Μετά τα Τέμπη: η νέα πολιτική πραγματικότητα

Καθώς η χώρα, σε σχετικά σύντομο διάστημα, θα όδευε σε εκλογές, η κοινωνία βρέθηκε απέναντι στο φοβερό σοκ της τραγωδίας των Τεμπών. Οι σχετικές εικόνες της σύγκρουσης των δύο τρένων με τα πολλαπλά θύματα, κυρίως μάλιστα νέους ανθρώπους, έκαναν τον γύρο του κόσμου. Οι λεπτομέρειες για τα αίτια της τραγωδίας αυτής έφεραν ωμά στην επιφάνεια, με τον πιο έντονο τρόπο, τη λειτουργία του πολιτικού συστήματος της χώρας. Ή μάλλον, τη δυσλειτουργία του! Πιο κραυγαλέα και προκλητική εικόνα δυσλειτουργίας του συστήματος, εξειδικευμένα, αλλά και συνολικά, δεν ήταν δυνατό να προσεγγίσει όχι μόνο η λογική αλλά και η φαντασία μας.

Φυσικά, οι περισσότεροι από μας γνωρίζαμε ότι το πολιτικό και κομματικό σύστημα ήταν κάτι παραπάνω από παθογενές και σαθρό. Ετσι οι κίνδυνοι καραδοκούσαν, μέσα από την παθογένεια δομών, τη δυσλειτουργία ενός πελατειακού κράτους με βαθύτατες ρίζες και ενός τραγικού πολιτικού προσωπικού που το είχε χτίσει. Ενώ παράλληλα, το συντηρούσε με κάθε τρόπο.

Επίσης η κοινή γνώμη, αν και γνώριζε τις παθογένειες, δεν είχε διανοηθεί την έκτασή τους και το βάθος όπου είχαν ριζώσει: ελέω των πολιτικών ελίτ, που το διαφέντευαν. Ετσι, για πρώτη φορά τις τελευταίες δεκαετίες, η κοινή γνώμη και οι πολίτες της χώρας εξέφρασαν την οργή και την αποστροφή τους. Αυτή ακριβώς η οργή είναι το κυρίαρχο συναίσθημα την ημερών μας, ως δείγμα υγείας του κοινωνικού ιστού και των πολιτών που αντιδρούν με πρωτοφανείς σε όγκο διαδηλώσεις. Διαμορφώνοντας μια νέα πολιτική πραγματικότητα.

Θύμα της οργής αυτής δεν είναι μόνο η κυβέρνηση Μητσοτάκη, που επί τέσσερα χρόνια κυβερνά. Αλλά και η αξιωματική αντιπολίτευση, ώς έναν βαθμό τουλάχιστον. Ενώ πάντως η κυβέρνηση Μητσοτάκη όδευε στις τωρινές εκλογές ως το μη χείρον. Αλλωστε το 2019 είχε επικρατήσει με μια μεγάλη διαφορά της τάξης του 8,3%. Να επισημάνουμε όμως πως η επικράτηση του Μητσοτάκη το 2019 οφείλεται κυρίως σε αρνητική ψήφο. Οχι στην ηγεσία και την εικόνα της. Αυτή άρχισε να τη χτίζει ως πρωθυπουργός. Φάνταζε συγκροτημένος και μεθοδικός. Με καλή διεθνή παρουσία. Το σύστημα ελέγχου της κυβέρνησης από το καινοφανές «επιτελικό κράτος» του Μαξίμου φάνταζε πρωτοποριακό. Ο Μητσοτάκης διαμόρφωσε μια «πρωθυπουργική εικόνα». Την ίδια ώρα ο Τσίπρας απώλεσε το χάρισμά του. Δεν άλλαξε σε τίποτα έναν κατάκοπο ΣΥΡΙΖΑ. Αρα ο Μητσοτάκης ήταν κυρίαρχος.

Για τους ηγέτες υπάρχουν σταυροδρόμια. Θετικά και αρνητικά. Μεγάλη εύνοια στον Μητσοτάκη προσέφερε η συντριπτική πλειονότητα των ΜΜΕ. Οι πολλές «φιλικές» δημοσκοπήσεις. Ο πρωθυπουργός φάνταζε άτρωτος. Το μεγάλο λάθος του όμως ακολούθησε: η έπαρση και η αλαζονεία. Και τότε άρχισαν οι αυθαιρεσίες και οι γκάφες. Οι υποκλοπές αποτέλεσαν έσχατη αυθαιρεσία. Γκάφα ήταν ότι ο πρωθυπουργός ετέθη επικεφαλής της ΕΥΠ. Οταν αποκαλύφθηκε το σκάνδαλο των υποκλοπών (κάτι πρωτοφανές για ευρωπαϊκή χώρα), ο ανιψιός του πρωθυπουργού το χρεώθηκε. Ανομίες και αυθαιρεσίες ακολούθησαν.

Οι μηχανισμοί της κυβέρνησης έκαναν το παν για τη μη διαλεύκανση των αυθαιρεσιών. Αντιδημοκρατικά. Παράλληλα μια κυβέρνηση αλαζονική, με δομές και μηχανισμούς ως συμμάχους της, «έλυνε κι έδενε». Οταν υπάρχουν τέτοια φαινόμενα, φυσιολογικά, πολλαπλασιάζονται τα σκιερά περιστατικά διαφθοράς. Τουλάχιστον, όσα έρχονται στην επιφάνεια. Τα φαινόμενα αυτά, συν η ακρίβεια, η αίσθηση της εύνοιας στους ισχυρούς, άρχισαν να πριονίζουν την κυβέρνηση Μητσοτάκη. Συν η προκλητική αλαζονεία της. Παράλληλα ένας ανασχηματισμός αποτέλεσε φιάσκο. Ενώ το «επιτελικό κράτος» έπαψε πλέον να υπάρχει.

Το πολιτικό κενό που άνοιξε ο Μητσοτάκης άρχισε σιγά σιγά να καλύπτει ο Τσίπρας, που βρήκε τμήμα του χαρισματικού εαυτού του. Εκανε ένα βήμα μπρος και μισό πίσω. Αυτό ήταν όμως πρόοδος, καθώς η εικόνα του πρωθυπουργού και ιδίως της κυβέρνησης υποχωρούσε. Ηδη τον Δεκέμβριο του 2022 η πιο αξιόπιστη δημοσκόπηση, εκείνη της MRB, κατέγραφε υποχώρηση της Ν.Δ. έναντι του ΣΥΡΙΖΑ η οποία προηγούνταν με 5,4% έναντι 7,2% που διέθετε νωρίτερα. Τούτη ήταν η πρώτη προειδοποίηση για τον Μητσοτάκη. Ο τελευταίος διατηρούσε ένα 39,3% ως πρωθυπουργική εικόνα. Ομως και ο Τσίπρας σκαρφάλωσε στο 31,3%. Με δυο λόγια, η Ν.Δ. κυριαρχούσε πάντα. Εστω και φθειρόμενη. Και μετά ήρθαν τα Τέμπη!

Οι ευθύνες της κυβέρνησης Μητσοτάκη για την τραγωδία την κεραυνοβόλησαν. Κυριολεκτικά. Πέρα από τα φαινόμενα απίστευτης προχειρότητας και χάους στη λειτουργία των μηχανισμών προστασίας, το μέγιστο φραστικό ατόπημα προήλθε από τον ίδιο τον πρωθυπουργό: Ετσι, με ηγετικό ύφος, θα απέδιδε την καταστροφή «σε ανθρώπινο λάθος» (!). Τούτο ήταν το ολιγόλογο αυτοκαταστροφικό μήνυμά του! Πώς το σκέφτηκε; Ποιος τον συμβούλεψε; Με το άκουσμα της αποστροφής αυτής ήταν ξεκάθαρο πως ήταν ό,τι πιο εξοργιστικό μπορούσε να ειπωθεί. Οι δομές προστασίας του δυστυχήματος είχαν άλλωστε στην πράξη εξαϋλωθεί. Και μαζί τους εξατμίστηκε και η επικοινωνία!

Η δημοσκοπική εικόνα που κατέγραψε η MRB τι δείχνει πλέον; Μια νέα πραγματικότητα μετά τα Τέμπη! Η «μεγάλη εικόνα» έχει μετακινηθεί σαν από σεισμό. Η οργή βρίσκεται στο 63,4%, από το 41,7% του Οκτωβρίου. Στην πρόθεση ψήφου, τον Ιανουάριο η διαφορά υπέρ της Ν.Δ. ήταν 5,9%. Ενώ τώρα, βυθίστηκε στο 2,9%. Οσοι θέλουν η Ν.Δ. να επικρατήσει στις εκλογές υποχώρησαν από το 30,2% στο 27,4%. Με τον ΣΥΡΙΖΑ στο 24,5%. Πολύ σημαντικό εύρημα είναι ότι το 39% ενοχλείται από την προοπτική εκλογικής νίκης της Ν.Δ., ενώ λιγότεροι (31,7%) ενοχλούνται από μια τυχόν νίκη του ΣΥΡΙΖΑ! Κρισιμότατος δείκτης είναι και ο εξής: Ενώ ο Μητσοτάκης υπερτερούσε με διαφορά ως καταλληλότερος πρωθυπουργός έναντι του Τσίπρα, τώρα βρίσκεται στο 33,8%. Με τον Τσίπρα σε μικρότερη απόσταση με 29,3%. Ολα αυτά, βεβαίως, πιστοποιούν ότι το πολιτικό σκηνικό μεταβάλλεται σταδιακά, χωρίς να έχει ανατραπεί πλήρως. Για τον Μητσοτάκη, πάντως, τα ρήγματα στην εικόνα του απομακρύνουν καταλυτικά την προοπτική αυτοδυναμίας. Επίσης, όταν πλέον μιλά εκτός χειρογράφου, φαίνεται να διολισθαίνει σε γκάφες, όπως εκείνη που αναφέρθηκε στους θανάτους των επιβατών ως «θυσία»!

Καθώς λοιπόν θα μπούμε στην τελική ευθεία των εκλογών, είναι φανερό πως ο νυν πρωθυπουργός δεν έχει τίποτα νέο να δώσει, πέραν της φθοράς του. Αλλωστε, τα Τέμπη έχουν καλύψει, σε μεγάλο βαθμό, όσα θετικά θα επιχειρήσει να επικοινωνήσει. Ο Αλέξης Τσίπρας με τη σειρά του, εάν θέλει να αυξήσει την εκλογική δυναμική του, καλείται να εκπέμψει μια μετριοπαθή και ήπια εικόνα, μακριά από δήθεν εντυπωσιασμούς ή αντιπολιτευτικές κορόνες. Το περιβάλλον τον ευνοεί, στον βαθμό που θα το σεβαστεί κρατώντας χαμηλούς τόνους και συγκρατώντας και τα στελέχη του που ρέπουν σε ακραίους τόνους. Επειδή όμως τα δύο μεγάλα κόμματα έχουν τις παθογένειές τους, τίποτα δεν θα κερδίσουν με δαιμονοποιήσεις και οξύτητα. Φυσικά, όπως έχω παρατηρήσει από καιρό, η αξιωματική αντιπολίτευση θα μπορούσε να έχει κεντρικό όπλο της στη λίστα Επικρατείας εν δυνάμει υπουργούς, με τεχνοκρατικές γνώσεις και ικανότητες. Ειδικά ο ΣΥΡΙΖΑ τούτο όφειλε να το σχεδιάσει εδώ και καιρό. Αλλά είναι αμφίβολο αν θα το πράξει.

Το τι θα πράξουν τα δύο μεγάλα κόμματα, και το τι περιθώρια έχουν για να υπερβούν τον εαυτό τους, είναι άγνωστο. Αλλωστε μπορεί να επιθυμούν ή να αναγκαστούν να παραμείνουν ως έχουν. Γιατί; Διότι αυτό είναι το DNA τους! Και ό,τι ήθελε προκύψει.

* Διδάκτωρ του Κέμπριτζ, επικοινωνιολόγος και συγγραφέας πολλών βιβλίων. Με πιο πρόσφατο το «Η τοξική εποχή μας» (Καστανιώτης, 2022)