Αριστερά πέραν της λογικής
Γιώργος Σιακαντάρης, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2011-05-30
Η δήλωση του Αλέξη Τσίπρα σύµφωνα µε την οποία ο έλληνας Πρωθυπουργός είναι σαν τον (δικτάτορα της Χιλής) Πινοσέτ, και ιδιαίτερα η «διόρθωση» πως εννοούσε όχι ότι είναι δικτάτορας αλλά νεοφιλελεύθερος, είναι όλα τα λεφτά. Είναι µνηµείο για το πώς κατανοεί αυτός ο χώρος και ο αρχηγός του τι είναι πολιτική αντιπαράθεση. Η τοποθέτηση στον ίδιο παρονοµαστή του Πινοσέτ, του νεοφιλελευθερισµού και του Πρωθυπουργού µιας δηµοκρατικά εκλεγµένης κυβέρνησης αποκαλύπτει έναν εν πλήρει συγχύσει πολιτικό λόγο. Εναν λόγο που δεν γνωρίζει ούτε από Ιστορία ούτε από οικονοµία αλλά και δεν αναγνωρίζει τις βασικές αρχές που σε µια αντιπροσωπευτική δηµοκρατία διέπουν τον πολιτικό διάλογο.
Πώς όµως να µη συµβαίνει αυτό, όταν πλέον εδώ και πολύ καιρό ο συγκεκριµένος πολιτικός χώρος έχει πάρει διαζύγιο από τον ορθό λόγο;
Πολλοί εστιάζουν την κριτική τους κατά του ΣΥΡΙΖΑ στις πρακτικές βίας που ασκεί εναντίον όσων σκέπτονται διαφορετικά από τον ίδιο. Οι ύβρεις κατά του Πρωθυπουργού, οι αντισυγκεντρώσεις, οι προπηλακισµοί κατά των µελών άλλων κοµµάτων, αλλά και κατά όσων θέλουν να πληρώνουν εισιτήρια και διόδια, το γιαούρτωµα των στελεχών της κυβέρνησης (ή, έστω, η σιωπηρή ανοχή του) και άλλα παρόµοια είναι το επιφαινόµενο µιας βαθύτατης δοµικής αλλαγής που έχει συµβεί στον χώρο της πρώην Ανανεωτικής Αριστεράς.
Η σοσιαλδηµοκρατία αρχικά, αργότερα η ευρωκοµµουνιστική και τέλος η Ανανεωτική Αριστερά διαµορφώθηκαν ως αντίπαλες δυνάµεις στην απαξίωση της δηµοκρατίας, όπως αυτή προωθούνταν από την κοµµουνιστική Αριστερά. Η κατάλυση της δηµοκρατίας στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισµού ενεργοποίησε τα αντανακλαστικά εκείνων των αριστερών που πίστευαν πως καµία κοινωνική δικαιοσύνη, καµία ισότητα και κοινωνική πρόνοια δεν µπορεί να υπάρξει σε συνθήκες διαχωρισµού της ισότητας από την ελευθερία. Σε ανελεύθερες συνθήκες το πρώτο θύµα είναι η ισότητα. Τα θύµατα του υπαρκτού σοσιαλισµού δεν ήταν µόνο οι «καπιταλιστές», αλλά όλοι οι πολίτες. Ο σταλινικός µεσαίωνας απέδειξε πως ακόµη και η νοµενκλατούρα, συχνά µε ευκολία, γίνονταν από θύτης θύµα. Αυτή η Αριστερά πίστεψε πως η δηµοκρατία καιο διάλογος δεν αποτελούν συστήµατα παραπλάνησης των πολιτών, αλλά το αναγκαίο επίπεδο πάνω στο οποίο στήνεται το σκηνικό του αιτήµατος της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Αυτή η Αριστερά (όχι χωρίς αντιφάσεις) αντιτάχθηκε στην αναγωγή της δηµοκρατίας σε απλό σύστηµα εκλογής αντιπροσώπων, άποψη που αποτελεί εµπόδιο στην προσπάθεια διαµόρφωσης µιας καλύτερης και πιο δίκαιης κοινωνίας και βούτυρο στο ψωµί κάθε είδους ολοκληρωτισµού. Αυτή ήταν η Αριστερά της νεωτερικότητας.
Ο ΣΥΡΙΖΑ σήµερα, σε πλήρη αντίθεση µε όλα τα παραπάνω, ανακαλύπτει όλο και περισσότερο τις αξίες του νεοµπολσεβικισµού και τις ασπρόµαυρες ερµηνείες της πραγµατικότητας. Ο ΣΥΡΙΖΑ εµφανίζεται ως ο κατ’ εξοχήν οπαδός της ρήσης του Σαρτρ «η Κόλαση είναι οι άλλοι». Η πολύπλευρη κοινωνική πραγµατικότητα χωρίζεται σε δύο επίπεδα. Στο επίπεδο των φίλων οι οποίοι είναι µόνο όσοι ερµηνεύουν τον κόσµο µε τον δικό µας τρόπο – και στο επίπεδο των εχθρών, όσων σκέφτονται διαφορετικά από εµάς αλλά, κυρίως, όσων σκέφτονται πιο σύνθετα και χωρίς λαϊκιστικές κορόνες.
Με αυτόν ακριβώς τον τρόπο αντιλαµβάνεται την πολιτική ο κλασικός συντηρητικός και φιλοναζιστής πολιτικός στοχαστής Καρλ Σµιτ, ως τη σφαίρα δηλαδή στην οποία διακρίνεται ο εχθρός από τον φίλο. Είναι άραγε τυχαίο που ο υπερσυντηρητικός Χρήστος Γιανναράς ανέλαβε να τεκµηριώσει θεωρητικά τις πρακτικές των γιαουρτωµάτων;
Η οµαδοποίηση σε εχθρούς και φίλους και η «ποινικοποίηση» όλων των κριτικών στάσεων έναντι του ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί µια πλευρά του ολοκληρωτικού και συντηρητικού πνεύµατος που διέπει αυτόν τον χώρο. Η άλλη αφορά τον απλουστευτικό τρόπο ερµηνείας της σύνθετης πραγµατικότητας. Γι’ αυτήν την Αριστερά, ο νεοφιλελευθερισµός αποτελεί την έννοια κλειδί µε την οποία ξεκλειδώνει η ερµηνεία κάθε κοινωνικής παθογένειας. Η τρίτη πλευρά του αφορά τη συνωµοσιολογική εξήγηση της Ιστορίας, πρώτο παιδί της οποίας είναι ο αντιαµερικανισµός και δεύτερο ο αντισηµιτισµός. Μόνο που, επειδή αυτό το δεύτερο είναι πολύ ντροπαλό, κρύβει το πρόσωπό του µε την παλαιστινιακή µαντίλα.
Αυτή η ιδεοληπτική Αριστερά αρνείται να καταλάβει πως το ελληνικό πρόβληµα οφείλεται όχι τόσο στις συνθήκες αναπαραγωγής του ελληνικού καπιταλισµού αλλά στην ταύτιση του δηµοσίου συµφέροντος µε τον κρατισµό, ενώ αντιλαµβάνεται το δηµόσιο ταµείο ως το µέσογια την ικανοποίηση αναγκών τις οποίες δεν µπορεί να στηρίξει ο παραγωγικός ιστός. Εχουµε λοιπόν µια Αριστερά που δεν θέλει να αλλάξουν οι συνθήκες, οι οποίες δηµιουργούν ελλείµµατα και διαφθορά. Είναι µια παράδοξη συντηρητική Αριστερά που αγωνίζεται να παραµείνουν όλα ως έχουν. Είναι τελικά µια Αριστερά µακριά από τις αρχές και της νεωτερικότητας και του ορθολογισµού.
Πώς όµως να µη συµβαίνει αυτό, όταν πλέον εδώ και πολύ καιρό ο συγκεκριµένος πολιτικός χώρος έχει πάρει διαζύγιο από τον ορθό λόγο;
Πολλοί εστιάζουν την κριτική τους κατά του ΣΥΡΙΖΑ στις πρακτικές βίας που ασκεί εναντίον όσων σκέπτονται διαφορετικά από τον ίδιο. Οι ύβρεις κατά του Πρωθυπουργού, οι αντισυγκεντρώσεις, οι προπηλακισµοί κατά των µελών άλλων κοµµάτων, αλλά και κατά όσων θέλουν να πληρώνουν εισιτήρια και διόδια, το γιαούρτωµα των στελεχών της κυβέρνησης (ή, έστω, η σιωπηρή ανοχή του) και άλλα παρόµοια είναι το επιφαινόµενο µιας βαθύτατης δοµικής αλλαγής που έχει συµβεί στον χώρο της πρώην Ανανεωτικής Αριστεράς.
Η σοσιαλδηµοκρατία αρχικά, αργότερα η ευρωκοµµουνιστική και τέλος η Ανανεωτική Αριστερά διαµορφώθηκαν ως αντίπαλες δυνάµεις στην απαξίωση της δηµοκρατίας, όπως αυτή προωθούνταν από την κοµµουνιστική Αριστερά. Η κατάλυση της δηµοκρατίας στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισµού ενεργοποίησε τα αντανακλαστικά εκείνων των αριστερών που πίστευαν πως καµία κοινωνική δικαιοσύνη, καµία ισότητα και κοινωνική πρόνοια δεν µπορεί να υπάρξει σε συνθήκες διαχωρισµού της ισότητας από την ελευθερία. Σε ανελεύθερες συνθήκες το πρώτο θύµα είναι η ισότητα. Τα θύµατα του υπαρκτού σοσιαλισµού δεν ήταν µόνο οι «καπιταλιστές», αλλά όλοι οι πολίτες. Ο σταλινικός µεσαίωνας απέδειξε πως ακόµη και η νοµενκλατούρα, συχνά µε ευκολία, γίνονταν από θύτης θύµα. Αυτή η Αριστερά πίστεψε πως η δηµοκρατία καιο διάλογος δεν αποτελούν συστήµατα παραπλάνησης των πολιτών, αλλά το αναγκαίο επίπεδο πάνω στο οποίο στήνεται το σκηνικό του αιτήµατος της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Αυτή η Αριστερά (όχι χωρίς αντιφάσεις) αντιτάχθηκε στην αναγωγή της δηµοκρατίας σε απλό σύστηµα εκλογής αντιπροσώπων, άποψη που αποτελεί εµπόδιο στην προσπάθεια διαµόρφωσης µιας καλύτερης και πιο δίκαιης κοινωνίας και βούτυρο στο ψωµί κάθε είδους ολοκληρωτισµού. Αυτή ήταν η Αριστερά της νεωτερικότητας.
Ο ΣΥΡΙΖΑ σήµερα, σε πλήρη αντίθεση µε όλα τα παραπάνω, ανακαλύπτει όλο και περισσότερο τις αξίες του νεοµπολσεβικισµού και τις ασπρόµαυρες ερµηνείες της πραγµατικότητας. Ο ΣΥΡΙΖΑ εµφανίζεται ως ο κατ’ εξοχήν οπαδός της ρήσης του Σαρτρ «η Κόλαση είναι οι άλλοι». Η πολύπλευρη κοινωνική πραγµατικότητα χωρίζεται σε δύο επίπεδα. Στο επίπεδο των φίλων οι οποίοι είναι µόνο όσοι ερµηνεύουν τον κόσµο µε τον δικό µας τρόπο – και στο επίπεδο των εχθρών, όσων σκέφτονται διαφορετικά από εµάς αλλά, κυρίως, όσων σκέφτονται πιο σύνθετα και χωρίς λαϊκιστικές κορόνες.
Με αυτόν ακριβώς τον τρόπο αντιλαµβάνεται την πολιτική ο κλασικός συντηρητικός και φιλοναζιστής πολιτικός στοχαστής Καρλ Σµιτ, ως τη σφαίρα δηλαδή στην οποία διακρίνεται ο εχθρός από τον φίλο. Είναι άραγε τυχαίο που ο υπερσυντηρητικός Χρήστος Γιανναράς ανέλαβε να τεκµηριώσει θεωρητικά τις πρακτικές των γιαουρτωµάτων;
Η οµαδοποίηση σε εχθρούς και φίλους και η «ποινικοποίηση» όλων των κριτικών στάσεων έναντι του ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί µια πλευρά του ολοκληρωτικού και συντηρητικού πνεύµατος που διέπει αυτόν τον χώρο. Η άλλη αφορά τον απλουστευτικό τρόπο ερµηνείας της σύνθετης πραγµατικότητας. Γι’ αυτήν την Αριστερά, ο νεοφιλελευθερισµός αποτελεί την έννοια κλειδί µε την οποία ξεκλειδώνει η ερµηνεία κάθε κοινωνικής παθογένειας. Η τρίτη πλευρά του αφορά τη συνωµοσιολογική εξήγηση της Ιστορίας, πρώτο παιδί της οποίας είναι ο αντιαµερικανισµός και δεύτερο ο αντισηµιτισµός. Μόνο που, επειδή αυτό το δεύτερο είναι πολύ ντροπαλό, κρύβει το πρόσωπό του µε την παλαιστινιακή µαντίλα.
Αυτή η ιδεοληπτική Αριστερά αρνείται να καταλάβει πως το ελληνικό πρόβληµα οφείλεται όχι τόσο στις συνθήκες αναπαραγωγής του ελληνικού καπιταλισµού αλλά στην ταύτιση του δηµοσίου συµφέροντος µε τον κρατισµό, ενώ αντιλαµβάνεται το δηµόσιο ταµείο ως το µέσογια την ικανοποίηση αναγκών τις οποίες δεν µπορεί να στηρίξει ο παραγωγικός ιστός. Εχουµε λοιπόν µια Αριστερά που δεν θέλει να αλλάξουν οι συνθήκες, οι οποίες δηµιουργούν ελλείµµατα και διαφθορά. Είναι µια παράδοξη συντηρητική Αριστερά που αγωνίζεται να παραµείνουν όλα ως έχουν. Είναι τελικά µια Αριστερά µακριά από τις αρχές και της νεωτερικότητας και του ορθολογισµού.
