Αντιπροσωπευτική δημοκρατία και η ευθύνη της Αριστεράς

Η βαθύτατη κρίση των τελευταίων ετών διαχέεται, με διαφορετικές εκφάνσεις, στο σύνολο της Ευρώπης. Η γραμμική σύνδεση της οικονομικής, κοινωνικής και θεσμικής έκφρασής της απολήγει σε τυπική αλλά και ουσιαστική αμφισβήτηση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, του θεμελιώδους συστατικού χαρακτηριστικού των νεωτερικών κρατών.

Είναι μια εξελικτική πορεία αποσύνθεσης, η οποία αφορά στο σύνολο των ευρωπαϊκών κρατών. Μια διαδικασία αμφίδρομης δράσης που, αυξανόμενη γεωμετρικά, διαλύει τους αρμούς συνοχής των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Είναι η πρώτη φορά μετά τον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο, που αμφισβητείται μαζικά ο πυρήνας των ιδεών και της ηθικής του Διαφωτισμού από δυνάμεις με διαφορετική κοινωνική, οικονομική και πολιτική ισχύ.

Η αμφισβήτηση έχει ως αφετηρία την εξωθεσμική γιγάντωση των χρηματοπιστωτικών αγορών. Η ενδυνάμωση του ρόλου τους δημιούργησε συνθήκες ουσιαστικής αποδόμησης της κυριαρχίας των κρατών, με προϊούσα απαξίωση της δυνατότητας να καθορίζουν αυτόνομα την πολιτική τους. Ευνοήθηκε η άτυπη λειτουργία διευθυντηρίων λήψης αποφάσεων στην ΕΕ, με αποτέλεσμα την αυξανόμενη αμφισβήτηση από τους πολίτες της δυνατότητας και ικανότητας λειτουργίας των θεσμοθετημένων αντιπροσωπευτικών οργάνων.

Στη χώρα μας η κρίση μεγιστοποίησε την υπολανθάνουσα τάση αμφισβήτησης των νομιμοποιητικών θεσμών της σύγχρονης αστικής δημοκρατίας. Η δραματική αλλαγή στον τρόπο ζωής εκατομμυρίων πολιτών οδήγησε σε μορφές αντίδρασης εκτός του πλαισίου των υπάρχοντων θεσμών. Σε συνολική άρνηση του ρυθμιστικού συστήματος άσκησης εξουσίας. Μούντζες και προπηλακισμοί στη βουλή, με συνολική απαξίωση των βουλευτών και ταύτισή τους αδιακρίτως με τη διαφθορά και τη συναλλαγή. Εξάπλωση του κινήματος άρνησης πληρωμής φόρων. Η αντίδραση δε θεμελιώθηκε στη διεκδίκηση διαφοροποίησης ή συνολικής αλλαγής του φορολογικού συστήματος, αλλά στην αποδοχή της δράσης έξω από αυτό. Στην αμφισβήτηση δηλαδή της νομιμοποίησης του κράτους να θεσμοθετεί και ακολούθως να επιβάλλει την εφαρμογή όσων θεσμοθέτησε. Αποκορύφωμα οι μαζικές συγκεντρώσεις στις πλατείες με την ανάδειξη ως κυρίαρχου του νεφελώδους αιτήματος της «άμεσης δημοκρατίας». Αίτημα – στόχος, που απευθύνεται στον «πολίτη- άτομο», ο οποίος μπορεί μόνος του, ή με όσους συμφωνούν μαζί του, να καθορίζει τους όρους κοινωνικής οργάνωσης. Από τις διαδικασίες αυτές αναδείχθηκαν μικρές και κλειστές ομάδες σε κυρίαρχες με μαζική αποδοχή. Και όλα αυτά χωρίς σαφείς ιδεολογικούς και πολιτικούς όρους, αλλά με την επικυριαρχία της μεταπολιτικής διάκρισης σε υπερασπιστές ( κακούς ) και αντιπάλους (καλούς) του μνημονίου.

Η εικόνα της θεσμικής αποσάθρωσης ενισχύθηκε από τη δράση συντεχνιακών ομάδων, οι οποίες, με την ανοχή της κυρίαρχης πολιτικής ελίτ, αρνήθηκαν να επωμισθούν τα βάρη της κρίσης που τους αναλογούν, με αποτέλεσμα την όλο και μεγαλύτερη περιθωριοποίηση και φτωχοποίηση όσων εξ ορισμού ή εξ αντικειμένου έχουν περιορισμένη δυνατότητα να επηρεάσουν τις κοινωνικές διεργασίες. Παραλλήλως, οι οικονομικές ελίτ ενδυνάμωσαν τη δυνατότητά τους να παρεμβαίνουν εξωθεσμικά, καθορίζοντας ή επιβάλλοντας προς όφελός τους τις επιχειρούμενες διαρθρωτικές αλλαγές, καταλύοντας έτσι κάθε έννοια κοινωνικού συμβολαίου.

Η απορρυθμιστική αυτή διαδικασία ευνόησε, όπως ήταν φυσικό, την ανάδειξη και κυριαρχία πολιτικών δυνάμεων που στηρίχθηκαν στη «θεσμοποίηση» του λαού και στην εξ ονόματός του εξαγγελία ανατροπής των πάντων. Η συναίνεση ως έννοια και πρακτική, βασική συνιστώσα της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, ταυτίστηκε με τον συμβιβασμό και την υποταγή στις «δυνάμεις του κακού». Η θωπεία του θυμικού των μαζών και η εξ ορισμού «αγνότητα του λαού» νομιμοποίησαν τη δυνατότητα κάθε πολίτη να αντιδρά, ως μέρος του θιγόμενου όλου, και να αμφισβητεί τη νομιμοποιητική ισχύ των θεσμοθετημένων κανόνων λειτουργίας της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.

Η αντίδραση με ιδεολογικούς και πολιτικούς όρους στην προϊούσα απαξίωση θεσμών και κανόνων της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας είναι επιβεβλημένη. Πρέπει να αποτελέσει τον κύριο στόχο της νέας Αριστεράς του 21ου αιώνα.

Η κοινωνική πρόοδος των μεταπολεμικών δεκαετιών με τη διεύρυνση και ενδυνάμωση του αναδιανεμητικού και ρυθμιστικού ρόλου του κράτους με ενίσχυση των θεσμών αντιπροσώπευσης σε κάθε επίπεδο, πολιτικό, συνδικαλιστικό, κοινωνικό, οφείλεται εν πολλοίς στη σοσιαλδημοκρατία. Η ιδεολογική μεταλλαγή της ύστερης σοσιαλδημοκρατίας των τελευταίων δεκαετιών και η ταύτισή της με τις συντηρητικές νεοφιλελεύθερες πολιτικές είναι από τις βασικές αιτίες πολιτικής απαξίωσης της έννοιας της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.

Χρειάζεται, λοιπόν, να επαναδιατυπώσει η σοσιαλδημοκρατική Αριστερά με σύγχρονους όρους τις θεμελιακές της αρχές. Να αγωνισθεί για τη δημιουργία ενός ισχυρού ιδεολογικού και πολιτικού ρεύματος ενίσχυσης των αντιπροσωπευτικών θεσμών στην Ευρώπη. Με στόχο τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης των πολιτών και των κοινωνιών και όχι των διευθυντηρίων, εκπροσώπων της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής ελίτ. Περισσότερη αντιπροσώπευση, περισσότερη δημοκρατία. Με αταλάντευτο μέτωπο στον εθνικισμό και στον λαϊκισμό.

Η απάντηση στην προσπάθεια αποδόμησης της ευρωπαϊκής συνοχής είναι περισσότερη, ουσιαστικότερη και θεσμικά θωρακισμένη αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Με ενδυνάμωση της πολιτικής ενοποίησης και τη μεταφορά σε ευρωπαϊκό πλαίσιο των βασικών θεσμών κρατικής νομιμοποίησης.

Η απουσία αυτής της Αριστεράς στη χώρα μας είναι κάτι περισσότερο από εμφανής. Η αναγκαιότητα συγκρότησής της είναι πρόδηλη και επιτακτική. Ας το τολμήσουμε. Οι καιροί, το βάρος της ιστορικής κληρονομιάς και η ευθύνη στο μέλλον το επιτάσσουν.