Η παρακμή της Αμερικής
Φρεντερίκο Ραμπίνι, Κυρ. Ελευθεροτυπία, Δημοσιευμένο: 2008-10-12
Ενας κόσμος άρχισε να γίνεται συντρίμμια. Για να το κατανοήσουμε, χρειάζεται να κοιτάξουμε πίσω από την τρελή ακολουθία των γεγονότων: πρώτα το κραχ αμερικανικών χρηματιστικών κολοσσών, έπειτα η πτώση στα χρηματιστήρια όλου του κόσμου, τέλος η «ντοπαρισμένη» ευφορία από το πιο γιγάντιο σχέδιο εθνικοποιήσεων και δημόσιων διασώσεων που υλοποιήθηκε στην Αμερική από τον καιρό της Μεγάλης Υφεσης.
Αυτό που καταρρέει δεν είναι μόνον ένα μοντέλο της οικονομίας της αγοράς. Η στροφή αυτού του Σεπτεμβρίου έχει ένα βαθύτερο ιστορικό νόημα, πολύ πέρα από τον απολογισμό των κερδών και των απωλειών της μιας ή της άλλης ιδεολογίας.
Αυτή είναι, πιθανότατα, η τελευταία μεγάλη οικονομική κρίση που ο κόσμος είδε να ξεσπάει υπό το έμβλημα της αμερικανικής ηγεμονίας.
*Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ακόμα σε θέση να επιβάλλουν σε όλα τα έθνη το ρυθμό των καρδιακών σφυγμών της Γουόλ Στριτ. Αλλά είναι λογικό να προβλέψουμε ότι αυτό συμβαίνει για τελευταία φορά.
Οι λόγοι είναι προφανείς: Πρώτα απ’ όλα, η μακροπρόθεσμη τάση υποβάθμισης της Αμερικής σε σχέση με τα αναδυόμενα έθνη δεν θα διακοπεί, αλλά αντίθετα θα επιταχυνθεί από αυτή την κρίση. Η Κίνα, η Ινδία, η Βραζιλία, η Ρωσία, ο Περσικός Κόλπος υφίστανται οδυνηρές επιπτώσεις στις χρηματιστηριακές αγορές τους αλλά και στις πραγματικές οικονομίες τους (οι εξαγωγές μειώνονται εξαιτίας της ύφεσης που προκλήθηκε από τις ΗΠΑ). Ομως, στη μακρά περίοδο η κατεύθυνση πορείας δεν αλλάζει: η Δύση θα μετράει, στο εξής, λιγότερο σε σχέση με τις δυνάμεις του Νέου Κόσμου.
*Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μικρύνουν ακόμα περισσότερο όταν θα έχουν πληρώσει τα χρέη που συσσωρεύουν. Το μεγάλο ταμείο, που πρόκειται να αγοράσει τους τίτλους-σκουπίδια των τραπεζών που βρίσκονται σε κρίση, κοστίζει όσο ένας δεύτερος πόλεμος στο Ιράκ. Οι επιπτώσεις αυτής της καταστροφής δεν είναι μόνον οικονομικές. Ο διάδοχος του Τζορτζ Μπους, είτε είναι ο Ομπάμα είτε ο Μακέιν, όταν θα πάρει τα κλειδιά του δημόσιου ταμείου, θα βρει μόνο ένα βουνό από χρέη.
*Από αυτή τη μεγάλη κρίση βγαίνει κατεστραμμένο το κύρος του αμερικανικού οικονομικού μοντέλου, εκείνου του χρηματιστικού καπιταλισμού που έγινε υπερτροφικός και ανεύθυνος μετά από μια εικοσαετία απόσυρσης των εξουσιών του κράτους από τις αγορές.
*Το κραχ του 1929 προανήγγειλε μια νέα εποχή, νέες ιδέες και επαναστατικές θεωρίες που σημάδεψαν την ιστορία του εικοστού αιώνα. Για να ξεπεράσει τη Μεγάλη Υφεση, η Αμερική του Ρούζβελτ εξήγαγε ένα μοντέλο ρύθμισης των αγορών, κεϊνσιανής παρέμβασης στην οικονομία, κράτους πρόνοιας και δημόσιων επενδύσεων στα συλλογικά αγαθά.
Εκείνη η εποχή κλείνει οριστικά με αυτή την κρίση του 2008, που σημαδεύεται από μιαν αλλαγή αντίθετου χαρακτήρα: την παρακμή της Αμερικής ως κανονιστικού παραδείγματος και ως μοντέλου προς μίμηση.
*Θα ήταν υπερβολικά απλουστευτικό και ουσιαστικά ανακριβές το να αποδώσουμε αυτή την καταστροφή μόνο στην κυβέρνηση Μπους ή στην αμερικανική δεξιά. Από τον καιρό του Ρόναλντ Ρέιγκαν, ακόμα και μεγάλο μέρος της προοδευτικής και δημοκρατικής Αμερικής είχε υποταγεί στην πολιτιστική ηγεμονία του οικονομικού νεοφιλελευθερισμού. Από τις ιδιωτικοποιήσεις, από τη χρήσιμη αντιμονοπωλιακή απορύθμιση, από την ορθή αξιοποίηση του επιχειρηματικού πνεύματος και του δυναμισμού της οικονομίας της αγοράς, διολίσθηκαν βαθμιαία προς κάτι πολύ διαφορετικό.
*Διαστρεβλώθηκαν οι θεμελιώδεις αξίες και αρχές του φιλελευθερισμού, ο οποίος βασίζεται σε αντιεξουσίες και στην ηθική της ευθύνης. Αναγορεύτηκε όλο και πιο ανοιχτά σε κυρίαρχη θεωρία η ικανότητα των αγορών να αυτορυθμίζονται.
Η ισχύς του τραπεζικού κεφαλαίου και της μεγάλης βιομηχανίας μετέτρεψε σε παράρτημά της τους θεσμούς που όφειλαν να είναι οι ανεξάρτητοι φύλακες της οικονομίας, του νομίσματος και του πιστωτικού συστήματος.
Επικεφαλής των μεγαλύτερων οργανισμών ελέγχου τοποθετήθηκαν εκείνοι που έπρεπε να ελέγχονται. Οι ανεξάρτητες αρχές έγιναν υποτελή υποκαταστήματα των λόμπι.
*Το μοντέλο της κατοχής του Ιράκ, που ανατέθηκε υπεργολαβικά στην πετρελαϊκή εταιρεία Halliburton του Ντικ Τσένι ή σε μισθοφορικές ιδιωτικές εταιρείες, είχε δοκιμαστεί στο αμερικανικό έδαφος με την κατοχή ζωτικών μηχανισμών του κράτους από ιδιωτικά συγκροτήματα.
Σε αυτό το πεδίο η διαφορά ανάμεσα σε δεξιά και αριστερά είναι λιγότερο καθαρή απ’ όσο πιστεύεται: Αν ο Τζορτζ Μπους εμπιστεύθηκε το υπουργείο Οικονομικών στον πρώην νούμερο 1 της Goldman Sachs Χένρι Πόλσον, ο Μπιλ Κλίντον το είχε παραδώσει στα χέρια του Ρόμπερτ Ρούμπιν, πρώην προέδρου της Citigroup.
*Σε αυτόν τον μπερδεμένο κόμπο συγκρούσεων συμφερόντων, σε αυτό το αιμομικτικό κατεστημένο απλώνονται οι ρίζες της τωρινής καταστροφής. Είναι αυτή η φιλοσοφία του καπιταλισμού με κανόνες a la carte και με υποταγμένους ελεγκτές που έφτασε στην κατάρρευση, με τον επίλογο της μαζικής κοινωνικοποίησης των ζημιών.
---
*Ο Φρεντερίκο Ραμπίνι είναι δημοσιογράφος, συντάκτης της εφημερίδας «La Repubblica» και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ.
Αυτό που καταρρέει δεν είναι μόνον ένα μοντέλο της οικονομίας της αγοράς. Η στροφή αυτού του Σεπτεμβρίου έχει ένα βαθύτερο ιστορικό νόημα, πολύ πέρα από τον απολογισμό των κερδών και των απωλειών της μιας ή της άλλης ιδεολογίας.
Αυτή είναι, πιθανότατα, η τελευταία μεγάλη οικονομική κρίση που ο κόσμος είδε να ξεσπάει υπό το έμβλημα της αμερικανικής ηγεμονίας.
*Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ακόμα σε θέση να επιβάλλουν σε όλα τα έθνη το ρυθμό των καρδιακών σφυγμών της Γουόλ Στριτ. Αλλά είναι λογικό να προβλέψουμε ότι αυτό συμβαίνει για τελευταία φορά.
Οι λόγοι είναι προφανείς: Πρώτα απ’ όλα, η μακροπρόθεσμη τάση υποβάθμισης της Αμερικής σε σχέση με τα αναδυόμενα έθνη δεν θα διακοπεί, αλλά αντίθετα θα επιταχυνθεί από αυτή την κρίση. Η Κίνα, η Ινδία, η Βραζιλία, η Ρωσία, ο Περσικός Κόλπος υφίστανται οδυνηρές επιπτώσεις στις χρηματιστηριακές αγορές τους αλλά και στις πραγματικές οικονομίες τους (οι εξαγωγές μειώνονται εξαιτίας της ύφεσης που προκλήθηκε από τις ΗΠΑ). Ομως, στη μακρά περίοδο η κατεύθυνση πορείας δεν αλλάζει: η Δύση θα μετράει, στο εξής, λιγότερο σε σχέση με τις δυνάμεις του Νέου Κόσμου.
*Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα μικρύνουν ακόμα περισσότερο όταν θα έχουν πληρώσει τα χρέη που συσσωρεύουν. Το μεγάλο ταμείο, που πρόκειται να αγοράσει τους τίτλους-σκουπίδια των τραπεζών που βρίσκονται σε κρίση, κοστίζει όσο ένας δεύτερος πόλεμος στο Ιράκ. Οι επιπτώσεις αυτής της καταστροφής δεν είναι μόνον οικονομικές. Ο διάδοχος του Τζορτζ Μπους, είτε είναι ο Ομπάμα είτε ο Μακέιν, όταν θα πάρει τα κλειδιά του δημόσιου ταμείου, θα βρει μόνο ένα βουνό από χρέη.
*Από αυτή τη μεγάλη κρίση βγαίνει κατεστραμμένο το κύρος του αμερικανικού οικονομικού μοντέλου, εκείνου του χρηματιστικού καπιταλισμού που έγινε υπερτροφικός και ανεύθυνος μετά από μια εικοσαετία απόσυρσης των εξουσιών του κράτους από τις αγορές.
*Το κραχ του 1929 προανήγγειλε μια νέα εποχή, νέες ιδέες και επαναστατικές θεωρίες που σημάδεψαν την ιστορία του εικοστού αιώνα. Για να ξεπεράσει τη Μεγάλη Υφεση, η Αμερική του Ρούζβελτ εξήγαγε ένα μοντέλο ρύθμισης των αγορών, κεϊνσιανής παρέμβασης στην οικονομία, κράτους πρόνοιας και δημόσιων επενδύσεων στα συλλογικά αγαθά.
Εκείνη η εποχή κλείνει οριστικά με αυτή την κρίση του 2008, που σημαδεύεται από μιαν αλλαγή αντίθετου χαρακτήρα: την παρακμή της Αμερικής ως κανονιστικού παραδείγματος και ως μοντέλου προς μίμηση.
*Θα ήταν υπερβολικά απλουστευτικό και ουσιαστικά ανακριβές το να αποδώσουμε αυτή την καταστροφή μόνο στην κυβέρνηση Μπους ή στην αμερικανική δεξιά. Από τον καιρό του Ρόναλντ Ρέιγκαν, ακόμα και μεγάλο μέρος της προοδευτικής και δημοκρατικής Αμερικής είχε υποταγεί στην πολιτιστική ηγεμονία του οικονομικού νεοφιλελευθερισμού. Από τις ιδιωτικοποιήσεις, από τη χρήσιμη αντιμονοπωλιακή απορύθμιση, από την ορθή αξιοποίηση του επιχειρηματικού πνεύματος και του δυναμισμού της οικονομίας της αγοράς, διολίσθηκαν βαθμιαία προς κάτι πολύ διαφορετικό.
*Διαστρεβλώθηκαν οι θεμελιώδεις αξίες και αρχές του φιλελευθερισμού, ο οποίος βασίζεται σε αντιεξουσίες και στην ηθική της ευθύνης. Αναγορεύτηκε όλο και πιο ανοιχτά σε κυρίαρχη θεωρία η ικανότητα των αγορών να αυτορυθμίζονται.
Η ισχύς του τραπεζικού κεφαλαίου και της μεγάλης βιομηχανίας μετέτρεψε σε παράρτημά της τους θεσμούς που όφειλαν να είναι οι ανεξάρτητοι φύλακες της οικονομίας, του νομίσματος και του πιστωτικού συστήματος.
Επικεφαλής των μεγαλύτερων οργανισμών ελέγχου τοποθετήθηκαν εκείνοι που έπρεπε να ελέγχονται. Οι ανεξάρτητες αρχές έγιναν υποτελή υποκαταστήματα των λόμπι.
*Το μοντέλο της κατοχής του Ιράκ, που ανατέθηκε υπεργολαβικά στην πετρελαϊκή εταιρεία Halliburton του Ντικ Τσένι ή σε μισθοφορικές ιδιωτικές εταιρείες, είχε δοκιμαστεί στο αμερικανικό έδαφος με την κατοχή ζωτικών μηχανισμών του κράτους από ιδιωτικά συγκροτήματα.
Σε αυτό το πεδίο η διαφορά ανάμεσα σε δεξιά και αριστερά είναι λιγότερο καθαρή απ’ όσο πιστεύεται: Αν ο Τζορτζ Μπους εμπιστεύθηκε το υπουργείο Οικονομικών στον πρώην νούμερο 1 της Goldman Sachs Χένρι Πόλσον, ο Μπιλ Κλίντον το είχε παραδώσει στα χέρια του Ρόμπερτ Ρούμπιν, πρώην προέδρου της Citigroup.
*Σε αυτόν τον μπερδεμένο κόμπο συγκρούσεων συμφερόντων, σε αυτό το αιμομικτικό κατεστημένο απλώνονται οι ρίζες της τωρινής καταστροφής. Είναι αυτή η φιλοσοφία του καπιταλισμού με κανόνες a la carte και με υποταγμένους ελεγκτές που έφτασε στην κατάρρευση, με τον επίλογο της μαζικής κοινωνικοποίησης των ζημιών.
---
*Ο Φρεντερίκο Ραμπίνι είναι δημοσιογράφος, συντάκτης της εφημερίδας «La Repubblica» και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ.
