Ευρώπη πολλών ταχυτήτων

Η συμφωνία για μια «Συνθήκη Μεταρρύθμισης» της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην οποία κατέληξαν τα ξημερώματα του περασμένου Σαββάτου οι 27 ηγέτες των κρατών-μελών της, σηματοδοτεί με τον τίτλο της την εγκατάλειψη της φιλοδοξίας ενός Συντάγματος για την Ευρώπη. Κατά μία άποψη συνεχίζει την παράδοση, αν όχι του μισού αιώνα από την έναρξη του ευρωπαϊκού σχεδίου, πάντως των τελευταίων 15 ετών μετά το Μάαστριχτ: η ευρωπαϊκή οικοδόμηση να προχωρεί δύσκολα, με κάθε νέο βήμα να αποτυπώνει τον ελάχιστο κοινό παρονομαστή των διαφορετικών επιδιώξεων που προωθούν οι επιμέρους κυβερνήσεις.

«Άχαρος» έστω, ο συμβιβασμός που επιτεύχθηκε κρίνεται σε μια τέτοια αντίληψη πολιτικού ρεαλισμού προτιμότερος από το ναυάγιο. Η διακυβερνητική διάσκεψη που θα συνέλθει τον Ιούλιο προβλέπεται ώς το τέλος του έτους να συντάξει τη νέα συνθήκη, η οποία με πολλά πρωτόκολλα, αυξημένες δυνατότητες εθνικών εξαιρέσεων, και κρίσιμες αναβολές, θα διασώζει σημαντικό μέρος των ρυθμίσεων της αρχικής «συνταγματικής συνθήκης» που ατύχησε στα δημοψηφίσματα της Γαλλίας και της Ολλανδίας. Εφόσον κυρωθεί από τα εθνικά Κοινοβούλια ώς τις ευρωεκλογές του 2009, η Ένωση θα αποκτήσει πρόεδρο με θητεία 2 ετών και έναν «υψηλό εκπρόσωπο για την εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας» (ο όρος «υπουργός Εξωτερικών» αντικαταστάθηκε κατόπιν βρετανικής πίεσης), οι εξουσίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου θα ενισχυθούν σε όλες τις πολιτικές όπου ισχύει η ειδική πλειοψηφία, αλλά και των εθνικών Κοινοβουλίων που θα μπορούν να ενίστανται σε αποφάσεις όταν θίγονται εθνικά συμφέροντα, ο δε Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων θα είναι δεσμευτικός (εκτός από τη Βρετανία).

Η πολύ σημαντική για τη δυνατότητα λήψης αποφάσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο αρχή της διπλής πλειοψηφίας (55% των κρατών και 65% των πολιτών) θα εφαρμοσθεί, ύστερα από πολωνική εμμονή, μόνο το 2014, οπότε και ο αριθμός των επιτρόπων θα περιορισθεί σε 18 (δεν θα έχει κάθε κράτος δικό του επίτροπο). Με το πλήθος των εξαιρέσεων που θεσπίζονται επισημοποιείται πλέον η Ευρώπη των περισσότερων ταχυτήτων ως μόνος τρόπος για να προχωρήσουν περισσότερο συνεργαζόμενες μεταξύ τους όσες χώρες το θέλουν. Τέτοια αποφασιστική ενισχυμένη συνεργασία είναι η νομισματική ένωση, στην οποία από το 2008 θα μετέχουν 15 χώρες μαζί με την Κύπρο και τη Μάλτα.

Οι πιο ευρωπαϊστές μεταξύ των ηγετών που διαπραγματεύθηκαν τη νέα συνθήκη δεν έκρυβαν ωστόσο την απογοήτευσή τους. Για «υποχώρηση του ευρωπαϊκού πνεύματος» μίλησε ο Ιταλός πρωθυπουργός και πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ρομάνο Πρόντι, μη έχοντας ποτέ δει στο παρελθόν «έναν τόσο έκδηλο ευρωσκεπτικισμό». Και εξέφρασε τη θλίψη του για την απάλειψη του ευρωπαϊκού ύμνου και της σημαίας από τη συνθήκη, ύστερα από την εμμονή εκείνων ακριβώς των κυβερνήσεων που κατηγορούν την Ευρώπη για απόσταση από τους πολίτες.

Πιο ειρωνικός, ο πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ έκανε λόγο για μιαν «εξαιρετικά πολύπλοκα απλουστευμένη συνθήκη»• «σκόπιμα δυσανάγνωστη συνθήκη υποσημειώσεων», συμπλήρωσε ο Βέλγος υπουργός Εξωτερικών Κάρελ ντε Γκουχτ. Κατά γενική εκτίμηση, η νέα συνθήκη που επιδιώχθηκε να είναι «απλουστευμένη», ή «μίνι», για να παρακαμφθεί ο σκόπελος και νέων δημοψηφισμάτων, θα είναι τελικά ένα κείμενο πολύπλοκο και δυσνόητο. Παραιτούμενη από τα σύμβολα, με πρώτο το ίδιο το όνομα «Σύνταγμα», «η Ευρώπη χάνει ένα μέρος της ψυχής της», έγραφε η « Εl Ρais», που κατά τα άλλα εκτιμούσε ότι το 90% της συνταγματικής συνθήκης έχει διασωθεί. Όμως και εκείνη η συνθήκη που είχε ονομαστεί «συνταγματική» ήταν, ας μην το ξεχνάμε, προϊόν δύσκολων συμβιβασμών: απείχε από το όραμα της Ομοσπονδίας και είχε αφήσει άλυτα κρίσιμα ζητήματα, όπως την ενιαία εκπροσώπηση της Ευρώπης στον κόσμο.

Συμβολική σημασία διαφορετικού χαρακτήρα έχει η απάλειψη του ελεύθερου ανταγωνισμού από τους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ήταν αποτέλεσμα της επιμονής του Γάλλου προέδρου Νικολά Σαρκοζί, ο οποίος επιδίωξε μέσα από το διάβημα αυτό να συμφιλιώσει τους ψηφοφόρους του «όχι» και του «ναι» για το Ευρωσύνταγμα στη χώρα του, και οπωσδήποτε παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για μας, όπου η πλειονότητα της κοινής γνώμης κάθε άλλο παρά συντάσσεται με τη «νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση».

Με δυσφορία σχολιάσθηκε από μέρος του ευρωπαϊκού Τύπου, όπου έγινε λόγος για τον προστατευτισμό που εγγράφεται στο «DΝΑ της γαλλικής πολιτικής». Αλλά και η « Le Μonde» τη χαρακτήρισε «οφθαλμαπάτη», υπενθυμίζοντας ότι η πολιτική του ανταγωνισμού αποτελεί θεμέλιο της ευρωπαϊκής οικοδόμησης: εσωτερικά εμποδίζει τα ισχυρότερα κράτη να υποστηρίζουν τους «εθνικούς τους πρωταγωνιστές» εις βάρος των ασθενέστερων γειτόνων τους, ενώ σε διεθνές επίπεδο επέτρεψε την ευρωπαϊκή αντίσταση απέναντι σε αμερικανικές πολυεθνικές, όπως η Μicrosoft και η General Εlectric. Αν ο Γάλλος πρόεδρος θέλει να την εντάξει σε μιαν ευρωπαϊκή βιομηχανική πολιτική, απορρίπτοντας την ιδεολογική αναγωγή της σε αυτοσκοπό, θα ήταν λάθος να οδηγηθούμε στο συμπέρασμα ότι θα ζήσουμε σε έναν κόσμο όπου ο ανταγωνισμός, ως διά μαγείας, θα εξαφανιζόταν, καταλήγει η εφημερίδα.