Οι ανισότητες της ύφεσης

Με εξαίρεση τα χρηµατιστήρια, εκ φύσεως βραχυπρόθεσµα στην οπτική τους, η εντυπωσιακή ανάκαµψη που κατέγραψαν οι τελευταίες στατιστικές στην ευρωπαϊκή οικονοµία κανέναν δεν καθησυχάζουν. Μπορεί ο ρυθµός αύξησης του ΑΕΠ να προέκυψε το δεύτερο τρίµηνο αισθητά υψηλότερος από όσο είχε προβλεφθεί και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα κατόπιν αυτού να αναθεώρησε προς τα πάνω τις προβολές της µέχρι και το 2011. Οι υπεύθυνοι για την οικονοµική πολιτική όµως παραµένουν επιφυλακτικοί: Πανοµοιότυπα προειδοποιούσαν ο πρόεδρος της ΕΚΤ Ζαν-Κλοντ Τρισέ, ο επίτροπος Ολι Ρεν, ο επικεφαλής οικονοµολόγος του ΔΝΤ Ολιβιέ Μπλανσάρ, ότι η µεγέθυνση είναι εύθραυστη και πάντως θα είναι αργή. Λόγους να αναθαρρήσουν δεν είχαν ούτε οι 23 εκατοµµύρια άνεργοι της Ευρωπαϊκής Ενωσης (από αυτούς 15,8 εκατοµµύρια στην ευρωζώνη), ήσαν 1,1 εκατοµµύριο περισσότεροι από πέρυσι, ούτε τα εκατοµµύρια των προσωρινά ή µερικά απασχολουµένων, όσων οι δουλειές κινδυνεύουν και ζουν µε τον φόβο της απόλυσης. Μόλις που µοιάζει να σταθεροποιείται η ανεργία στην ευρωζώνη. Αλλά προοπτικές να υποχωρήσει σύντοµα από το τωρινό 10% και η συνολική απασχόληση να αρχίσει να αυξάνεται δεν διαγράφονται. Σ’ εµάς η κατάσταση είναι προφανώς χειρότερη, µε την ύφεση ακόµα να βαθαίνει, την παραγωγή, τα εισοδήµατα και την απασχόληση να πέφτουν, την ανεργία να έχει φτάσει το 12% και να ανεβαίνει. Προτεραιότητα της οικονοµικής πολιτικής έχει επιβληθεί η µεγάλη µείωση του δηµοσίου ελλείµµατος, όρος για να αποφύγει η χώρα µια πτώχευση πολύ πιο οδυνηρή από τα σηµερινά της δεινά. Εξασφαλισµένη δεν είναι, και µέσα στην αγωνία να συγκεντρωθούν φορολογικά έσοδα, δύσκολα σε συνθήκες ύφεσης, να τηρηθούν όλες οι δεσµεύσεις που έχουν αναληφθεί στο Μνηµόνιο, δύναµη για να σχεδιαστούν και άλλες πολιτικές δεν µοιάζει να περισσεύει. Μακρινές και νεφελώδεις φαίνονται εδώ οι ελπίδες να αυξηθεί η απασχόληση, να αρχίσουν να δηµιουργούνται πολλές και καλές θέσεις εργασίας για τους νέους ανθρώπους, όχι άσκοπες, για να βολευτούν µονάχα, όπως τους έταζαν µέχρι χθες, αλλά που να παράγουν περισσότερο πλούτο, για τη χώρα και για τους ίδιους.

Βαριές συνεχίζονται οι συνέπειες της κρίσης και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Η αναιµική µεγέθυνση δεν συγκράτησε µια µικρή άνοδο της ανεργίας στο 9,6% τον περασµένο µήνα στις ΗΠΑ, οι άνεργοι έφτασαν τα 14,86 εκατοµµύρια. Αλλά προκαλούν σοβαρότερη ανησυχία από όσο στην Ευρώπη. Προχθές, µέρα των εργαζοµένων (η Πρωτοµαγιά όλου του υπόλοιπου κόσµου γιορτάζεται εκεί την πρώτη Δευτέρα του Σεπτεµβρίου), ο πρόεδρος Οµπάµα ανήγγειλε ένα δηµόσιο επενδυτικό πρόγραµµα στις υποδοµές των µεταφορών – δρόµοι, σιδηρόδροµοι, αεροδρόµια – που ξεκινά µε 50 δισ.

δολάρια τον πρώτο χρόνο για να δηµιουργήσει θέσεις εργασίας ήδη το 2011. Χρειάζεται να εγκριθεί από το Κογκρέσο, πράγµα δύσκολο, στην κυβέρνηση ελπίζουν όµως να εξοικονοµήσουν το ποσό από περικοπές στις επιδοτήσεις για έρευνα και παραγωγή πετρελαίου και αερίου, ώστε να µην επιβαρυνθεί περισσότερο το έλλειµµα. Η συζήτηση είναι άλλωστε ευρύτερη. Τη ροπή της αµερικανικής οικονοµίας προς την ύφεση συσχετίζει ο καθηγητής Ρόµπερτ Ράιχ (υπουργός Εργασίας στην πρώτη θητεία Κλίντον) µε την καθήλωση των µισθών και τη διεύρυνση των εισοδηµατικών ανισοτήτων. Στους «Νew Υork Τimes» πρότεινε µια σειρά από αυτοχρηµατοδοτούµενα µέτρα που θα αύξαναν τη γενική ευηµερία, οπότε θα ενίσχυαν και την ανάπτυξη: διεύρυνση των φοροελαφρύνσεων στα χαµηλά και µεσαία εισοδήµατα και αντιστάθµισή τους από αυξηµένη φορολογία στα υψηλότερα, επένδυση στην προσχολική και πρωτοβάθµια εκπαίδευση µε τα έσοδα από ένα φόρο 0,5% στις χρηµατοοικονοµικές συναλλαγές (σαν αυτόν που συζητείται στο ευρωπαϊκό Εcofin), δωρεάν φοίτηση στα δηµόσια πανεπιστήµια µε υποχρέωση των αποφοίτων να επιστρέφουν ένα 10% από το εισόδηµα που θα κερδίζουν εργαζόµενοι επί δέκα χρόνια, ασφάλιση µισθού, ώστε ένας άνεργος να δέχεται να εργαστεί µε χαµηλότερο µισθό από όσο έπαιρνε πριν απολυθεί εφόσον θα καλύπτεται µέρος της διαφοράς.

Οταν αναφέρεται στα φορολογικά µέτρα και τις περικοπές που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα, ο υπουργός Οικονοµικών συχνά επικαλείται την έλλειψη χρόνου για να σχεδιαζόταν δικαιότερη η κατανοµή της προσαρµογής. Η πίεση τους πρώτους µήνες εντεινόταν πράγµατι ραγδαία, αλλά δεν πρόκειται µόνο για τη δικαιοσύνη. Μια παράλληλη έµφαση στην άµβλυνση των ανισοτήτων και στην απασχόληση θα βοηθούσε επίσης στην αναγκαία µείωση του ελλείµµατος. Θα απαιτούσε αλλαγές νοοτροπίας, σε τέτοιες συνθήκες κρίσης όµως οι άνθρωποι µετακινούνται. Συγκεκριµένες, πρακτικές προτάσεις χρειάζονται.

Στην κοινή διάσκεψη της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας και του Διεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου «Ανάπτυξη, απασχόληση, κοινωνική συνοχή» την ερχόµενη εβδοµάδα στο Οσλο, όπου έχει προσκληθεί να µιλήσει και ο έλληνας πρωθυπουργός, είναι πιθανό να ακουστούν χρήσιµες ιδέες.