Θα αυτοτραυματιστεί η Ευρώπη;

«Ευρώπη θα γίνουμε»! Στα ελληνικά ακούγεται θετικό, κάτι σαν συνώνυμο προόδου και εκσυγχρονισμού. Στα αυτιά μιας μεγάλης μερίδας Αμερικανών, όμως, οπαδών της αίρεσης των Τραμπικών Ρεπουμπλικάνων, η φράση ακούγεται ως φοβερή απειλή. Συνώνυμο μιας έκπτωσης. Ως απειλή την χρησιμοποίησε και μια διάσημη εκπρόσωπος της αίρεσης, η Κρίστι Νόεμ, κυβερνήτης της χιονοσκεπούς πολιτείας της Νότιας Ντακότα. Υπήρξε σημαιοφόρος του κινήματος κατά του εμβολιασμού και της χρήσης μάσκας στον καιρό της πανδημίας του Covid, σημαιοφόρος της απαγόρευσης των αμβλώσεων επίσης. Τώρα εκστρατεύει υπέρ του Τέξας που εξεγέρθηκε εναντίον της Ουάσιγκτον και θέλει να πάρει στα χέρια του τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων με το Μεξικό, ώστε να μην περνούν μετανάστες.

«Αν επιτρέψουμε στον Μπάιντεν να συνεχίσει να ανέχεται την εισβολή ξένων»- είπε σε μια τηλεοπτική της συνέντευξη η κυβερνήτης της Νότιας Ντακότα, η οποία απέχει 1200 μίλια από το Ρίο Γκράντε - «σε ένα με δύο χρόνια θα έχουμε καταντήσει Ευρώπη». Ωραία, απάντησε ειρωνικά με μια ανάρτησή του στα social media ο διάσημος οικονομολόγος Πολ Κρούγκμαν. Αυτό σημαίνει ότι θα αυξήσουμε κατά 5-6 χρόνια το προσδόκιμο ζωής μας. Θα αποκτήσουμε και καλύτερα τρένα, πρόσθεσε ως σχόλιο κάποιος. Και καλύτερη κουζίνα, πρόσθεσε κάποιος άλλος.

Άνοιξε έτσι, ξανά, μια συζήτηση για το ευρωπαϊκό και το αμερικανικό οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο και την σύγκριση ανάμεσά τους.

Η Ευρώπη, λέει η μία πλευρά, προσφέρει στους πολίτες της ένα καλύτερο δίχτυ κοινωνικής προστασίας, καλύτερη ποιότητα ζωής, χαμηλότερο επίπεδο ανισοτήτων στην υγεία ή την εκπαίδευση. Και, βεβαίως, μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής. Και καλύτερα τρένα (αν εξαιρέσει κανείς την Ελλάδα). Και πιο νόστιμη κουζίνα.

Ναι, απαντά η ορθολογικότερη εκδοχή της άλλης πλευράς, αλλά η Ευρώπη είναι μια ήπειρος σε μαρασμό, που έχει χάσει τον δυναμισμό της, υστερεί στον ανταγωνισμό και βρίσκεται σε σχετική οικονομική παρακμή. Οι δείκτες το επιβεβαιώνουν. Στην 20ετία 1999-2019, το πραγματικό ΑΕΠ στις ΗΠΑ αυξήθηκε κατά 53% ενώ στην Ευρώπη μόνον 31%. Και αν μετρήσουμε ειδικά τον ρυθμό οικονομικής ανάκαμψης μετά την πανδημία, η απόσταση μοιάζει χαώδης. Ποιο είναι, λοιπόν, το πρόβλημα της Ευρώπης;

Δανείζομαι την απάντηση που έδωσε και πάλι ο Κρούγκμαν, με ένα άρθρο στους New York Times. Το πρόβλημα της Ευρώπης, γράφει, είναι ένα και είναι απλό: το δημογραφικό. Ο πληθυσμός σε εργάσιμη ηλικία στις ΗΠΑ αυξήθηκε σημαντικά μέσα στην εικοσαετία, πάνω από 15%. Στην Ευρώπη καθόλου. Αν, λοιπόν, η Ευρώπη είχε τον ίδιο ρυθμό δημογραφικής προόδου με την Αμερική, ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης θα ήταν ίδιος και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Αν μετρήσουμε την αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ κατά κεφαλήν, ανά ικανό προς εργασία ενήλικα, η Ευρώπη έχει ίσες επιδόσεις με την Αμερική. Είναι η δημογραφική της παρακμή που κάνει τους οικονομικούς δείκτες να αποκλίνουν και την καταδικάζει σε οικονομική στασιμότητα- άσε που ενισχύει τον κίνδυνο μιας μεγάλης τρύπας στο ασφαλιστικό, όπου όλο και λιγότεροι εργαζόμενοι πληρώνουν τις συντάξεις όλο και περισσότερων συνταξιούχων.

Τι χρειάζεται, λοιπόν, η Ευρώπη; Να αντιμετωπίσει το δημογραφικό της πρόβλημα. Και ο απλούστερος, ταχύτερος και πιο δοκιμασμένος τρόπος να το κάνει είναι να εισάγει τους εργαζόμενους που της λείπουν. Δηλαδή- φτου κακά- μετανάστες.

Να, όμως, που- παρά την εντύπωση των τραμπικών στις ΗΠΑ αλλά και πολλών Ευρωπαίων δημαγωγών, που σημαίνουν συναγερμό επειδή η Ευρώπη απειλείται από μια εισβολή ορδών μεταναστών- στην Ευρωπαϊκή Ένωση μόνον το 5,3% του πληθυσμού, σύμφωνα με τα προχθεσινά στοιχεία της Eurostat, προέρχεται από χώρες εκτός Ευρώπης. Στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό είναι 6%. Είμαστε στην 16η θέση ως προς το ποσοστό των μεταναστών στον πληθυσμό και στην 13η θέση ως προς το ποσοστό θετικών απαντήσεων σε αιτήματα ασύλου. Χειρότερα: η Ελλάδα είναι από τις τελευταίες χώρες στην έκδοση μπλε κάρτας, ενός ευρωπαϊκού εργαλείου προσέλκυσης μεταναστών με υψηλά εργασιακά προσόντα. Εκδώσαμε μόλις 22 μπλε κάρτες, έναντι 64.000 που εξέδωσε η Γερμανία. Αλλά και συνολικά η Ευρώπη χρησιμοποιεί το εργαλείο πολύ πιο διστακτικά από ότι, ας πούμε, οι ΗΠΑ.

Έχουμε πολύ λιγότερους ξένους απ’ όσους χρειαζόμαστε. Αλλά τους φοβόμαστε όλο και περισσότερο. Κι όσο πλησιάζουμε προς τις ευρωεκλογές τόσο περισσότερο η ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή μιλά με την γλώσσα του Τέξας ή της Νότιας Ντακότα. Ο φόβος για τον μετανάστη κυριαρχεί σε χώρες όπως η Γερμανία, η Ολλανδία ή η Σλοβακία και στέλνει το πολιτικό εκκρεμές στην δεξιά του άκρη. Οι πιο πρόσφατες μετρήσεις προβλέπουν μια θεαματική αύξηση της δύναμης της λαϊκίστικης ακροδεξιάς στο επόμενο ευρωκοινοβούλιο, με 40 επιπλέον έδρες- όσες αναμένεται να χάσουν οι τέσσερις οικογένειες των ευρωπαϊστών, το Λαϊκό κόμμα, οι Σοσιαλδημοκράτες, οι Πράσινοι και οι Φιλελεύθεροι. Κάποιοι εκ των οποίων γλιστρούν προς τις θέσεις των λαϊκιστών, με την αυταπάτη πως έτσι θα ανακόψουν το ρεύμα. Με κίνδυνο, η Ευρώπη της επόμενης πενταετίας να επιδεινώσει το βασικό της πρόβλημα, εκείνο που την καταδικάζει σε υστέρηση έναντι των ΗΠΑ. Να αυτό-τραυματιστεί.

Υστερόγραφο. Η δημογραφική υστέρηση μπορεί να εξηγεί την αδυναμία της Ευρώπης να παρακολουθήσει, στον μακρύ χρόνο, τους αμερικανικούς ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης. Δεν εξηγεί την μεγάλη απόκλιση στην ανάκαμψη μετά την πανδημία. Για την απόκλιση αυτή, η εξήγηση είναι ότι η αμερικανική κυβέρνηση ήταν πολύ πιο τολμηρή στην χρηματοδότηση της οικονομίας με κρατικό χρήμα και μεγάλες δημόσιες επενδύσεις, από την φοβική και υπερβολικά συντηρητική Ευρώπη. Είναι, δηλαδή, σαν οι Ευρωπαίοι να παίρνουμε από την Αμερική τα χειρότερα μόνον. Την μιμούμαστε όταν την παραλύει ο υπαρξιακός φόβος για τον μετανάστη αλλά όχι όταν είναι άφοβη απέναντι σε μια ισχυρή δημόσια παρέμβαση στην οικονομία.-