουν και τους μαθητές και τους χρήστες στους λαβυρίνθους της γνώσης. Σχέση ανάμεσα στους αναγνώστες που μαθαίνουν ο ένας από τον άλλο. Είναι κοινότητα αναζητήσεων, συζητήσεων και δραστηριοτήτων.
Φυσικός χώρος και εξ αποστάσεως δυνατότητα επικοινωνίας, τρόπος ζωής. Βιβλία, κινηματογραφικές ταινίες, μουσικές, αρχεία, μουσεία, παραστάσεις, διαδικτυακές βάσεις δεδομένων έχουν εδώ τη θέση και τον ρόλο τους, αλληλεπιδρώντας με το σχολείο, τους άλλους χώρους πολιτισμού, τους χώρους εργασίας, τον ατομικό υπολογιστή στο σπίτι ή τον φορητό στον δημόσιο χώρο, προσβάσιμα και δωρεάν για τον καθένα στη γειτονιά, τα ορεινά χωριά, τα νησιά. Βρίσκονται στη διάθεση κάθε οικογένειας, με διευρυμένο ωράριο, ώστε να μη βολοδέρνει μόνη κι αβοήθητη με την άγνοιά της.
Ανισότητες και υστέρηση
Η σύγχρονη εκπαίδευση δεν είναι διδασκαλία, είναι κυρίως έρευνα, πρωτοβουλία, πειραματισμός. Πώς θα γίνει αυτό χωρίς βιβλιοθήκη, χωρίς εκπαιδευμένους βιβλιοθηκονόμους που θα στηρίζουν τις αναζητήσεις των μαθητών; Η σύγχρονη εκπαίδευση δεν περιορίζεται στο σχολείο αλλά επεκτείνεται στην εξ αποστάσεως, τη διά βίου, την άτυπη. Πώς θα υποστηριχθούν στις αναζητήσεις τους οι μαθητές, οι εργαζόμενοι και οι επαγγελματίες;
Πώς θα αποφύγουμε ως κοινωνία την παραγωγή μονοδιάστατων ανθρώπων χωρίς δημιουργικότητα, φαντασία, αυτενέργεια και ανανεωμένες δεξιότητες; Πώς θα μειώσουμε τα εμπόδια στην κοινωνική κινητικότητα και την κοινωνική πρόοδο, τις πολιτισμικές ανισότητες, που διευρύνουν τις οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες, το χάσμα ανάμεσα στην ανατολική και τη δυτική Αττική, το χάσμα πληροφόρησης και προσφοράς πολιτισμού ανάμεσα στις περιφέρειες της χώρας;
Δεκαετίες συζητάμε για την υστέρηση απέναντι στις ανεπτυγμένες κοινωνίες και για την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση. Ομως το κέντρο της υστέρησης βρίσκεται στον πυρήνα και τη δομή της παιδείας και του πολιτισμού και αυτό καλύπτεται από εκκωφαντική σιωπή. Η Ελλάδα δεν είχε και δεν έχει πολιτική βιβλιοθηκών. Περίμενε από ιδιωτικό ίδρυμα να χτίσει το κτίριο που στεγάζει την Εθνική Βιβλιοθήκη. Μοναδική χώρα στον ανεπτυγμένο κόσμο; Ιδιαίτερη κρατική αβελτηρία μαζί με άφθονα λόγια για μεταρρυθμίσεις και πρόοδο; Σίγουρα δεν μας παίρνει να υπερηφανευόμαστε.
Δίκτυο Βιβλιοθηκών-Κέντρων Πολιτισμού
Ωστόσο, σήμερα, είναι επιτακτική ανάγκη να απαντηθεί το αίτημα της δημιουργίας ενός Δικτύου Βιβλιοθηκών-Κέντρων Πολιτισμού σε πανελλαδική κλίμακα. Ενα Δίκτυο Βιβλιοθηκών-Κέντρων Πολιτισμού με σύγχρονες προδιαγραφές, που θα λειτουργεί προσφέροντας την υποδομή πάνω στην οποία να ακουμπούν οι ανάγκες για πληροφόρηση, επικοινωνία, εκπαιδευτική και πολιτισμική ανάπτυξη χωρίς περιορισμούς.
Δίκτυο που θα λειτουργεί συνδέοντας εκπαίδευση και πολιτισμό, που θα δημιουργεί κοινότητες ενδιαφερόντων. Αυτό ακριβώς το πλέγμα γνώσης και πολιτισμού θα έπρεπε να αποτελεί και την βασική εγγύηση ενός εθνικού σχεδίου ανάπτυξης. Η βιβλιοθήκη ως κυψέλη του σχολείου αλλά και της γειτονιάς.
Βιβλιοθήκες με ειδικευμένο προσωπικό σε ένα δίκτυο που να δρα υποστηρικτικά, συνεργατικά και συμπληρωματικά με τους εκπαιδευτικούς. Που θα εμπλουτίζει τη σχολική κοινότητα με πόρους και υλικό που σπάνια μπορεί κάποιος να ανακαλύψει μόνος του, αβοήθητος από την επιστήμη της πληροφορίας. Ελεύθερης πρόσβασης χώροι, με υποδομές όπως π.χ. εργαστήρια υπολογιστών, αίθουσες εκδηλώσεων, εκθέσεων, media labs κ.λπ. - για την καλλιτεχνική έκφραση και δημιουργία των μελών της κοινότητας.
Η συνειδητοποίηση αυτών των αναγκών και της σημασίας τους γίνεται σήμερα ακόμη πιο ισχυρή μετά από έναν χρόνο πανδημίας και εγκλεισμών. Ο ΟΟΣΑ, σε πρόσφατη έκθεσή του για τις συνέπειες της πανδημίας, κάνει λόγο για την ανάγκη σύνδεσης του πολιτισμού με την εκπαίδευση και την υγεία. Τρεις αλληλένδετοι κρίκοι, μια νέα πραγματικότητα.
Αλλά στα επιτελικά σχέδια για την αξιοποίηση των πόρων του «Ευρωπαϊκού ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας» δεν περιλαμβάνεται ούτε μία λέξη για σχολικές ή άλλες βιβλιοθήκες, ούτε βέβαια για εθνικό δίκτυο βιβλιοθηκών. Πλήρης απουσία και από τη «Βίβλο Ψηφιακού Μετασχηματισμού».
Βιβλιοθήκες και σχέδιο ανάκαμψης
Ενα σύγχρονο «Δίκτυο Βιβλιοθηκών-Κέντρων Πολιτισμού» θα έπρεπε να βρίσκεται στην καρδιά των προτεραιοτήτων του «Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας» ως βασικός αναπτυξιακός μοχλός. Οι δυο από τους τέσσερις πυλώνες των προτεραιοτήτων βρίσκουν εδώ ιδεώδη εφαρμογή: Ψηφιακή Μετάβαση και Απασχόληση, Δεξιότητες και Κοινωνική Συνοχή. Το «Δίκτυο Βιβλιοθηκών-Κέντρων Πολιτισμού» θα μπορεί να συνδέει με τον καλύτερο τρόπο τον κόσμο της εκπαίδευσης και του πολιτισμού, την εκπαιδευτική κοινότητα με τους εργαζόμενους στις τέχνες και τη δημιουργική οικονομία της χώρας μετά, μάλιστα, από τη δεκαετή σχεδόν οικονομική κρίση και, στη συνέχεια, την πανδημία και την απαγόρευση εργασίας τους τον τελευταίο χρόνο.
Η ανάπτυξη ψηφιακού περιεχομένου και ενός δημόσιου πυλώνα εργαλείων και πλατφορμών εκπαίδευσης και πολιτισμού, οι ανάλογες υποδομές και εξοπλισμός, η επιμόρφωση και η επανακατάρτιση με νέες δεξιότητες με την αξιοποίηση όλων των μέσων και τεχνολογιών δεν πρέπει να έχουν περιοριστικό χαρακτήρα, που αφορά αυστηρά ορισμένες ομάδες του πληθυσμού π.χ. εκπαιδευτικούς, μαθητές ή άνεργους.
Αντίθετα, αξίζει να αξιοποιηθούν σε ευρεία κλίμακα από μικρότερες ή μεγαλύτερες, ομοιογενείς ή και μεικτές ομάδες που εκδηλώνουν ενδιαφέρον. Αυτό δίνει ώθηση επίσης στη σύνδεση και την επικοινωνία με το ευρωπαϊκό περιβάλλον, τους οργανισμούς, τις πρωτοβουλίες και τα προγράμματα που αναπτύσσονται σε άλλες χώρες, την κινητικότητα για σπουδές και συνεργασίες, τις δυνατότητες τηλεργασίας, τον πειραματισμό και την προβολή καινοτόμων δημιουργικών σχεδίων. Το «Δίκτυο Βιβλιοθηκών-Κέντρων Πολιτισμού» χρειάζεται μια στρατηγική συμμαχία των υπουργείων Παιδείας, Πολιτισμού, Περιφερειών, Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Πανεπιστημίων.
Τέλος, ο προϋπολογισμός ενός τέτοιου έργου, στο σύνολο των κονδυλίων που έχει εξασφαλίσει ο Ψηφιακός Μετασχηματισμός και σε σχέση, μάλιστα, με το κοινωνικό όφελος που συνεπάγεται, είναι πραγματικά μικρός. Εάν ο προϋπολογισμός της Εθνικής Βιβλιοθήκης, των Γενικών Αρχείων του Κράτους και των Δημόσιων Βιβλιοθηκών δεν ξεπερνά τα 10 εκ. ετησίως, τότε και ο δεκαπλασιασμός ακόμη αυτού του ποσού για ένα τέτοιο δίκτυο πανελλαδικής κλίμακας αποτελεί ελάχιστο ποσοστό επί του συνόλου, με πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα. Προφανώς, όμως, δεν είναι τα χρήματα που λείπουν, αλλά η αντίληψη μιας συμπεριληπτικής και πολυμερούς ανάπτυξης και η έγνοια για την μείωση των μορφωτικών και πολιτισμικών ανισοτήτων.