Φταίει το ΔΝΤ ή εμείς;

Ενα από τα σημεία τριβής ανάμεσα στην κυβέρνηση και την αντιπολίτευση έχει να κάνει με το ποιος φταίει για το κακό που μας βρήκε. Φταίει το ΔΝΤ με τις νεοφιλελεύθερες συνταγές του ή οι γνωστές ελληνικές παθογένειες που ανάγκασαν όχι μόνο την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ αλλά και τις προηγούμενες να μην εφαρμόσουν τις περιβόητες διαρθρωτικές αλλαγές;

Οφείλω να ομολογήσω ότι δεν διαθέτω τις απαιτούμενες οικονομολογικές γνώσεις για να έχω μια τεκμηριωμένη άποψη επί του θέματος. Θα μπορούσαμε όμως να δούμε αυτή την αντιδικία σαν ένα ρητορικό τέχνασμα. Κι όταν λέω «ρητορικό» δεν εννοώ τη γλωσσική ευφράδεια αλλά την κατασκευή ενός σχήματος, το οποίο καθοδηγεί τις αντιδράσεις μας και μας ωθεί να δούμε ή να μη δούμε κάποια πράγματα. Και το κάνει χωρίς να δηλώνεται, έμμεσα, και ίσως γι’ αυτό πολύ αποτελεσματικά.

Το τέχνασμα είναι απλό: όταν δεχθούμε ότι οφείλουμε να διαλέξουμε ανάμεσα σε δύο ερμηνείες, τότε και εμείς και οι αντίπαλοί μας, παρά τις κορόνες και τις επικοινωνιακές κλοτσοπατινάδες, έχουμε σιωπηρά συμφωνήσει σε κάτι: ότι δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική ερμηνεία.

Κι αυτό, με τη σειρά του, διαμορφώνει τον πολιτικό λόγο, με την έννοια ότι μας επιβάλλει να σκεφτόμαστε και να επιχειρηματολογούμε με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Διότι αν μία από τις δύο ερμηνείες είναι η ορθή, η υποχρέωση να τεκμηριώνουμε ορθολογικά την άποψή μας υποχωρεί, εφόσον η κατάδειξη των σφαλμάτων του αντιπάλου αρκεί για να αποδείξει ότι εμείς έχουμε δίκιο.

Και φυσικά δεν είναι δύσκολο να ανακαλύψεις σφάλματα όταν ξέρεις πού να κοιτάξεις. Ετσι εξηγείται η ιδιαίτερη έμφαση στην επικοινωνιακή διάσταση της πολιτικής. Δηλαδή, θα μιλήσουμε γι’ αυτό που συμφέρει εμάς κι όχι γι’ αυτό που συμφέρει εσάς.

Ετσι εξηγείται και το εξής παράδοξο: στην αντιδικία για το ποιος φταίει, το ΔΝΤ ή εμείς, τα επιχειρήματα αμφοτέρων των πλευρών είναι σοβαρά, σχεδόν ακαταμάχητα.

Ο ΣΥΡΙΖΑ και γενικότερα η Αριστερά έχουν ένα μεγάλο δίκιο όταν λένε ότι η θεραπεία που μονίμως προτείνει το ΔΝΤ, δηλαδή λιτότητα σε συνδυασμό με συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους, δεν υπαγορεύεται από τον ορθό λόγο ή την κοινή λογική, όπως ισχυρίζονται όσοι μιλούν για «διαρθρωτικές αλλαγές» δίχως να τις κατονομάζουν επειδή θεωρούν αυτονόητο ότι θα είναι εκείνες που προτείνουν οι ίδιοι.

Αντίθετα, αποτελεί ιδεολογική επιλογή. Και μάλιστα, αν δούμε τι έχει συμβεί εκτός Ελλάδας, μια επιλογή με βεβαρημένο ποινικό μητρώο επειδή αυτή και όχι κάποιος δημοσιονομικός εκτροχιασμός των κοινωνικών παροχών ευθύνεται για την κρίση του 2008. Επιπλέον, η λογική της ελεύθερης αγοράς φέρει ακέραια την ευθύνη για την ασυδοσία των ισχυρών που ο νόμος τούς επιτρέπει να παρκάρουν τρισεκατομμύρια σε φορολογικούς παραδείσους, διευρύνοντας συνεχώς το χάσμα της ανισότητας ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς.

Ταυτόχρονα όμως, οι λεγόμενοι «νεοφιλελεύθεροι» έχουν κι αυτοί ένα μεγάλο δίκιο όταν καταγγέλλουν τον δημόσιο τομέα made in Greece. Εννοώ τις αγκυλώσεις, τον πελατειασμό, τις σπατάλες, τη λογική των συντεχνιών, τη διαφθορά, την αναποτελεσματικότητα, τους περιβόητους φόρους υπέρ τρίτων που κανείς δεν ξέρει ακριβώς πόσοι και ποιοι είναι και γενικά τη λεηλασία του κράτους που η Αριστερά υποτίθεται ότι θέλει να προστατεύσει από την επέλαση του ανάλγητου νεοφιλελευθερισμού.

Και κάτι που μου κάθεται στο στομάχι: συχνά λέγεται ότι η συζήτηση για τις ελληνικές παθογένειες γίνεται εκ του πονηρού επειδή το ΔΝΤ και τα τσιράκια του θέλουν να «ενοχοποιήσουν» τα αθώα θύματά τους στην Ελλάδα. Σίγουρα η κατάντια του ελληνικού Δημοσίου είναι ένα επιχείρημα το οποίο επικαλούνται όσοι πιστεύουν στο αόρατο χέρι της ελεύθερης αγοράς γιατί τους συμφέρει. Τι άλλο περίμεναν οι Συριζαίοι;

Το γεγονός όμως ότι οι «κακοί» το εκμεταλλεύονται δεν μας εξαγνίζει από τις δικές μας αμαρτίες. Μου κάνει εντύπωση ότι πανεπιστημιακοί, και μάλιστα οικονομολόγοι που εν πολλοίς έχουν δίκιο όταν πρόκειται για τα λάθη των άλλων, δεν αισθάνονται την ανάγκη να μας εξηγήσουν γιατί, πριν ενσκήψει το ΔΝΤ, έπαιρναν σύνταξη μεγαλύτερη από τον τελευταίο μισθό τους, συν εφάπαξ, ενίοτε εξαψήφιο ποσό.

Οπως επίσης δεν έχουν τίποτα να πουν για τις μεγαλειώδεις κινητοποιήσεις εναντίον του ασφαλιστικού του Γιαννίτση. Πόσο «αριστερά» ήταν όλα αυτά; Στον νου έρχεται η ρήση ενός συνδικαλιστή της πάλαι ποτέ Ολυμπιακής: «Αφού μας τα δίνανε, να μην τα πάρουμε;».

Να γιατί αυτή η ρητορική πόλωση, ανάλογη με την πολιτική πόλωση που επιβάλλουν τα κόμματα εξουσίας πριν από τις εκλογές για να εξυπηρετηθούν οι ιδιοτελείς σκοπιμότητές τους, όχι μόνο δεν μας κάνει σοφότερους, αλλά αποθαρρύνει συστηματικά κάθε προσπάθεια να αποκτήσουμε μια στοιχειώδη αυτογνωσία, έτσι για να βγει και κάτι καλό από την καταστροφή.

Διότι είναι ηλίου φαεινότερον ότι αν το νεοφιλελεύθερο ΔΝΤ έπεσε έξω, άλλο τόσο πέσαμε κι εμείς –με την παρούσα κυβέρνηση προεξάρχουσα– που το κατηγορούμε. Και μια και το ’φερε η κουβέντα, η φράση «κάναμε κι εμείς λάθη», η οποία αραιά και πού έχει ακουστεί από κυβερνητικά χείλη, δεν συνιστά αυτοκριτική. Είναι απ’ αυτά που λέμε για να πούμε μετά ότι τα είπαμε.