Η νέα διεύρυνση της ΕΕ και το μέλλον της Ευρώπης

Όταν πέρσι τον Ιούνιο οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αποφάσισαν να ονομάσουν την Ουκρανία και τη Μολδαβία υποψήφιες για ένταξη χώρες, η συμβατική σοφία ήταν πως επρόκειτο για μια συμβολική κίνηση αλληλεγγύης προς την αντιστεκόμενη στη βάρβαρη ρωσική επίθεση Ουκρανία.

Η απόφαση προκάλεσε κάποιες ανησυχίες σχετικά με τον κίνδυνο παραπέρα κλιμάκωσης της σύγκρουσης με τη Μόσχα, την κραυγαλέα καταπάτηση των κριτηρίων της Κοπεγχάγης για να θεμελιωθούν οι νέες υποψηφιότητες, και τις συνέπειες της απόφασης αυτής για τον ευρωπαϊκό δρόμο των Δυτικών Βαλκανίων. Όμως, μέσα σε ένα κλίμα φιλοουκρανικής πλειοδοσίας, οι ανησυχίες παραμερίστηκαν χωρίς να απαντηθούν και η υποψηφιότητα των δύο χωρών έγινε δεκτή σχεδόν ομόφωνα από κράτη και πολιτικές δυνάμεις.

Σήμερα, ένα χρόνο μετά, με τον πόλεμο να συνεχίζεται και την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με τις δύο χώρες να τίθεται στην ατζέντα, γίνεται φανερό πως οι υποψηφιότητες αυτές δεν αποτελούν συμβολική κίνηση, αλλά μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής που θα επιδράσει βαθιά και αρνητικά στη φύση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την ευρωπαϊκή ασφάλεια και το μέλλον των Βαλκανίων.

Όσοι από μας είναι πεισμένοι ευρωπαϊστές και επί δεκαετίες εργαστήκαμε για μια ισχυρή και συμπεριληπτική Ευρώπη, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το πού οδηγούν αυτές οι εξελίξεις.

Εκκολάπτεται μια νέα, αγνώριστη Ευρωπαϊκή Ένωση

Με τον πόλεμο της Ουκρανίας, το όραμα και το σχέδιο για μια ισχυρή και αλληλέγγυα ΕΕ, μια Ευρώπη που προτάσσει το κοινωνικό της μοντέλο και μια αυτόνομη εξωτερική πολιτική, την Ευρώπη δηλαδή στην οποία πιστεύουμε ως ευρωπαϊστές, φαίνεται πια όνειρο απατηλό. Η ΕΕ μετατρέπεται σε ένα υποτελές γεωπολιτικό εξάρτημα του ΝΑΤΟ και των Ηνωμένων Πολιτειών.

Η διάθεση για «βάθεμα» της ολοκλήρωσης (με τελευταίο δείγμα τον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας) εξαϋλώνεται και το μόνο «βάθεμα» που ακούγεται πλέον είναι η κατάργηση της ομοφωνίας στην εξωτερική πολιτική, κατάργηση που, στις σημερινές συνθήκες, αποσκοπεί στο να «περνάει» πιο εύκολα η γραμμή της Ουάσιγκτον. Η άνοδος παντού της ακροδεξιάς εγγυάται την αναβίωση των εθνικισμών.

Η διεύρυνση με την Ουκρανία (και με άλλες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες) και η πορεία προς αυτήν παίζουν ένα σημαντικό ρόλο σ’ αυτή την εξέλιξη:

Συμβάλλουν στη συνέχιση και κλιμάκωση της αντιπαράθεσης με τη Ρωσία. Μια διευρυμένη γεωπολιτική ΕΕ δεν αποτελεί φιλειρηνικό υποκατάστατο της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ, όπως έχει υποστηριχτεί. Όπως το ΝΑΤΟ, αποσκοπεί στο να εντάξει την Ουκρανία στη Δύση, αυτό δηλαδή που προκάλεσε τον πόλεμο.

Άλλο χαρακτήρα θα έπαιρνε βέβαια η θέση της Ουκρανίας στην Ευρώπη σε συνθήκες μιας ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής που θα περιλάμβανε τη Μόσχα. Όμως απέχουμε πολύ από κάτι τέτοιο.

Η νέα διεύρυνση θα μετέβαλλε ριζικά τους εσωτερικούς γεωπολιτικούς συσχετισμούς της Ένωσης. Δυνάμεις της αλληλεγγύης και της ευρωπαϊκής αυτονομίας, έστω εξασθενημένες από τη θύελλα του νεοφιλελευθερισμού και του πολέμου, επιβιώνουν ακόμη στον πυρήνα των παλιών κρατών μελών γύρω από τον αποδυναμωμένο γαλλο-γερμανικό άξονα.

Αυτές οι δυνάμεις θα υπονομεύονταν καίρια από ένα συνασπισμό πρώην ανατολικών και βόρειων κρατών μελών, πλήρως ευθυγραμμισμένων γεωπολιτικά με τη Ουάσιγκτον και αντίθετων σε κάθε βάθεμα της ολοκλήρωσης.

Αρκεί να αναλογιστούμε τι θα σήμαινε η ένταξη της Ουκρανίας και άλλων 7-8 νέων κρατών, με πληθυσμό σχεδόν 70 εκατομμυρίων (η Ουκρανία με 43 εκ.), όλα πλην Σερβίας στο στρατόπεδο των αντιπάλων της ευρωπαϊκής αυτονομίας. Σε μια διευρυμένη ΕΕ των 35, η «ανατολή» και ο «βορράς» θα αντιπροσώπευαν τα 2/3 των κρατών μελών και σχεδόν το 40% του πληθυσμού της Ένωσης.

Αντιλήψεις για μια ΕΕ ως απλή ενιαία αγορά και γεωπολιτικό εργαλείο της Δύσης υπήρχαν βέβαια και παλαιότερα, με πρωτοστάτη το Ηνωμένο Βασίλειο. Οι ανατολικές διευρύνσεις και η Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας είχαν έκδηλη την αντιρωσική αιχμή και την τάση παραπέρα κυριαρχίας του νεοφιλελευθερισμού.

Όμως οι τάσεις αυτές συνυπήρχαν, με άλλες που προωθούσαν το φιλόδοξο ευρωπαϊκό σχέδιο. Και μπορούσε κανείς να ελπίζει βάσιμα πως τα νέα κράτη μέλη, απελευθερωμένα από τον φόβο της Μόσχας, θα ενσωματώνονταν βαθμιαία σε ένα ευρωπαϊκό mainstream, πολλώ μάλλον που δεν υπάρχει πια ο υπονομευτικός ρόλος του Λονδίνου. Σήμερα όμως γινόμαστε μάρτυρες της αντίστροφης τάσης. Mainstream γίνονται οι δυνάμεις του υποτελούς Ατλαντισμού. Η γραμμή του Λονδίνου επιβάλλεται χωρίς το Λονδίνο!

Για να υποστηριχθεί η υποψηφιότητα του Κιέβου και πολλώ μάλλον η έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων, χρειάζεται να παραμερισθούν με τον πιο κραυγαλέο τρόπο όλα περίπου τα κριτήρια της Κοπεγχάγης. Σχέσεις καλής γειτονίας και έλλειψη ανοιχτών διακρατικών συγκρούσεων, κράτος δικαίου, ανθρώπινα δικαιώματα, διαφθορά, «λειτουργούσα» οικονομία της αγοράς, τίποτε από αυτά δεν υπάρχουν στην Ουκρανία.

Οι περί του αντιθέτου ισχυρισμοί της Επιτροπής (βλέπε τις περσινές εισηγήσεις για την υποψηφιότητα) εξευτελίζουν ό,τι έχει μείνει από το κύρος της. Βέβαια, και παλαιότερα, πολιτικοί παράγοντες επηρέαζαν τις «τεχνοκρατικές» κρίσεις της Επιτροπής. Όμως εδώ δεν πρόκειται για επηρεασμό, αλλά για πλήρη παραμερισμό της πολυδιαφημισμένης μεθοδολογίας.

Και αν τα κριτήρια ένταξης δεν αποτελούν απλά προπέτασμα καπνού για πολιτικές αποφάσεις, αλλά αποσκοπούν και να διασφαλίσουν την ομαλή λειτουργία της διευρυμένης Ένωσης, η είσοδος μιας μεγάλης, διεφθαρμένης και πολλαπλά προβληματικής χώρας, θα αποτελούσε καίριο πλήγμα στην ήδη δοκιμαζόμενη Ένωση, τη δημοκρατία και την παραπέρα ανάπτυξή της. Και όλα αυτά σε συνθήκες όπου δεν διαφαίνεται διάθεση των «εχόντων» να χρηματοδοτήσουν γενναία την εμβάθυνση της Ένωσης.

Με βάση τα παραπάνω, είναι κατά τη γνώμη μου αυτοκτονικό για την Ευρώπη να συναινούμε στην ουκρανική υποψηφιότητα και ένταξη. Αντί να υποδαυλίζουμε επικίνδυνα την ένταση με τη Μόσχα και να γκρεμίζουμε την Ευρώπη στην οποία πιστεύουμε, θα έπρεπε να επικεντρωθούμε στην αναζήτηση της ειρήνης, την ανάκτηση της ευρωπαϊκής αυτονομίας, την προάσπιση της δημοκρατίας και το ολόπλευρο βάθεμα της ολοκλήρωσης.

Βαλκάνια: παράθυρο ευκαιρίας ή «χάντρες για τους ιθαγενείς»;

Ακούγεται, συχνά και καλοπροαίρετα, πως η ουκρανική υποψηφιότητα δημιουργεί μια ευκαιρία για την ένταξη και των Δυτικών Βαλκανίων. Την ελπίδα αυτή υιοθετούν αβασάνιστα και οι Βαλκάνιοι, απελπισμένοι από την εικοσαετή αναμονή την οποία τους έχουμε επιβάλει. Η ευθυγράμμιση με την πολεμοχαρή Ουάσιγκτον συνάγουν πως τους συμφέρει και εθνικά.

Το ότι οι ηγεσίες και οι φιλοευρωπαίοι πολίτες των χωρών αυτών επιθυμούν την άμεση ένταξη στην ΕΕ και λίγο τους απασχολεί σε ποια ΕΕ και πώς θα ενταχθούν είναι αναπόφευκτο. Δεν είναι όμως εύλογο για μας ούτε να συμβάλουμε στο ξήλωμα της ΕΕ ούτε να αυταπατόμαστε πως με ένα ουκρανικό «big bang» θα διασφαλίζαμε τη σταθερότητα στα Βαλκάνια.

Ας θυμηθούμε πρώτα τη σημερινή κατάσταση στην περιοχή: άλυτα επί δεκαετίες τα δύο μεγάλα προβλήματα του Κοσόβου και της Βοσνίας, αλλά και της Βόρειας Μακεδονίας, αυταρχικά καθεστώτα με προβληματική λειτουργία της δημοκρατίας (δηλαδή πιο προβληματική απ’ ό,τι στα περισσότερα κράτη μέλη), εκτεταμένη διαφθορά, μαζικά brain drain.

Για την κατάσταση αυτή ευθύνονται ασφαλώς οι ίδιες οι χώρες και οι ηγεσίες τους. Όμως η Ευρώπη και η Δύση δεν είναι άμοιρες μεγάλων ευθυνών: πρώτα για τη συμβολή (ή και υποκίνηση) στη πολυδιάσπαση της πρώην Γιουγκοσλαβίας (διάλυση της Ομοσπονδίας τη δεκαετία ’90, Μαυροβούνι, Κόσοβο).

Δεύτερον για την επί δύο δεκαετίες απροθυμία μας να ενσωματώσουμε την περιοχή, προβάλλοντας υποκριτικά τα κριτήρια της Κοπεγχάγης.

Τρίτον για την υποταγή της βαλκανικής στρατηγικής μας στις επιταγές του αντιρωσικού μετώπου. Τέταρτον, για την αποικιακού τύπου κηδεμονία και μικροδιαχείριση των βαλκανικών χωρών από την ΕΕ.

Η σημερινή ευφορία για την ευρωπαϊκή προοπτική των Δυτικών Βαλκανίων ως τμήμα πλέον της ουκρανικής σύγκρουσης (τελευταία δείγματα η πρόσφατη επικοινωνιακή βαλκανική συνάντηση στην Αθήνα και οι δηλώσεις Σαρλ Μισέλ περί ολοκλήρωσης της διεύρυνσης το 2030), επιβάλλει πολλές επιφυλάξεις:

Πρώτον, δεν είναι καθόλου βέβαιο πως το μεγάλο σχέδιο δορυφοροποίησης της ΕΕ στις ΗΠΑ θα υλοποιηθεί ομαλά και συντεταγμένα. Η εναλλακτική της παράλυσης της Ένωσης και της αναδίπλωσης σε εθνικισμούς είναι επίσης υπαρκτή. Αφήνω και τις συνέπειες μιας ενδεχόμενης επανεκλογής Τραμπ.

Δεν είναι γι’ αυτό απίθανο οι ωραίες διακηρύξεις για τα Βαλκάνια να αποδειχθούν για άλλη μια φορά έπεα πτερόεντα, χάντρες στους ιθαγενείς, για να τους κρατήσουν με την ελπίδα. Αυτό συμβαίνει επί δεκαετίες τώρα. Και αν τόσο καιρό η ΕΕ δεν έχει βρει τη θέληση να ενσωματώσει μικρές χώρες όπως τη Βόρεια Μακεδονία και το Μαυροβούνιο, μπορεί κανείς να υποθέσει τη δυσκολία να συμφωνηθεί μια μεγάλη διεύρυνση με επίκεντρο την Ουκρανία.

Αλλά και αν ακόμη αυτή συμφωνηθεί, ένα στοιχειωδώς ρεαλιστικό χρονοδιάγραμμα για την Ουκρανία αποτελεί για τα Δυτικά Βαλκάνια παραπομπή της ένταξης στις ελληνικές καλένδες. Όσο για τα περί ένταξης όλων το 2030, πρόκειται για μια ακόμη πομφόλυγα, ή, αν δεν είναι, για βόμβα στα θεμέλια της Ένωσης.

Θέλετε να μαθαίνετε πρώτοι τα νέα;

To email σας

ΕΓΓΡΑΦΗ

* κάνοντας εγγραφή στο newsletter συμφωνείτε με τους όρους χρήσης της υπηρεσίας Moosend

Δεύτερον, δεν είναι καθόλου βέβαιο πως η προοπτική της ουκρανοποίησης του ευρωπαϊκού δρόμου των Βαλκανίων θα συμβάλει στην επίλυση των εκκρεμών ζητημάτων σταθερότητας και δημοκρατίας. Η παραπέρα εκ των πραγμάτων εμπλοκή στο νέο ψυχρό πόλεμο, η προτεραιότητα που δίνεται στον γεωπολιτικό προσανατολισμό των βαλκανικών καθεστώτων σε βάρος της προσήλωσης στα κριτήρια της διεύρυνσης, η επικράτηση της ωμής ρεαλπολιτίκ στη θέση των υποτιθέμενων ευρωπαϊκών αξιών (βλέπε τη συνέχιση της ταλαιπωρίας της Βόρειας Μακεδονίας), όλα αυτά προμηνύουν αύξηση μάλλον των εθνικισμών, της αστάθειας και των κρίσεων στην περιοχή.

Τρίτον, από ευρωπαϊκή σκοπιά (και εννοώ από τη σκοπιά μιας Ευρώπης που διαφυλάσσει τις θεμελιώδεις αρχές και αξίες της), μας συμφέρει άραγε η επίσπευση της ένταξης χωρών που φέρουν μαζί τους άλυτα διακρατικά και ταυτοτικά προβλήματα, καθεστώτα τύπου Ορμπάν, κυβερνήσεις που οι περισσότερες αποτελούν γεωπολιτικά πέμπτη φάλαγγα της Ουάσιγκτον, και όλα αυτά για να στηρίξουμε τη συνέχιση της αντιπαράθεσης με τη Μόσχα;

Πολύ φοβάμαι πως όχι και το λέω αυτό μετά πόνου ψυχής γιατί επί δεκαετίες εργάσθηκα για να βρουν τα Βαλκάνια τη θέση που τους ανήκει ως πλήρη μέλη της ΕΕ. Φοβάμαι όμως πως σήμερα η προώθηση του ευρωπαϊκού δρόμου των Βαλκανίων έπεται της ειρήνης.

Η διεύρυνση στα Δυτικά Βαλκάνια πρέπει να αποσυνδεθεί από την Ουκρανία και να επανασυνδεθεί με την προσήλωσή τους στη δημοκρατία. Και ως ευρωπαϊστές δεν μπορεί παρά να κρίνουμε την υποψηφιότητα κάθε χώρας και με βάση τη στάση της απέναντι στην ευρωπαϊκή αυτονομία. Δημοκρατία, καλή γειτονία και ευρωπαϊκή αυτονομία θα πρέπει κατά τη γνώμη μου να είναι και η ατζέντα των χωρών αυτών.