Το μίσος
Διονύσης Γουσέτης, Αυγή, Δημοσιευμένο: 2005-11-11
Έπρεπε να επιβληθούν μέτρα του πολέμου της Αλγερίας, μέτρα που επικρίθηκαν εντός και εκτός Γαλλίας, αλλά επικροτήθηκαν από το 73% των Γάλλων, για να πέσει η βία που ξέσπασε στα παρισινά προάστια και ξαπλώθηκε σε άλλες γαλλικές πόλεις και μετά στο Βερολίνο και στις Βρυξέλλες. Κυβερνήσεις απέτρεπαν τους πολίτες τους να ταξιδεύσουν στο Παρίσι, ενώ ο Ρομάνο Πρόντι δήλωνε ότι είναι θέμα χρόνου η εμφάνιση παρόμοιων φαινομένων και στην Ιταλία.
Πλήθος οι ερμηνείες του φαινομένου, οι περισσότερες άσχετες. Η πρώτη δόθηκε από τον Υπουργό Εσωτερικών Σαρκοζύ: «Είναι απόβλητα». Κατ’ άλλους πρόκειται για φανατικούς ισλαμιστές και καλά θα κάνει η Αθήνα να μην φτιάξει ποτέ τζαμί να τους μαζεύει. Οι γαλλικές αρχές πιστεύουν ότι οι νεαροί ταραχοποιοί υποκινούνται από εμπόρους ναρκωτικών. Ο Τούρκος ηγέτης Ερντογάν απεφάνθη ότι για τα επεισόδια φταίει η απαγόρευση της μαντίλας. Άλλοι ρίχνουν το φταίξιμο στην απρογραμμάτιστη μαζική μετανάστευση. Οι πιο σοβαροί υποστηρίζουν πως η μακρόχρονη δυσαρέσκεια για την απόρριψη, η υψηλή ανεργία και η υποβάθμιση σε προάστια που μοιάζουν με γκέτο, ήταν το προσάναμμα για το ξέσπασμα της βίας στις αφρικανικές μεταναστευτικές κοινότητες. Τι ισχύει απ’ όλα αυτά;
Η εξέγερση δεν ήταν κρυμμένο μυστικό. Τη σημερινή τυφλή βία την περιέγραψε εναργώς η ταινία της δεκαετίας του ’90 «το μίσος» του Ματιέ Κασοβίτς. Εκεί, ο εξεγερμένος μετανάστης του παρισινού προαστίου νοιώθει «σαν μερμήγκι στο υπεργαλαζιακό διάστημα», ενώ σιχαίνεται όχι τα αφεντικά, αλλά «τα καθάρματα που δεν ζουν χωρίς κυλιόμενες σκάλες». Είναι βία άλογη, όσο και ανοργάνωτη. Βία αποκλειστικά των νέων και των αρσενικών (οι μισοί από τους συλληφθέντες είναι ανήλικοι). Εξέγερση χωρίς εκπροσώπους να διαπραγματευτούν με την εξουσία. Χωρίς καν αιτήματα. Ατόφιο προϊόν του μίσους. Μίσους που πηγάζει κυρίως από τον κοινωνικό αποκλεισμό. Η ανεργία έρχεται απλά να το ενισχύσει. Είναι σαν οι συμμορίες των Πορτορικάνων του «West Side Story» να μετακόμισαν στην Ευρώπη.
Το μίσος και η τυφλή βία στις ΗΠΑ, τη χώρα του ακραίου ατομικισμού, φαίνονται λογικά. Τα διαπιστώσαμε στις αφρο -αμερικανικές εξεγέρσεις της δεκαετίας του ’60. Οι Γάλλοι όμως έχουν στήσει ένα κρατικό σύστημα πρόνοιας για το οποίο είναι υπερήφανοι. Θα πίστευε κανείς ότι θα απέτρεπε φαινόμενα βίας. Φαίνεται όμως ότι το κράτος πρόνοιας καμιά φορά λειτουργεί σαν μπούμερανγκ: Ένα μεγάλο ποσοστό των μεταναστών δεύτερης και τρίτης γενιάς ζουν χάρη σε επιδόματα, πράγμα που σημαίνει πως δεν συνεισφέρουν, μέσω της εργασίας τους, στην κοινωνία. Αυτό συντείνει στο να αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους σαν ξένο, παρ’ ότι -αντίθετα με τη χώρα μας- λαμβάνουν αυτομάτως τη γαλλική υπηκοότητα. Τώρα που και τα επιδόματα λιγοστεύουν ή εξαφανίζονται, η αποξένωση μετατρέπεται σε οργή.
Ένα σωστό (παρά τα προβλήματά του) μέτρο που πάρθηκε στις ΗΠΑ για την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού είναι θετικές διακρίσεις, όπως ποσόστωση υπέρ των μαύρων στους δημόσιους υπάλληλους, στους καθηγητές Πανεπιστημίων, στους φοιτητές. Η Ευρώπη δεν τολμάει. Για τον Φράνσις Φουκουγιάμα, η αιτία είναι ότι, αντίθετα με τους Αμερικάνους, η πλειοψηφία των Ευρωπαίων έχουν βαθιά ριζωμένη την εθνική τους ταυτότητα, απροσπέλαστη σε μετανάστες από την Αφρική, την Τουρκία, το Μαρόκο ή το Πακιστάν. Επιπλέον, οι ανελαστικοί ευρωπαϊκοί εργατικοί νόμοι -σε αντίθεση και αυτοί με τους αμερικανικούς- καθιστούν σπάνιες τις θέσεις εργασίας για τους μετανάστες και τα παιδιά τους. Τούτοι οι νόμοι είναι επίσης προϊόν ενός κράτους πρόνοιας, που δεν προνοεί για μετανάστες.
Πολλοί αναλυτές έχουν καταλήξει πως το αμερικανικό «χωνευτήρι» δεν είναι δυνατό να ευδοκιμήσει στο ευρωπαϊκό έδαφος. Εκτιμούν ότι η μεν εθνική ταυτότητα εξακολουθεί να αφορά το αίμα, το έδαφος και τις κοινές μνήμες, η δε εργατική νομοθεσία θα παραμείνει ανελαστική. Αν πράγματι είναι έτσι, η δημοκρατία στην Ευρώπη θα κινδυνεύσει στο μέλλον από τους μετανάστες, που θα αποτελούν όλο και μεγαλύτερο ποσοστό επί του πληθυσμού.
Είναι απορίας άξιο που στην πρώτη σε ρατσισμό και ξενοφοβία χώρα, τη δική μας, δεν εμφανίστηκαν μαζικές εξεγέρσεις μεταναστών. Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία των μεταναστών είναι Αλβανοί, οι οποίοι μας μοιάζουν στα χαρακτηριστικά, την ιστορία, τη νοοτροπία. Τον πρώτο καιρό διέφερε η γλώσσα. Τώρα έμαθαν και ελληνικά. Δεν μπορεί ο μπάτσος να τους ξεχωρίσει. Η «σκούπα» δεν είναι εφικτή. Σχεδόν αφομοιώθηκαν. Δε θα συνεχίσει όμως αυτή η ειρήνη όταν ανδρωθεί η δεύτερη γενιά. Τα παιδιά γεννήθηκαν, μεγάλωσαν και ζουν εδώ. Δε γνώρισαν άλλη πατρίδα. Η ιδιότητα του Έλληνα πολίτη είναι αυτονόητο δικαίωμά τους. Αν δεν το πάρουν, ας μην αποκλείουμε εξεγέρσεις «προαστίων».
Πλήθος οι ερμηνείες του φαινομένου, οι περισσότερες άσχετες. Η πρώτη δόθηκε από τον Υπουργό Εσωτερικών Σαρκοζύ: «Είναι απόβλητα». Κατ’ άλλους πρόκειται για φανατικούς ισλαμιστές και καλά θα κάνει η Αθήνα να μην φτιάξει ποτέ τζαμί να τους μαζεύει. Οι γαλλικές αρχές πιστεύουν ότι οι νεαροί ταραχοποιοί υποκινούνται από εμπόρους ναρκωτικών. Ο Τούρκος ηγέτης Ερντογάν απεφάνθη ότι για τα επεισόδια φταίει η απαγόρευση της μαντίλας. Άλλοι ρίχνουν το φταίξιμο στην απρογραμμάτιστη μαζική μετανάστευση. Οι πιο σοβαροί υποστηρίζουν πως η μακρόχρονη δυσαρέσκεια για την απόρριψη, η υψηλή ανεργία και η υποβάθμιση σε προάστια που μοιάζουν με γκέτο, ήταν το προσάναμμα για το ξέσπασμα της βίας στις αφρικανικές μεταναστευτικές κοινότητες. Τι ισχύει απ’ όλα αυτά;
Η εξέγερση δεν ήταν κρυμμένο μυστικό. Τη σημερινή τυφλή βία την περιέγραψε εναργώς η ταινία της δεκαετίας του ’90 «το μίσος» του Ματιέ Κασοβίτς. Εκεί, ο εξεγερμένος μετανάστης του παρισινού προαστίου νοιώθει «σαν μερμήγκι στο υπεργαλαζιακό διάστημα», ενώ σιχαίνεται όχι τα αφεντικά, αλλά «τα καθάρματα που δεν ζουν χωρίς κυλιόμενες σκάλες». Είναι βία άλογη, όσο και ανοργάνωτη. Βία αποκλειστικά των νέων και των αρσενικών (οι μισοί από τους συλληφθέντες είναι ανήλικοι). Εξέγερση χωρίς εκπροσώπους να διαπραγματευτούν με την εξουσία. Χωρίς καν αιτήματα. Ατόφιο προϊόν του μίσους. Μίσους που πηγάζει κυρίως από τον κοινωνικό αποκλεισμό. Η ανεργία έρχεται απλά να το ενισχύσει. Είναι σαν οι συμμορίες των Πορτορικάνων του «West Side Story» να μετακόμισαν στην Ευρώπη.
Το μίσος και η τυφλή βία στις ΗΠΑ, τη χώρα του ακραίου ατομικισμού, φαίνονται λογικά. Τα διαπιστώσαμε στις αφρο -αμερικανικές εξεγέρσεις της δεκαετίας του ’60. Οι Γάλλοι όμως έχουν στήσει ένα κρατικό σύστημα πρόνοιας για το οποίο είναι υπερήφανοι. Θα πίστευε κανείς ότι θα απέτρεπε φαινόμενα βίας. Φαίνεται όμως ότι το κράτος πρόνοιας καμιά φορά λειτουργεί σαν μπούμερανγκ: Ένα μεγάλο ποσοστό των μεταναστών δεύτερης και τρίτης γενιάς ζουν χάρη σε επιδόματα, πράγμα που σημαίνει πως δεν συνεισφέρουν, μέσω της εργασίας τους, στην κοινωνία. Αυτό συντείνει στο να αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους σαν ξένο, παρ’ ότι -αντίθετα με τη χώρα μας- λαμβάνουν αυτομάτως τη γαλλική υπηκοότητα. Τώρα που και τα επιδόματα λιγοστεύουν ή εξαφανίζονται, η αποξένωση μετατρέπεται σε οργή.
Ένα σωστό (παρά τα προβλήματά του) μέτρο που πάρθηκε στις ΗΠΑ για την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού είναι θετικές διακρίσεις, όπως ποσόστωση υπέρ των μαύρων στους δημόσιους υπάλληλους, στους καθηγητές Πανεπιστημίων, στους φοιτητές. Η Ευρώπη δεν τολμάει. Για τον Φράνσις Φουκουγιάμα, η αιτία είναι ότι, αντίθετα με τους Αμερικάνους, η πλειοψηφία των Ευρωπαίων έχουν βαθιά ριζωμένη την εθνική τους ταυτότητα, απροσπέλαστη σε μετανάστες από την Αφρική, την Τουρκία, το Μαρόκο ή το Πακιστάν. Επιπλέον, οι ανελαστικοί ευρωπαϊκοί εργατικοί νόμοι -σε αντίθεση και αυτοί με τους αμερικανικούς- καθιστούν σπάνιες τις θέσεις εργασίας για τους μετανάστες και τα παιδιά τους. Τούτοι οι νόμοι είναι επίσης προϊόν ενός κράτους πρόνοιας, που δεν προνοεί για μετανάστες.
Πολλοί αναλυτές έχουν καταλήξει πως το αμερικανικό «χωνευτήρι» δεν είναι δυνατό να ευδοκιμήσει στο ευρωπαϊκό έδαφος. Εκτιμούν ότι η μεν εθνική ταυτότητα εξακολουθεί να αφορά το αίμα, το έδαφος και τις κοινές μνήμες, η δε εργατική νομοθεσία θα παραμείνει ανελαστική. Αν πράγματι είναι έτσι, η δημοκρατία στην Ευρώπη θα κινδυνεύσει στο μέλλον από τους μετανάστες, που θα αποτελούν όλο και μεγαλύτερο ποσοστό επί του πληθυσμού.
Είναι απορίας άξιο που στην πρώτη σε ρατσισμό και ξενοφοβία χώρα, τη δική μας, δεν εμφανίστηκαν μαζικές εξεγέρσεις μεταναστών. Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία των μεταναστών είναι Αλβανοί, οι οποίοι μας μοιάζουν στα χαρακτηριστικά, την ιστορία, τη νοοτροπία. Τον πρώτο καιρό διέφερε η γλώσσα. Τώρα έμαθαν και ελληνικά. Δεν μπορεί ο μπάτσος να τους ξεχωρίσει. Η «σκούπα» δεν είναι εφικτή. Σχεδόν αφομοιώθηκαν. Δε θα συνεχίσει όμως αυτή η ειρήνη όταν ανδρωθεί η δεύτερη γενιά. Τα παιδιά γεννήθηκαν, μεγάλωσαν και ζουν εδώ. Δε γνώρισαν άλλη πατρίδα. Η ιδιότητα του Έλληνα πολίτη είναι αυτονόητο δικαίωμά τους. Αν δεν το πάρουν, ας μην αποκλείουμε εξεγέρσεις «προαστίων».
