Το ήθος ως αίσθημα

Ζούμε στην εποχή της εντύπωσης. Ολα στην υπηρεσία του φευγαλέου. Να ενσταλάξουν τη λέξη, με την οποία θα κοιμηθούν και θα ξυπνήσουν οι πολίτες. Μια λέξη, που σκιαγραφεί εφιάλτες. Που θα στραγγίσει τη λογική και τη μετριοπάθεια. Μια λέξη που προκαλεί πανικό και ίλιγγο.

«Νομίζω ότι χάσαμε μια σημαντική επιστήμη: την ηθική. Ο κόσμος θαυμάζει το ψέμα». Αυτά, ανάμεσα σε άλλα, διαπιστώνει ο Αργεντινός συγγραφέας Μπόρχες, σε συνέντευξή του που αναδημοσιεύτηκε και στην Ελλάδα (περιοδικό Δέκατα, 67, 2021).

Ο Μπόρχες επαναφέρει στον δημόσιο λόγο μια κατασυκοφαντημένη έννοια: την ηθική. Μια λέξη που συμπυκνώνει το ήθος ως εσωτερικό αίσθημα, όπως διατυπώνεται από τον ίδιο. Με άλλα λόγια, η ηθική βρίσκεται σε συνεχή διάσταση - αν όχι διαζύγιο- με την ψευδολογία και τη διαστρέβλωση όλων όσα λέγονται. Αν το ψέμα αποκρύπτει τα πραγματολογικά δεδομένα, η παραποίηση των λεχθέντων λειτουργεί ως πράξη που επιτίθεται στο ήθος του ομιλούντος/ούσης. Τον δαιμονοποιεί, ρίχνοντας βέλη εμποτισμένα στο δηλητήριο των μετέωρων καχυποψιών.

Τέτοια βέλη εξακοντίζονται καθημερινά, την προεκλογική περίοδο. Ο χρόνος είναι ελάχιστος ώς την κάλπη. Είναι εμπρόθετη αυτή η πράξη. Γνωρίζουν όσοι εκτοξεύουν πάρθια βέλη ότι το μείζον είναι η εντύπωση. Η ανατάραξη του θυμικού των πολιτών και η διατήρηση της καχυποψίας. Ο λόγος και ο αντίλογος, που είναι συστατικά στοιχεία μιας προεκλογικής περιόδου, βυθίζονται μέσα στo φουρτουνιασμένο πέλαγος των βελών που στοχεύουν στην πρόκληση φευγαλέων εντυπώσεων.

Η ηθική είναι ιδεαλισμός, ισχυρίζονται αρκετοί, με επίταση στις μέρες μας. Ηγουν, για να το κάνουμε πενηνταράκια με άλλα λόγια, όσοι επικαλούνται την ηθική είναι ονειροπόλοι που δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στις ανάγκες και τις ταχύτητες του νέου κόσμου. Η ηθική είναι εσωτερικό αίσθημα, επιμένει ο Μπόρχες.

Είναι αργασμένη στην ψυχή και στον κώδικα αξιών. Που δεν είναι ιδιαιτερότητα ατομική, δεν συνιστά παραξενιά και ιδιοτροπία. Είναι ανθρωπιστικό ιδεώδες. Που γονιμοποιήθηκε και γαλουχήθηκε από μυρμηγκιές ανώνυμων ανθρώπων, που υπερασπίστηκαν την ανθρωπιά και τα δικαιώματα όλων, πέρα από περιορισμούς και καταναγκασμούς. Ενας τέτοιος οβελίσκος οφείλει να ανεγερθεί σε κάθε πόλη και χωριό, σε όλο τον κόσμο. Κι εκεί να ανανεώνεται η πίστη στην ισονομία και ισοπολιτεία.

Η ηθική έχει χαθεί. Μέτρον πάντων, ο άνθρωπος, έλεγαν οι παλιοί. Ολα κρίνονται με βάση το συμφέρον του ανθρώπου, όχι του ατόμου. Αυτό διαφεύγει από τους ηγήτορες. Μέτρο τους γίνεται το κομματικό ή οικονομικό συμφέρον. Διαφεύγει, όμως, και από τους πολίτες. Ξεθωριάζει ενίοτε η ηθική ως εσωτερικό αίσθημα. Τείνει να αντικαθίσταται από το ίδιον όφελος.

Ο δημόσιος λόγος αλλά και η πράξη χρειάζεται να εμβαπτισθούν στην προσωπική και δημόσια ηθική. Δύσκολο εγχείρημα, όχι ακατόρθωτο. Αρκεί οι δημοσιολογούντες να δώσουν το παιδευτικό παράδειγμα.