Ασάφειες, ελλείψεις, αντιφάσεις
Φώτης Κουβέλης, Κυρ. Ελευθεροτυπία, Δημοσιευμένο: 2005-01-16
Το ραδιοτηλεοπτικό τοπίο στη χώρα μας βρίσκεται, σε μεγάλο βαθμό, εκτός ουσιαστικού διοικητικού και δικαστικού ελέγχου, παρά την επί τέσσερα περίπου χρόνια ύπαρξη των αυστηρών διατάξεων των άρθρων 14 και 15 του αναθεωρημένου συντάγματος και την από αυτό προβλεπόμενη λειτουργία του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης ως ανεξάρτητης αρχής.
*Η αδυναμία του κράτους να εγκαθιδρύσει διαδικασίες και όργανα αποτελεσματικού ελέγχου οφείλεται κατά κύριο λόγο στην πολιτική ισχύ των ραδιοτηλεοπτικών μέσων ενημέρωσης και στην πολιτική βούληση που επέλεξε ή και ανέχθηκε την πολιτική διαμεσολάβηση των ΜΜΕ.
Αυτή η πολιτική επιλογή είχε ως αποτέλεσμα μια νομοθεσία ασαφή, με ελλείψεις και αντιφάσεις, που δεν επέτρεψαν τον ουσιαστικό δημοκρατικό έλεγχό τους. Αυτή η πολιτική επιλογή κατέστησε ανεπαρκές το ΕΣΡ, το οποίο, δέκα χρόνια από την ίδρυσή του, παραμένει οργανωτικά και διοικητικά εγκαταλελειμμένο και κατά συνέπεια αδύναμο να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του, με αποτέλεσμα να μην αποτελεί ένα σοβαρό και αξιόπιστο όργανο ελέγχου της διαφάνειας και της νομιμότητας της λειτουργίας των ΜΜΕ στο πλαίσιο του συντάγματος, της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των νόμων.
*Η αποσαφήνιση της έννοιας του βασικού μετόχου και η επανοριοθέτησή του στο ελάχιστο είναι αναγκαία, όπως αναγκαία και επιβεβλημένη είναι η σαφήνεια των ασυμβιβάστων του ιδιοκτήτη, του εταίρου, του βασικού μετόχου, του διευθυντικού στελέχους επιχείρησης μέσων ενημέρωσης, για να αποκλείεται η συνύπαρξη «στα ίδια χέρια» ιδιοκτησιακών συμφερόντων ΜΜΕ με συμφέροντα που προκύπτουν από συμβάσεις με το Δημόσιο για έργα, υπηρεσίες και προμήθειες.
*Το νομοσχέδιο της κυβέρνησης επιχειρεί να αντιμετωπίσει το ζήτημα αυτό, αλλά οι σχετικές διατάξεις περί «παρενθέτων προσώπων» δεν εξασφαλίζουν τη δυνατότητα έρευνας για τυχόν κρυφή χρηματοδότηση ή για ασκούμενη καθοιονδήποτε τρόπο επιρροή προσώπου στη λειτουργία επιχειρήσεων ΜΜΕ. Με ποιο τρόπο, δηλαδή, θα ελεγχθούν οι τυχόν «αχυράνθρωποι» ή και οι «αόρατοι» ιδιοκτήτες επιχειρήσεων ΜΜΕ. Η δυσχέρεια εντοπισμού τέτοιων προσώπων είναι υπαρκτό ζήτημα και η ομολογία αυτής της δυσχέρειας είναι αναγκαία.
*Εξάλλου, για τον νέο ενισχυμένο ρόλο του ΕΣΡ απουσιάζουν ρυθμίσεις, ανάλογες με εκείνες της Επιτροπής Ανταγωνισμού, που θα του έδιναν ουσιαστικές αρμοδιότητες και δυνατότητες για να μπορεί να ελέγχει παράλληλες δραστηριότητες επιχειρήσεων ΜΜΕ και επιχειρήσεων που συνάπτουν συμβάσεις με το Δημόσιο.
*Είναι ζητούμενο η ανταπόκριση του ΕΣΡ στα ζητήματα διαφάνειας και τούτο διότι η διαδικασία έκδοσης πιστοποιητικών και ο διαρκής έλεγχος των επιχειρήσεων, για όλο το χρονικό διάστημα από τη συμμετοχή της επιχείρησης σε διαδικασία διαγωνισμού για τη σύναψη σύμβασης με το Δημόσιο μέχρι και την εκτέλεσή της, καθώς και ο διαρκής έλεγχος των ασυμβιβάστων, αποτελούν επίπονες και σύνθετες εργασίες και προϋποθέτουν σοβαρή οργάνωση και υποδομή.
*Η ίδρυση ανεξάρτητης αρχής που θα ανελάμβανε την εποπτεία και τον έλεγχο των συμβάσεων με το Δημόσιο για εκτέλεση έργων, προμηθειών και παροχή υπηρεσιών, θα μπορούσε αποτελεσματικότερα να συμβάλει στη διασφάλιση της διαφάνειας και στην καταπολέμηση της διαφθοράς στο χώρο των συμβάσεων με το Δημόσιο.
*Απουσιάζουν από το νομοσχέδιο ρυθμίσεις για τις ιδιωτικές επιχειρήσεις ερευνών της ραδιοτηλεοπτικής αγοράς, προκειμένου οι έρευνες τηλεθέασης να αποδίδονται με επιστημονική ακρίβεια, τεκμηρίωση, πλήρη διαφάνεια και αντικειμενικότητα, έτσι ώστε τα στοιχεία των ερευνών της ραδιοτηλεοπτικής αγοράς να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την τήρηση των κανόνων του ελεύθερου ανταγωνισμού και την αποτροπή κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης, που τυχόν έχουν αποκτήσει ραδιοτηλεοπτικές επιχειρήσεις στην απορυθμισμένη σήμερα αγορά.
*Ανεξάρτητα από την ύπαρξη θετικών ρυθμίσεων στο νομοσχέδιο, ζητούμενο παραμένει η ενίσχυση των δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών μέσων, προκειμένου να ισχύσει το διττό σύστημα δημόσιων και εμπορικών οπτικοακουστικών μέσων, με ό,τι αυτό θετικά συνεπάγεται για τις δημοκρατικές, κοινωνικές, πολιτιστικές ανάγκες των πολιτών, την πολυφωνία, το σεβασμό και την προστασία της προσωπικότητας και των αξιών του ατόμου.
*Ζητούμενο είναι η ρύθμιση ζητημάτων που αφορούν στο Διαδίκτυο και τις τηλεπικοινωνίες, με την καταλυτική και συνεχώς μεγεθυνόμενη παρέμβασή τους στο ραδιοτηλεοπτικό τοπίο.
*Ζητούμενο ακόμη είναι η εφαρμογή, αλλά και η συμπλήρωση των Κωδίκων Δεοντολογίας και των «Συμβάσεων Αυτοδέσμευσης», που μέχρι σήμερα παραμένουν ανενεργές ρυθμίσεις, για να υποδηλώνουν μόνον εκκρεμούσες υποχρεώσεις.
*Ζητούμενο, όμως, είναι και η δημιουργία και η ανάπτυξη ενός μαζικού κινήματος χρηστών-καταναλωτών του ραδιοτηλεοπτικού προϊόντος για την αμφισβήτηση και την απόκρουση ενός ραδιοτηλεοπτικού τοπίου που, στο όνομα και τις ανάγκες ενός ανελέητου οικονομικού ανταγωνισμού, προσβάλλει βάναυσα τον πολίτη.
Η επισήμανση είναι αναγκαία: η απόκρουση της χειραγώγησης της πολιτικής από τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα απαιτεί διαρκή πολιτική βούληση και επιλογές βαθιών τομών και ρήξεων σε πολλαπλά επίπεδα της λειτουργίας του πολιτικού συστήματος της χώρας.
*Η αδυναμία του κράτους να εγκαθιδρύσει διαδικασίες και όργανα αποτελεσματικού ελέγχου οφείλεται κατά κύριο λόγο στην πολιτική ισχύ των ραδιοτηλεοπτικών μέσων ενημέρωσης και στην πολιτική βούληση που επέλεξε ή και ανέχθηκε την πολιτική διαμεσολάβηση των ΜΜΕ.
Αυτή η πολιτική επιλογή είχε ως αποτέλεσμα μια νομοθεσία ασαφή, με ελλείψεις και αντιφάσεις, που δεν επέτρεψαν τον ουσιαστικό δημοκρατικό έλεγχό τους. Αυτή η πολιτική επιλογή κατέστησε ανεπαρκές το ΕΣΡ, το οποίο, δέκα χρόνια από την ίδρυσή του, παραμένει οργανωτικά και διοικητικά εγκαταλελειμμένο και κατά συνέπεια αδύναμο να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του, με αποτέλεσμα να μην αποτελεί ένα σοβαρό και αξιόπιστο όργανο ελέγχου της διαφάνειας και της νομιμότητας της λειτουργίας των ΜΜΕ στο πλαίσιο του συντάγματος, της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των νόμων.
*Η αποσαφήνιση της έννοιας του βασικού μετόχου και η επανοριοθέτησή του στο ελάχιστο είναι αναγκαία, όπως αναγκαία και επιβεβλημένη είναι η σαφήνεια των ασυμβιβάστων του ιδιοκτήτη, του εταίρου, του βασικού μετόχου, του διευθυντικού στελέχους επιχείρησης μέσων ενημέρωσης, για να αποκλείεται η συνύπαρξη «στα ίδια χέρια» ιδιοκτησιακών συμφερόντων ΜΜΕ με συμφέροντα που προκύπτουν από συμβάσεις με το Δημόσιο για έργα, υπηρεσίες και προμήθειες.
*Το νομοσχέδιο της κυβέρνησης επιχειρεί να αντιμετωπίσει το ζήτημα αυτό, αλλά οι σχετικές διατάξεις περί «παρενθέτων προσώπων» δεν εξασφαλίζουν τη δυνατότητα έρευνας για τυχόν κρυφή χρηματοδότηση ή για ασκούμενη καθοιονδήποτε τρόπο επιρροή προσώπου στη λειτουργία επιχειρήσεων ΜΜΕ. Με ποιο τρόπο, δηλαδή, θα ελεγχθούν οι τυχόν «αχυράνθρωποι» ή και οι «αόρατοι» ιδιοκτήτες επιχειρήσεων ΜΜΕ. Η δυσχέρεια εντοπισμού τέτοιων προσώπων είναι υπαρκτό ζήτημα και η ομολογία αυτής της δυσχέρειας είναι αναγκαία.
*Εξάλλου, για τον νέο ενισχυμένο ρόλο του ΕΣΡ απουσιάζουν ρυθμίσεις, ανάλογες με εκείνες της Επιτροπής Ανταγωνισμού, που θα του έδιναν ουσιαστικές αρμοδιότητες και δυνατότητες για να μπορεί να ελέγχει παράλληλες δραστηριότητες επιχειρήσεων ΜΜΕ και επιχειρήσεων που συνάπτουν συμβάσεις με το Δημόσιο.
*Είναι ζητούμενο η ανταπόκριση του ΕΣΡ στα ζητήματα διαφάνειας και τούτο διότι η διαδικασία έκδοσης πιστοποιητικών και ο διαρκής έλεγχος των επιχειρήσεων, για όλο το χρονικό διάστημα από τη συμμετοχή της επιχείρησης σε διαδικασία διαγωνισμού για τη σύναψη σύμβασης με το Δημόσιο μέχρι και την εκτέλεσή της, καθώς και ο διαρκής έλεγχος των ασυμβιβάστων, αποτελούν επίπονες και σύνθετες εργασίες και προϋποθέτουν σοβαρή οργάνωση και υποδομή.
*Η ίδρυση ανεξάρτητης αρχής που θα ανελάμβανε την εποπτεία και τον έλεγχο των συμβάσεων με το Δημόσιο για εκτέλεση έργων, προμηθειών και παροχή υπηρεσιών, θα μπορούσε αποτελεσματικότερα να συμβάλει στη διασφάλιση της διαφάνειας και στην καταπολέμηση της διαφθοράς στο χώρο των συμβάσεων με το Δημόσιο.
*Απουσιάζουν από το νομοσχέδιο ρυθμίσεις για τις ιδιωτικές επιχειρήσεις ερευνών της ραδιοτηλεοπτικής αγοράς, προκειμένου οι έρευνες τηλεθέασης να αποδίδονται με επιστημονική ακρίβεια, τεκμηρίωση, πλήρη διαφάνεια και αντικειμενικότητα, έτσι ώστε τα στοιχεία των ερευνών της ραδιοτηλεοπτικής αγοράς να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την τήρηση των κανόνων του ελεύθερου ανταγωνισμού και την αποτροπή κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης, που τυχόν έχουν αποκτήσει ραδιοτηλεοπτικές επιχειρήσεις στην απορυθμισμένη σήμερα αγορά.
*Ανεξάρτητα από την ύπαρξη θετικών ρυθμίσεων στο νομοσχέδιο, ζητούμενο παραμένει η ενίσχυση των δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών μέσων, προκειμένου να ισχύσει το διττό σύστημα δημόσιων και εμπορικών οπτικοακουστικών μέσων, με ό,τι αυτό θετικά συνεπάγεται για τις δημοκρατικές, κοινωνικές, πολιτιστικές ανάγκες των πολιτών, την πολυφωνία, το σεβασμό και την προστασία της προσωπικότητας και των αξιών του ατόμου.
*Ζητούμενο είναι η ρύθμιση ζητημάτων που αφορούν στο Διαδίκτυο και τις τηλεπικοινωνίες, με την καταλυτική και συνεχώς μεγεθυνόμενη παρέμβασή τους στο ραδιοτηλεοπτικό τοπίο.
*Ζητούμενο ακόμη είναι η εφαρμογή, αλλά και η συμπλήρωση των Κωδίκων Δεοντολογίας και των «Συμβάσεων Αυτοδέσμευσης», που μέχρι σήμερα παραμένουν ανενεργές ρυθμίσεις, για να υποδηλώνουν μόνον εκκρεμούσες υποχρεώσεις.
*Ζητούμενο, όμως, είναι και η δημιουργία και η ανάπτυξη ενός μαζικού κινήματος χρηστών-καταναλωτών του ραδιοτηλεοπτικού προϊόντος για την αμφισβήτηση και την απόκρουση ενός ραδιοτηλεοπτικού τοπίου που, στο όνομα και τις ανάγκες ενός ανελέητου οικονομικού ανταγωνισμού, προσβάλλει βάναυσα τον πολίτη.
Η επισήμανση είναι αναγκαία: η απόκρουση της χειραγώγησης της πολιτικής από τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα απαιτεί διαρκή πολιτική βούληση και επιλογές βαθιών τομών και ρήξεων σε πολλαπλά επίπεδα της λειτουργίας του πολιτικού συστήματος της χώρας.
