Αν θελήσουμε να βάλουμε σε τάξη όσα –ων ουκ έστιν αριθμός– έγιναν, γράφτηκαν ή ακούστηκαν τα χρόνια της κρίσης, πρέπει να επιλέξουμε μια οπτική γωνία. Νομίζω λοιπόν ότι όλοι σχεδόν θα συμφωνήσουμε πως η κόντρα ανάμεσα στο δημόσιο/κρατικό και το (νεο)φιλελεύθερο/ιδιωτικό είναι ίσως η πιο καίρια. Κι επειδή η επιλογή μεταξύ των δύο έχει ένα σαφές ιδεολογικό υπόστρωμα, θα πρέπει επίσης να τηρήσουμε τη διάκριση ανάμεσα στο αρχικό και αφηρημένο περιεχόμενο μιας ιδεολογίας και το πoιες συγκεκριμένες πράξεις έχουν γίνει στο όνομά της.

Oι φιέστες και οι πανηγυρισμοί είναι εντελώς ακατανόητοι σε ένα θέμα που απαιτείται υπευθυνότητα και να ειπωθεί επιτέλους η αλήθεια στον ελληνικό λαό. Δεν δικαιολογούνται ούτε κατ’ ελάχιστον από τα δεδομένα και την πραγματικότητα. Το Ζάππειο είχε την σημειολογία του καθώς περάσαμε από τον αντιπολιτευτικό λαϊκισμό των Ζαππείων του Σαμαρά στον κυβερνητικό λαϊκισμό των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ. Εγώ δεν θα πω ότι “η επιμήκυνση για το χρέος είναι ένα μακρύτερο σχοινί για να κρεμαστούμε” όπως έλεγε ο Τσίπρας το 2012, χωρίς καν να πει σήμερα ένα γενναίο mea culpa. H επιμήκυνση δέκα χρόνων για το χρέος που συμφωνήθηκε είναι ένα βήμα αλλά δεν συνιστά λύση για το χρέος.

Το πρόβλημα υπήρχε, υπάρχει και, το χειρότερο, διογκώνεται. Δεν ενδημεί μόνο στην Ελλάδα, αλλά στην Ελλάδα έχει δραματικές διαστάσεις και θα λάβει ακόμη δραματικότερες αν δεν αναληφθεί συστηματική δράση για την αντιμετώπισή του. Το περιέγραψε την Πέμπτη, μιλώντας σε σχετική ημερίδα, ο πρόεδρος του ΣΕΒ Θ. Φέσσας:
Το παράδοξο είναι –είπε σε μια αποστροφή της ομιλίας του– να υπάρχουν ένα εκατομμύριο άνεργοι που δεν μπορούν να βρουν εργασία και, ταυτόχρονα, το 60% των μελών του ΣΕΒ να δυσκολεύεται να καλύψει κενές θέσεις εργασίας, εξαιτίας της έλλειψης προσωπικών, επαγγελματικών και τεχνικών δεξιοτήτων.

Οχι μόνο είναι σημαντική επιτυχία η ολοκλήρωση της ομολογιακής έκδοσης της Alpha Bank, την Πέμπτη, αλλά δείχνει τον δρόμο και σε άλλους. Αυτή η ομολογιακή έκδοση ήταν μεγαλύτερης διάρκειας από δύο άλλες που προηγήθηκαν (ήταν για 5ετία αντί για 3ετία…), έτυχε ευρείας αποδοχής (ζητούσε 500 εκατ. και της προσφέρθηκαν λίγο κάτω από 2,5 δισ. ευρώ), είχε αναλογικά χαμηλότερη απόδοση (2,75%) και, τέλος, ήταν έτσι δομημένη ώστε να καταστεί άμεσα επιλέξιμη από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα εφόσον η χώρα περιληφθεί στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (QE).

Μιλώντας στην παρουσίαση του πολύ ενδιαφέροντος και χρήσιμου συλλογικού τόμου «Κατανοώντας την ελληνική κρίση», ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών κ. Γ. Χουλιαράκης, μεταξύ άλλων επανέλαβε μία εκτίμηση και απηύθυνε μία προειδοποίηση – κατά τη γνώμη μου και οι δύο είναι σημαντικές.

Η εκτίμηση: Την κρίση δεν την έφεραν τα μνημόνια, αλλά η κρίση έφερε τα μνημόνια και, μάλιστα, χωρίς αυτά η χρεοκοπία θα ήταν σίγουρη, η δημοσιονομική προσαρμογή ασύγκριτα βιαιότερη και η έξοδος της χώρας από την Ευρωζώνη βεβαία. Φρέσκαρε έτσι τη μνήμη όλων, υπενθυμίζοντας ότι το 2010 η Ελλάδα κατάφερε να συνάψει το μνημόνιο και έτσι, χάρη σε αυτό, να αποφύγει την ολοσχερή καταστροφή, σε μια εποχή, μάλιστα, που οι ευρωπαϊκές συνθήκες απαγόρευαν ολωσδιόλου τη διάσωση κράτους- μέλους της Ευρωζώνης.

Από την αρχή της κρίσης, όταν οι διεθνείς αγορές αρνήθηκαν να συνεχίσουν να μας δανείζουν και υποχρεωθήκαμε να μπούμε σε πρόγραμμα, το πρώτο μνημόνιο, η Ελλάδα είχε αναλάβει μεταξύ των άλλων υποχρεώσεων και την ακόλουθη: Να καταρτίσει δικό της εθνικό αναπτυξιακό σχέδιο. Δεν την υλοποίησε. Την ίδια, πάλι, υποχρέωση ανέλαβε με το τρέχον, τρίτο μνημόνιο: Οφειλε να έχει καταρτίσει εθνικό αναπτυξιακό σχέδιο και μάλιστα με προθεσμία τον Μάρτιο 2016. Ούτε αυτή υλοποιήθηκε. Οπως εξελίσσονται τα πράγματα, είναι πιθανό να βγούμε από το μνημόνιο και η μόνη δέσμευση που αναλάβαμε και δεν υλοποιήσαμε να είναι αυτή: Οτι, δηλαδή, δεν καταρτίσαμε δικό μας σχέδιο για τη χώρα μας…

Η δημόσια συζήτηση για το πρόσφατο παρελθόν είναι πολύτιμη όταν γίνεται με στόχο να οξύνει και να βαθύνει την αυτογνωσία μας, για να κατανοήσουμε πώς φτάσαμε στην πιο παρατεταμένη και βαθιά κρίση που έχει γνωρίσει μια χώρα σε συνθήκες ειρήνης και να αποφύγουμε την επανάληψη των ίδιων λαθών. Ενα τέτοιο θέμα είναι τα «πώς», τα «πότε» και τα «γιατί» της μεγάλης κρίσης.

Μπήκαμε σε κρίση εξαιτίας μιας συνωμοσίας, ενός λάθους ή μιας διαχειριστικής ανεπάρκειας της τελευταίας στιγμής; Οχι, βέβαια. Η χώρα είχε βάλει ρότα συνάντησης με τη χρεοκοπία πολύ πριν. Τον Δεκέμβριο του 2008, η «Κ» αποκάλυπτε ότι η ΕΚΤ, απαντώντας σε ερώτημα της ανήσυχης Κομισιόν, διευκρίνιζε ότι αν μια χώρα της Ευρωζώνης χρεοκοπήσει, δεν υπάρχει παρά μόνο ένας δρόμος: Να προσφύγει στο ΔΝΤ.

Οι πρόδρομοι δείκτες προμήνυαν σταθεροποίηση και τάση ανάκαμψης της οικονομίας ήδη από τα τέλη του πρώτου εξαμήνου 2016. Από τότε, αυτή η τάση, αν και παραμένει αναιμική, συνεχίστηκε και έγινε εμφανέστερη. Πέραν της θετικής επίδρασης που άσκησε σε αυτή την εξέλιξη η έντονη ευρωπαϊκή ανάκαμψη, καθοριστικό ρόλο είχαν η (παρά τις καθυστερήσεις…) ολοκλήρωση των αξιολογήσεων και η τυπική συμμόρφωση της χώρας με τις υποχρεώσεις που αναλάμβανε προς την τρόικα. Αυτό που αυτοκριτικά διαπίστωνε ο κ. Γιούνκερ το 2013, ότι «όλοι γνωρίζουμε τι πρέπει να κάνουμε αλλά δεν γνωρίζουμε πως θα επανεκλεγούμε αφότου το κάνουμε…», εμπόδισε μεν και πολλαπλασίασε δυσβάστακτα το κοινωνικό κόστος, ωστόσο δεν ανέτρεψε τη διαδικασία της προσαρμογής.