Κηδεμονία με σκληρούς όρους
Ελίζα Παπαδάκη, Κυριακάτικη Αυγή, Δημοσιευμένο: 2010-02-14
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες διαβεβαίωσαν επίσημα ότι θα στηρίξουν την Ελλάδα, αν χρειαστεί, και μας έστειλαν στο Ecofin. Αύριο οι υπουργοί Οικονομικών των 16 χωρών της Ευρωζώνης θα συζητήσουν αναλυτικά τα κείμενα με τα μέτρα που ετοίμασε η Επιτροπή, ακούγοντας από τον δικό μας Γιώργο Παπακωνσταντίνου τί δεσμεύσεις αναλαμβάνει, και την Τρίτη πλέον οι 27 θα εκδώσουν και θα δημοσιεύσουν τις σχετικές αποφάσεις. Εξειδίκευση της υπεσχημένης στήριξης δεν αναμένεται.
Με τον δύσκολο τρόπο που πάντοτε παίρνονται οι αποφάσεις στην Ευρώπη, μεταξύ των μεγαλύτερων και ισχυρότερων κρατών ιδίως, η μία κυβέρνηση να τραβάει προς τη μία πλευρά και η άλλη προς την άλλη, έχοντας κατά νου τους πολίτες ψηφοφόρους αλλά και τα οικονομικά / επιχειρηματικά συμφέροντα στη χώρα της καθεμία, έγινε την Πέμπτη, στην πλάτη μας αυτή τη φορά, ένα νέο βήμα. Το κενό που υπάρχει αφότου καταρτίσθηκε η συνθήκη του Μάαστριχτ, τί θα συμβεί στην περίπτωση που ένα κράτος μέλος της Νομισματικής Ένωσης βρεθεί σε αδυναμία να εξυπηρετήσει τις δανειακές του υποχρεώσεις, για πρώτη φορά καλύπτεται. Δεν προωθούνται, βέβαια, πραγματικές θεσμικές αλλαγές, δεν δημιουργείται ο απαιτούμενος «δανειστής ύστατης καταφυγής» (όπως για την παγκόσμια κοινότητα οι συμφωνίες του Μπρέτον Γουντς είχαν συγκροτήσει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο), ούτε ανατίθεται ο ρόλος αυτός στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα - δεν θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο σε μιαν μονοήμερη σύνοδο κορυφής. Και ακόμα λιγότερο ανοίγει ένα κεφάλαιο για ευρωπαϊκή δημοσιονομική πολιτική με ενιαίο προϋπολογισμό, μόνον η ανάγκη εντονότερου συντονισμού μεταξύ των κρατών υπογραμμίστηκε. Οι Ευρωπαίοι πρωθυπουργοί και αρχηγοί κρατών έκαναν όμως για πρώτη φορά απόλυτα σαφές ότι δεν θα αφήσουν μια χώρα της Ευρωζώνης να γίνει βορά των κερδοσκόπων, ούτε θα την εξοβελίσουν σε καταφύγια εκτός Ευρώπης, εντέλει δεν θα αφήσουν τους κερδοσκόπους να αλωνίζουν στην Ευρώπη ανενόχλητοι.
Άμεσος στόχος της κατηγορηματικής δήλωσης των ηγετών της Ένωσης ότι «τα μέλη της Ευρωζώνης θα αναλάβουν αποφασιστική και συντονισμένη δράση, αν χρειαστεί, για να διασφαλίσουν τη δημοσιονομική σταθερότητα στο σύνολο της Ευρωζώνης», ήταν προφανώς να τερματιστεί οριστικά η κερδοσκοπία γύρω από το ενδεχόμενο η Ελλάδα να οδηγηθεί στη χρεοκοπία, που απειλούσε και άλλες ασθενείς χώρες προκαλώντας αναταράξεις σε όλη τη ζώνη του ευρώ.
Οι επιθέσεις των κερδοσκόπων στα ελληνικά κρατικά ομόλογα, αφού επιβάρυναν σημαντικά την οικονομία της χώρας, την περασμένη εβδομάδα είχαν κοπάσει ενόψει της ευρωπαϊκής συνόδου κορυφής, καθώς από δηλώσεις μεμονωμένων παραγόντων (Τρισέ, Γιουνκέρ, Αλμούνια, Ρεν) κάποιας μορφής στήριξη είχε προεξοφληθεί. Μάλλον αμήχανα αντέδρασαν όμως κατόπιν οι αγορές, με αρκετούς σχολιαστές στον αγγλοσαξονικό Τύπο να καταγράφουν «απογοήτευση» που δεν κατονομάστηκαν μέτρα στήριξης. Προχθές το spread των δεκαετών ομολόγων ανέβηκε πάλι λίγο (παραμένοντας πάντως κάτω από τις 300 μονάδες βάσης), αλλά η άνοδος αυτή, όπως και η νέα πτώση του Χρηματιστηρίου της Αθήνας, περισσότερο συνδέονται με τη μεγαλύτερη απ’ όσο αναμενόταν ύφεση το 2009: ετήσια μείωση ΑΕΠ 2,6% το τελευταίο τρίμηνο, 2% ολόκληρο το έτος, ανακοίνωσε την Παρασκευή η Στατιστική Υπηρεσία.
Σύμφωνα με πηγές των Βρυξελλών, η διευκρίνιση συγκεκριμένων ενεργειών διάσωσης εκ των προτέρων δεν θεωρήθηκε σκόπιμη, εφόσον θα μπορούσε - και ελπίζεται άλλωστε - να μη χρειαστούν καθόλου. Οι κυβερνήσεις δεν έβλεπαν δηλαδή τον λόγο «να δείξουν τα χαρτιά τους» στους κερδοσκόπους. Ταυτόχρονα είναι γνωστές ωστόσο οι πολιτικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει μέσα στη χώρα της η καγκελάριος Άγγελα Μέρκελ με πολιτικούς παράγοντες από το κόμμα της και από τους συνεργαζόμενους Φιλελευθέρους, νομικούς, οικονομολόγους και την πλειονότητα της κοινής γνώμης (Τύπος, δημοσκοπήσεις) να αντιτίθενται σε οποιαδήποτε επιπλέον οικονομική βοήθεια προς την Ελλάδα, ή τυχόν άλλο κράτος μέλος. Ήταν εμφανής η ανακούφισή της μπροστά στις κάμερες όταν ευχαριστούσε τον Έλληνα πρωθυπουργό δίπλα της για τη στάση του και τόνιζε ότι η Ελλάδα δεν έχει ζητήσει οικονομική βοήθεια - όπως αναφέρεται ρητά στην τελευταία φράση της δήλωσης των ηγετών. Ο πρόεδρος των υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ δήλωσε πάντως ότι τα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν για την οικονομική βοήθεια της Ελλάδας σε περίπτωση ανάγκης έχουν συμφωνηθεί, αρνήθηκε να μπει σε λεπτομέρειες, αλλά τόνισε ότι, αν έρθει η στιγμή, «η επιλογή του μέσου δεν θα είναι δύσκολη».
Θα φέρει βαρύτερα μέτρα η ύφεση;
Τα μέτρα που θα περιλαμβάνουν οι αποφάσεις του Συμβουλίου Ecofin μεθαύριο δεν αναμένεται να διαφέρουν ουσιαστικά από τα σχέδια της Επιτροπής για τη μείωση των δαπανών (μισθών, επιδομάτων, προσλήψεων), για την αύξηση των φόρων και για το ασφαλιστικό που παρουσίασε την περασμένη Κυριακή η «Αυγή», ενσωματώνοντας τις ανακοινώσεις του υπουργού Οικονομικών που μεσολάβησαν.
Στα χρονοδιαγράμματα πρώτη κρίσιμη ημερομηνία παραμένει η 16η Μαρτίου οπότε η κυβέρνηση θα πρέπει να υποβάλει έκθεση με αναλυτική παρουσίαση των μέτρων και του χρόνου που θα τα λάβει.
Τη στενή παρακολούθηση της εφαρμογής διατηρεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε συνεννόηση με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Η εμπλοκή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου σχετίζεται με την εμπειρία του για ενδεχόμενες προτάσεις πρόσθετων μέτρων, αν με όσα εφαρμόζονται προκύψουν από τα στοιχεία ανά τρίμηνο αποκλίσεις από τον στόχο για τη μείωση του ελλείμματος (κατά 4 μονάδες του ΑΕΠ φέτος). Ας μη φοβόμαστε πάντως, με το κακό ιστορικό των προηγουμένων δεκαετιών στη Λατινική Αμερική και στην Ασία, ότι η στάση του ΔΝΤ θα είναι κατʼ ανάγκην η χειρότερη απέναντί μας. Σε διεθνή κλίμακα σε όλη τη διάρκεια της κρίσης, και τώρα ακόμα, το ΔΝΤ υποστηρίζει πολύ πιο επεκτατική πολιτική, για να βγουν οι οικονομίες από την ύφεση, από τα γεράκια της ΕΚΤ. (Σε σύντομη συνέντευξη στο Spiegel προχθές, ο επικεφαλής οικονομολόγος της Γιούργκεν Σταρκ απέρριπτε την έννοια των ευρωομολόγων, χαρακτήριζε το ελληνικό πρόγραμμα σταθερότητας «απόλυτο μίνιμουμ» προεξοφλώντας πρόσθετα μέτρα, απέκλειε προσφυγή της Ελλάδας στο ΔΝΤ, και επέκρινε την αμερικανική Fed που δανείζει εκεί το κράτος!)
Ούτε, τέλος, είναι κάτι καινούργιο η ρητή δέσμευση του Γιώργου Παπανδρέου στις Βρυξέλλες, ότι αν διαπιστωθούν αποκλίσεις θα παρθούν αμέσως πρόσθετα μέτρα. Υπήρχε εξ αρχής στο πρόγραμμα σταθερότητας που υπέβαλε η κυβέρνηση, ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου μάλιστα είχε διευκρινίσει ότι υστέρηση στα έσοδα θα μεταφραζόταν σε επιπλέον περικοπές δαπανών.
Ο κίνδυνος όμως να μην αυξηθούν όσο χρειάζεται τα φορολογικά έσοδα, πέρα από τους γνωστούς οργανωτικούς λόγους, είναι πολύ υπαρκτός εφόσον η οικονομική ύφεση επιδεινώνεται. Και τότε, πρόσθετα περιοριστικά μέτρα μπορεί να χειροτερέψουν ακόμα περισσότερο την ύφεση, σε έναν φαύλο κύκλο. Τα ταμειακά αποτελέσματα για έσοδα και δαπάνες τον Ιανουάριο που ανακοίνωσε η Τράπεζα της Ελλάδος ήταν ένα καλό νέο. Το γεγονός όμως ότι ο κ. Παπακωνσταντίνου προχθές δεν απέκλειε τίποτα, ούτε την περικοπή του 14ου μισθού, είναι ανησυχητικό.
Με τον δύσκολο τρόπο που πάντοτε παίρνονται οι αποφάσεις στην Ευρώπη, μεταξύ των μεγαλύτερων και ισχυρότερων κρατών ιδίως, η μία κυβέρνηση να τραβάει προς τη μία πλευρά και η άλλη προς την άλλη, έχοντας κατά νου τους πολίτες ψηφοφόρους αλλά και τα οικονομικά / επιχειρηματικά συμφέροντα στη χώρα της καθεμία, έγινε την Πέμπτη, στην πλάτη μας αυτή τη φορά, ένα νέο βήμα. Το κενό που υπάρχει αφότου καταρτίσθηκε η συνθήκη του Μάαστριχτ, τί θα συμβεί στην περίπτωση που ένα κράτος μέλος της Νομισματικής Ένωσης βρεθεί σε αδυναμία να εξυπηρετήσει τις δανειακές του υποχρεώσεις, για πρώτη φορά καλύπτεται. Δεν προωθούνται, βέβαια, πραγματικές θεσμικές αλλαγές, δεν δημιουργείται ο απαιτούμενος «δανειστής ύστατης καταφυγής» (όπως για την παγκόσμια κοινότητα οι συμφωνίες του Μπρέτον Γουντς είχαν συγκροτήσει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο), ούτε ανατίθεται ο ρόλος αυτός στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα - δεν θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο σε μιαν μονοήμερη σύνοδο κορυφής. Και ακόμα λιγότερο ανοίγει ένα κεφάλαιο για ευρωπαϊκή δημοσιονομική πολιτική με ενιαίο προϋπολογισμό, μόνον η ανάγκη εντονότερου συντονισμού μεταξύ των κρατών υπογραμμίστηκε. Οι Ευρωπαίοι πρωθυπουργοί και αρχηγοί κρατών έκαναν όμως για πρώτη φορά απόλυτα σαφές ότι δεν θα αφήσουν μια χώρα της Ευρωζώνης να γίνει βορά των κερδοσκόπων, ούτε θα την εξοβελίσουν σε καταφύγια εκτός Ευρώπης, εντέλει δεν θα αφήσουν τους κερδοσκόπους να αλωνίζουν στην Ευρώπη ανενόχλητοι.
Άμεσος στόχος της κατηγορηματικής δήλωσης των ηγετών της Ένωσης ότι «τα μέλη της Ευρωζώνης θα αναλάβουν αποφασιστική και συντονισμένη δράση, αν χρειαστεί, για να διασφαλίσουν τη δημοσιονομική σταθερότητα στο σύνολο της Ευρωζώνης», ήταν προφανώς να τερματιστεί οριστικά η κερδοσκοπία γύρω από το ενδεχόμενο η Ελλάδα να οδηγηθεί στη χρεοκοπία, που απειλούσε και άλλες ασθενείς χώρες προκαλώντας αναταράξεις σε όλη τη ζώνη του ευρώ.
Οι επιθέσεις των κερδοσκόπων στα ελληνικά κρατικά ομόλογα, αφού επιβάρυναν σημαντικά την οικονομία της χώρας, την περασμένη εβδομάδα είχαν κοπάσει ενόψει της ευρωπαϊκής συνόδου κορυφής, καθώς από δηλώσεις μεμονωμένων παραγόντων (Τρισέ, Γιουνκέρ, Αλμούνια, Ρεν) κάποιας μορφής στήριξη είχε προεξοφληθεί. Μάλλον αμήχανα αντέδρασαν όμως κατόπιν οι αγορές, με αρκετούς σχολιαστές στον αγγλοσαξονικό Τύπο να καταγράφουν «απογοήτευση» που δεν κατονομάστηκαν μέτρα στήριξης. Προχθές το spread των δεκαετών ομολόγων ανέβηκε πάλι λίγο (παραμένοντας πάντως κάτω από τις 300 μονάδες βάσης), αλλά η άνοδος αυτή, όπως και η νέα πτώση του Χρηματιστηρίου της Αθήνας, περισσότερο συνδέονται με τη μεγαλύτερη απ’ όσο αναμενόταν ύφεση το 2009: ετήσια μείωση ΑΕΠ 2,6% το τελευταίο τρίμηνο, 2% ολόκληρο το έτος, ανακοίνωσε την Παρασκευή η Στατιστική Υπηρεσία.
Σύμφωνα με πηγές των Βρυξελλών, η διευκρίνιση συγκεκριμένων ενεργειών διάσωσης εκ των προτέρων δεν θεωρήθηκε σκόπιμη, εφόσον θα μπορούσε - και ελπίζεται άλλωστε - να μη χρειαστούν καθόλου. Οι κυβερνήσεις δεν έβλεπαν δηλαδή τον λόγο «να δείξουν τα χαρτιά τους» στους κερδοσκόπους. Ταυτόχρονα είναι γνωστές ωστόσο οι πολιτικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει μέσα στη χώρα της η καγκελάριος Άγγελα Μέρκελ με πολιτικούς παράγοντες από το κόμμα της και από τους συνεργαζόμενους Φιλελευθέρους, νομικούς, οικονομολόγους και την πλειονότητα της κοινής γνώμης (Τύπος, δημοσκοπήσεις) να αντιτίθενται σε οποιαδήποτε επιπλέον οικονομική βοήθεια προς την Ελλάδα, ή τυχόν άλλο κράτος μέλος. Ήταν εμφανής η ανακούφισή της μπροστά στις κάμερες όταν ευχαριστούσε τον Έλληνα πρωθυπουργό δίπλα της για τη στάση του και τόνιζε ότι η Ελλάδα δεν έχει ζητήσει οικονομική βοήθεια - όπως αναφέρεται ρητά στην τελευταία φράση της δήλωσης των ηγετών. Ο πρόεδρος των υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ δήλωσε πάντως ότι τα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν για την οικονομική βοήθεια της Ελλάδας σε περίπτωση ανάγκης έχουν συμφωνηθεί, αρνήθηκε να μπει σε λεπτομέρειες, αλλά τόνισε ότι, αν έρθει η στιγμή, «η επιλογή του μέσου δεν θα είναι δύσκολη».
Θα φέρει βαρύτερα μέτρα η ύφεση;
Τα μέτρα που θα περιλαμβάνουν οι αποφάσεις του Συμβουλίου Ecofin μεθαύριο δεν αναμένεται να διαφέρουν ουσιαστικά από τα σχέδια της Επιτροπής για τη μείωση των δαπανών (μισθών, επιδομάτων, προσλήψεων), για την αύξηση των φόρων και για το ασφαλιστικό που παρουσίασε την περασμένη Κυριακή η «Αυγή», ενσωματώνοντας τις ανακοινώσεις του υπουργού Οικονομικών που μεσολάβησαν.
Στα χρονοδιαγράμματα πρώτη κρίσιμη ημερομηνία παραμένει η 16η Μαρτίου οπότε η κυβέρνηση θα πρέπει να υποβάλει έκθεση με αναλυτική παρουσίαση των μέτρων και του χρόνου που θα τα λάβει.
Τη στενή παρακολούθηση της εφαρμογής διατηρεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε συνεννόηση με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Η εμπλοκή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου σχετίζεται με την εμπειρία του για ενδεχόμενες προτάσεις πρόσθετων μέτρων, αν με όσα εφαρμόζονται προκύψουν από τα στοιχεία ανά τρίμηνο αποκλίσεις από τον στόχο για τη μείωση του ελλείμματος (κατά 4 μονάδες του ΑΕΠ φέτος). Ας μη φοβόμαστε πάντως, με το κακό ιστορικό των προηγουμένων δεκαετιών στη Λατινική Αμερική και στην Ασία, ότι η στάση του ΔΝΤ θα είναι κατʼ ανάγκην η χειρότερη απέναντί μας. Σε διεθνή κλίμακα σε όλη τη διάρκεια της κρίσης, και τώρα ακόμα, το ΔΝΤ υποστηρίζει πολύ πιο επεκτατική πολιτική, για να βγουν οι οικονομίες από την ύφεση, από τα γεράκια της ΕΚΤ. (Σε σύντομη συνέντευξη στο Spiegel προχθές, ο επικεφαλής οικονομολόγος της Γιούργκεν Σταρκ απέρριπτε την έννοια των ευρωομολόγων, χαρακτήριζε το ελληνικό πρόγραμμα σταθερότητας «απόλυτο μίνιμουμ» προεξοφλώντας πρόσθετα μέτρα, απέκλειε προσφυγή της Ελλάδας στο ΔΝΤ, και επέκρινε την αμερικανική Fed που δανείζει εκεί το κράτος!)
Ούτε, τέλος, είναι κάτι καινούργιο η ρητή δέσμευση του Γιώργου Παπανδρέου στις Βρυξέλλες, ότι αν διαπιστωθούν αποκλίσεις θα παρθούν αμέσως πρόσθετα μέτρα. Υπήρχε εξ αρχής στο πρόγραμμα σταθερότητας που υπέβαλε η κυβέρνηση, ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου μάλιστα είχε διευκρινίσει ότι υστέρηση στα έσοδα θα μεταφραζόταν σε επιπλέον περικοπές δαπανών.
Ο κίνδυνος όμως να μην αυξηθούν όσο χρειάζεται τα φορολογικά έσοδα, πέρα από τους γνωστούς οργανωτικούς λόγους, είναι πολύ υπαρκτός εφόσον η οικονομική ύφεση επιδεινώνεται. Και τότε, πρόσθετα περιοριστικά μέτρα μπορεί να χειροτερέψουν ακόμα περισσότερο την ύφεση, σε έναν φαύλο κύκλο. Τα ταμειακά αποτελέσματα για έσοδα και δαπάνες τον Ιανουάριο που ανακοίνωσε η Τράπεζα της Ελλάδος ήταν ένα καλό νέο. Το γεγονός όμως ότι ο κ. Παπακωνσταντίνου προχθές δεν απέκλειε τίποτα, ούτε την περικοπή του 14ου μισθού, είναι ανησυχητικό.
