Τα δύο πρόσωπα του εθνικισμού στην Κίνα

Ποιον άραγε από τους αντικρουόμενους εθνικισμούς της θα παρουσιάσει η Κίνα στους Ολυμπιακούς Αγώνες τον Αύγουστο; Τον θιγμένο και αμυντικό, ή έναν υπερήφανο εθνικισμό, γεμάτο αυτοπεποίθηση;

Η κινεζική κοινωνία ενσωματώνει και τα δύο είδη, με αποτέλεσμα να αντανακλά έναν βαθύτερο δυϊσμό, μια διπλή ταυτότητα: μία ξενοφοβική, ριζωμένη σε ταπεινώσεις που έχει υποστεί ο κινεζικός λαός στο παρελθόν, και μία πιο κοσμοπολίτικη εκδοχή, η οποία έχει διαμορφωθεί μαζί με την παγκοσμιοποίηση και τη σταδιακή ένταξη της Κίνας στη διεθνή κοινότητα.

Τις τελευταίες εβδομάδες καθώς η ολυμπιακή φλόγα ολοκλήρωσε την προβληματική παγκόσμια περιοδεία της, ο κόσμος πήρε μια γεύση της επικίνδυνης μορφής κινεζικού εθνικισμού. Την ώρα που ο κινεζικός λαός ήταν πράγματι σοκαρισμένος και πληγωμένος από τις διαδηλώσεις υπέρ του Θιβέτ και κατά της Κίνας σε τρεις ηπείρους, το υβρεολόγιο και οι διαδηλώσεις που ακολούθησαν από πλευράς Κίνας και από τους Κινέζους του εξωτερικού εξέπληξαν πολλούς σε όλον τον κόσμο.

Παρά το ότι δεν ταιριάζουν στην κινεζική κουλτούρα, στην κληρονομιά ή στην αξιοπρέπεια- και δεν είναι αντιπροσωπευτικά του συνόλου -, ο κόσμος θα πρέπει να ετοιμάζεται για περισσότερα τέτοια εθνικιστικά ξεσπάσματα πριν αλλά ενδεχομένως και κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων.

Από πού προέρχονται; Αυτή η πλευρά του θιγμένου κινεζικού εθνικισμού έχει βαθιές ρίζες οι οποίες παραπέμπουν στις ταπεινώσεις που υπέστη η Κίνα από τις ευρωπαϊκές αποικιοκρατικές δυνάμεις, τους αμε ρικανούς ιεραποστόλους και τους ιάπωνες κατακτητές από τον 18ο ως τα μέσα του 20ού αιώνα, σε μια περίοδο η οποία αναφέρεται επισήμως στα κινεζικά σχολικά βιβλία ως «ο αιώνας της ντροπής και της ταπείνωσης».

Η Επανάσταση των Μπόξερ του 1900, το μποϊκοτάζ κατά της Αμερικής το 1902, το Κίνημα της 4ης Μαΐου του 1919 και άλλα παρόμοια γεγονότα πυροδότησαν τον κινεζικό εθνικισμό εναντίον της Δύσης κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, ως τη στιγμή που ο Μάο και οι κομμουνιστές κατόρθωσαν να εκμεταλλευτούν αυτά τα ισχυρά συναισθήματα και να ανέλθουν στην εξουσία το 1949.

Η διεθνής κοινότητα πρέπει να συνειδητοποιήσει το βάθος αυτής της ιστορικής εμπειρίας και το πώς η ίδια η κινεζική κοινωνία αντιμετωπίζει την υπόστασή της.

Αντανακλά τον ίδιο τον λόγο ύπαρξης του σύγχρονου κινεζικού κομμουνιστικού κράτους, το οποίο στηρίχτηκε στην υπόσχεση να ενοποιήσει το έθνος, να αποκαταστήσει την αξιοπρέπειά του και να μην επιτρέψει ποτέ ξανά στους ξένους να υποτάξουν, να μεροληπτήσουν ή να προσπαθήσουν να «διαιρέσουν» την Κίνα. Μισός αιώνας κυβερνητικής προπαγάνδας και κατήχησης εδραίωσε ακόμη περισσότερο αυτές τις πεποιθήσεις στον λαό. Γι΄ αυτό τα ζητήματα του Θιβέτ και της Ταϊβάν είναι τόσο «ευαίσθητα» για την κινεζική κοινωνία.

Εν μέρει η κινεζική ψυχολογία διαθέτει ελάχιστη ανοχή στην κριτική των ξένων και ελάχιστη επίσης συναίσθηση περί του πώς εκδηλώνονται οι εθνικιστικές εξάρσεις στο εξωτερικό.

Οπως μου υπέδειξε πρόσφατα κινέζος συνάδελφος ο σημερινός υπερεθνικισμός τροφοδοτείται επίσης από τα βαθιά συναισθήματα δυσαρέσκειας και αγανάκτησης που διακατέχουν σήμερα μεγάλα τμήματα της κινεζικής κοινωνίας- τους απλήρωτους μισθούς, τα τελματωμένα εισοδήματα, την ανεργία, τον πληθωρισμό, τη διαφθορά, τις τεράστιες κοινωνικές ανισότητες, την καταστροφή του περιβάλλοντος και το ηθικό κενό.

Ως έναν βαθμό η κυβέρνηση επιδιώκει να διοχετεύσει αυτήν την απογοήτευση της κοινωνίας προς τον εθνικισμό, και μακράν του μονοκομματικού κομμουνιστικού καθεστώτος.

Ευτυχώς ο επικίνδυνος εθνικισμός που έγινε αντιληπτός τις τελευταίες εβδομάδες συνιστά μόνο μέρος της συλλογικής υπόστασης της Κίνας. Η άλλη πλευρά είναι αυτό που θα μπορούσε να περιγραφεί ως «εθνικισμός της αυτοπεποίθησης». Αυτός ο εθνικισμός βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη και σε δύσκολη συνύπαρξη με τον επικίνδυνο εθνικισμό της Κίνας.

Η εν λόγω ένταση συνιστά κυρίως θέμα πατριωτισμού και λιγότερο εθνικισμού. Εχει τις ρίζες της στο παρόν και στο μέλλον της Κίνας και όχι στο παρελθόν της. Χαρακτηρίζεται από υπερηφάνεια για τα επιτεύγματα της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας τα τελευταία 59 χρόνια αλλά και από μετριοπάθεια για τις χιλιάδες προκλήσεις που η χώρα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει.

Πρόκειται για εθνικισμό κοσμοπολίτικο και όχι απομονωμένο και ξενοφοβικό. Είναι ο εθνικισμός πολλών (αλλά όχι όλων των) κατοίκων της πόλης και των διανοουμένων. Είναι ο εθνικισμός ο υπερήφανος για τον νέο ρόλο της Κίνας στα παγκόσμια πράγματα, για το καθεστώς μονίμου μέλους στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, για την ιδιότητά της ως μηχανής παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης, και για την εντυπωσιακή κοινωνικο-οικονομική μεταμόρφωσή της.

Αυτή είναι η Κίνα η οποία υποτίθεται ότι θα φιλοξενούσε τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Αλλά η χώρα κινδυνεύει να εξανεμίσει τα πλεονεκτήματά της εξαιτίας του επικίνδυνου εθνικισμού.

Αν η υπερεθνικιστική υστερία ξεφύγει από τον έλεγχο κατά τους Αγώνες, θα πρόκειται για φιάσκο στον τομέα των δημοσίων σχέσεων.

Αν ο κινεζικός εθνικισμός εξακολουθήσει να επιδεικνύει τις ανασφάλειές του και όχι τη γεμάτη αυτοπεποίθηση πλευρά του τα άλλα κράτη θα προσαρμόσουν την πολιτική τους έναντι της χώρας αναλόγως, και αντί να κερδίσει τον θαυμασμό του κόσμου, όπως επιδιώκει, η Κίνα θα εγείρει αντιδράσεις.

Το 2006 βρισκόμουν στο Ολυμπιακό Στάδιο του Βερολίνου, στον τόπο διοργάνωσης των Ολυμπιακών του 1936 από τους ναζιστές. Παρακολουθώντας το ξέφρενο πλήθος καθώς η Γερμανία νικούσε την Αργεντινή στο Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου, πρόσεξα τον εθνικισμό της Γερμανίας του σήμερα, βέβαιο αλλά όχι υπερβολικό, και αναρωτήθηκα αν η Κίνα θα επιδείξει τον ίδιο αυτοέλεγχο στους Ολυμπιακούς του 2008. Θα το δούμε τον Αύγουστο.

* Ο Ντέιβιντ Σάμπο είναι διευθυντής του Προγράμματος Κινεζικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Τζορτζ Ουάσιγκτον στην Ουάσιγκτον