Το σκληρό Vox και η «δειλή Δεξιούλα»

Λίγες µόλις ημέρες μετά τον εκλογικό σεισμό της 21ης Μαΐου στην Ελλάδα, ήρθε η σειρά της Ισπανίας να κλονιστεί συθέμελα από τα αποτελέσματα των δημοτικών και περιφερειακών εκλογών της, που εξανάγκασαν τον σοσιαλιστή πρωθυπουργό της χώρας, Πέδρο Σάντσεθ, να προκηρύξει πρόωρες βουλευτικές εκλογές για τα τέλη Ιουλίου. Οι εκλογές δεν κατέδειξαν μόνο υποχώρηση του σοσιαλιστικού PSOE και παράλληλα καθολική επικράτηση του δεξιού Λαϊκού Κόμματος (Partido Popular, PP), αλλά και ταυτόχρονη εδραίωση του ακροδεξιού Vox ως κρίσιμου πολιτικού πόλου στη χώρα. Το Vox, μάλιστα, έσπευσε να δηλώσει πρόθυμο να συγκυβερνήσει με το PP όχι απλώς σε τοπικές συμμαχίες, όπως έχει κάνει και στο παρελθόν, αλλά πιθανότατα και σ’ ένα κυβερνητικό σχήμα, εφόσον τα αποτελέσματα αυτά επαναληφθούν τον Ιούλιο. Εάν συμβεί αυτό, η Ισπανία θα έχει πλέον κανονικοποιήσει πλήρως την Ακροδεξιά της – την ίδια που μέχρι πριν από λίγα μόλις χρόνια ξόρκιζε ως ανύπαρκτη, όταν στην Ελλάδα αλώνιζε η Χρυσή Αυγή.

Τι κόμμα, όμως, είναι το Vox του Σαντιάγο Αμπασκάλ, που ιδρύθηκε το 2013 και σκαρφάλωσε στο 15% στις εκλογές του 2019; Είναι ένα σοβινιστικό, κοινωνικά αντιδραστικό, σκληρά καθολικό και ξενοφοβικό κόμμα, με έντονο ευρωσκεπτικισμό, που πηγάζει από τη μειωμένη εθνική κυριαρχία που επιβάλλουν οι Βρυξέλλες – όπως ακριβώς διακήρυττε μέχρι πρόσφατα και η Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία. Το Vox γιγαντώθηκε ωστόσο ως σκληρός εκφραστής της αντίθεσης απέναντι στις πλείστες φυγόκεντρες δυνάμεις που χαρακτηρίζουν τη σημερινή Ισπανία· χαρακτηριστικότερη, βεβαίως, η περίπτωση της Καταλωνίας, οι αποσχιστικές τάσεις της οποίας τροφοδότησαν το υπερεθνικιστικό του αφήγημα. Και μόνο το γεγονός πως η παρούσα κυβέρνηση Σάντσεθ στηρίζεται εν πολλοίς σε αυτονομιστικά τοπικά κόμματα για να μπορέσει να κυβερνήσει, αποτελεί ανάθεμα για τους Ιβηρες ακροδεξιούς.

Συχνά-πυκνά, πάντως, το Vox κατηγόρησε και την ίδια την ισπανική Δεξιά ως «δειλή Δεξιούλα» (derechita cobarde), ενοχική για το παρελθόν και παραστρατημένη από τον σωστό, συντηρητικό δρόμο. Η αλήθεια είναι πως το PP, άμα τη εμφανίσει του Vox, άλλαξε πολλές φορές τη στάση του ως προς αυτό: κινήθηκε από την αμήχανη απόρριψη, στην αναγκαστική αποδοχή του σε τοπικό επίπεδο και εντέλει στη σχεδόν πλήρη αποδοχή της τοξικής ατζέντας του σε σειρά «εθνικών» θεμάτων, για να αποδείξει πως δεν υπολείπεται σε υπερ-δεξιό παλμό. Παρότι το PP προσπαθεί τώρα να πάρει αποστάσεις από αυτές τις ακραίες τάσεις ενόψει εθνικών εκλογών, στρεφόμενο τακτικιστικά προς το Κέντρο, και λόγω της εξαΰλωσης των Ciudadanos, δηλαδή του ισπανικού Ποταμιού, θεωρείται μάλλον δεδομένο πως μόνο του δεν θα μπορέσει να κυβερνήσει τη χώρα, χωρίς την πρόθυμη συνδρομή του Vox.

Αυτός ο διαφαινόμενος συνασπισμός Δεξιάς και άκρας Δεξιάς, όπως είπε ο Σάντσεθ, θα πήγαινε τη χώρα όχι δέκα, αλλά πενήντα χρόνια πίσω. Οπισθεν ολοταχώς, λοιπόν, για μια χώρα που πάλεψε πολύ τα τελευταία χρόνια να αντιμετωπίσει επιτέλους τα φαντάσματα του παρελθόντος, τα οποία είχε επιδεικτικά αγνοήσει επί δεκαετίες. Ο πρόσφατος νόμος της κυβέρνησης σοσιαλιστών και ποδεμίτας για τη «δημοκρατική μνήμη» ενείχε γενναίες πρωτοβουλίες προς αυτή την κατεύθυνση· χαρακτηριστικό παράδειγμα, η μετακομιδή των οστών του Φράνκο και του πρωτομάρτυρα του ισπανικού φασισμού Χοσέ Αντόνιο Πρίμο ντε Ριβέρα, από το μεγαλομανές μαυσωλείο της «Κοιλάδας των Πεσόντων» σε ιδιωτικούς τάφους. Αυτό δεν εξόργισε μόνο το Vox, ως κατεξοχήν νοσταλγό του φρανκικού παρελθόντος, αλλά στηλιτεύτηκε ομοίως και από το PP ως επικίνδυνη αναμόχλευση εμφυλίων παθών.

Από την άλλη πλευρά, το Podemos, αποδυναμωμένο από εσωτερικές έριδες και διασπάσεις, αλλά και τη συμμετοχή του στην κυβέρνηση, συνθλίβεται εκλογικά, με το Vox να το έχει ήδη υπερκεράσει εδώ και καιρό, όντας τρίτο σε εκλογική δύναμη κόμμα. Ουκ ολίγοι αναλυτές κατέτασσαν τα δύο αυτά κόμματα στα δύο άκρα του «λαϊκιστικού κύματος» που προκάλεσε η οικονομική κρίση της περασμένης δεκαετίας. Και ναι, το Podemos υπήρξε λάβρο έναντι του παγιωμένου ισπανικού δικομματισμού όταν εμφανίστηκε στο προσκήνιο, καβαλώντας και εκείνο, όπως και η δική μας εγχώρια ριζοσπαστική Αριστερά, την οργή της συγκυρίας. Ουδέποτε, όμως, υπέσκαψαν τα θεμέλια της δημοκρατίας και των θεσμών, όπως απειλεί να κάνει τώρα το Vox. Εάν το ακροδεξιό κόμμα πλασαριζόταν ως κυβερνητικός εταίρος είναι πιθανόν πολλά δημοκρατικά κεκτημένα να βρίσκονταν υπό αίρεσιν και θα δυναμίτιζε ακόμη παραπάνω τις ήδη τεταμένες σχέσεις της Μαδρίτης με την Καταλωνία και τη Χώρα των Βάσκων. Ο κίνδυνος μάλιστα ενός ντόμινο στη γειτονική Πορτογαλία θα ήταν κάτι παραπάνω από υπαρκτός, γκρεμίζοντας για τα καλά τον μύθο χωρών που υποτίθεται πως ήταν «εμβολιασμένες» απέναντι στην Ακροδεξιά, λόγω του μακρού αυταρχικού τους παρελθόντος.

Ο κ. Κωστής Κορνέτης διδάσκει Σύγχρονη Ιστορία στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης.